خبرگزاری شبستان، قم به نقل از پژوهشگاه حضرت معصومه علیهاالسلام، سومین پیش‌نشست چهارمین کنگره بین‌المللی بزرگداشت بانو امین با عنوان «تحلیل و بررسی معادشناسی بانو امین» در پژوهشگاه حضرت معصومه علیهاالسلام برگزار شد.
در این پیش نشست که حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر «عبدالحسین خسروپناه» به عنوان سخنران و سرکار خانم نرگس موحدی به عنوان دبیر نشست حضور داشت، به موضوع مبادی و مبانی فلسفی معاد شناسی بانو امین پردخته شد.
بانو امین نادره روزگار ما بود
حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر «خسروپناه» در این نشست به شخصیت علمی و معنوی بانو امین اشاره کرد و با بیان اینکه بانو امین نادره روزگار ما بود، عنوان کرد: با مطالعه آثار بانو مجتمهده امین(ره)، عظمت این بانوی بزرگوار و شخصیت فرهیخته بیشتر مشخص می‌شود.
این نظریه پرداز علوم انسانی اسلامی با تصریح بر اینکه عمر 99 ساله بانو امین مملو از برکات معرفتی و معنوی است، تصریح کرد: بانو امین با وجود این که زندگی خانوادگی داشت، سبک زندگی اسلامی را سرامد برنامه‌های خود قرار داد و تعلیم، تربیت و تحصیل جزئی از زندگی او بود.
«اربعین الهاشمیة»؛ نخستین تألیف بانو امین
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه یادآور شد: بانو امین در سن 45 سالگی، اولین تألیف خود را به نام کتاب «اربعین الهاشمیة» نگاشت و حتی مشکلات و مصیبت‌های زندگی، مانع از تحصیل و تحقیق او نمی شد.
وی تصریح کرد: ما در عصر خود چنین مجتهده بزرگواری داشتیم که هم در فقه و اصول و هم در حکمت، معاد و قرآنی یک شخصیت جامع بود و آثار ارزشمندی از ایشان به یادگار مانده است.
استاد و پژوهشگر فلسفه دین تأکید کرد: امید است همان طور که راه بانوان عالمه و فاضله تاریخ اسلام را طی کردند، بانوان این دوره هم راه ایشان را طی کنند و با وجود مشکلاتی که امروز وجود دارد، از درس و بحث فاصله نگیرند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه بیان داشت: بانو امین را باید الگو قرار داد و درباره اندیشه و شخصیت ایشان کار کرد.
جامعیت و قدرت علمی در آثار بانو امین مشهود است /تبیین 9 مقاله کتاب «معاد» بانو امین
وی به مباحث محتوایی کتاب «معاد یا آخرین سیر بشر» اشاره کرد و گفت: بنده قبلا این کتاب را نخوانده بودم، اما با خواندن این کتاب، جامعیت و قدرت علمی این بانوی بزرگوار را در این کتاب یافتم، به طوریکه دقیق و علمی و عالمانه به معاد پرداخته است.
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بیان داشت: در این کتاب، 9 مقاله آمده و در مقالات نخستین به مبانی پرداخته که عمدتا از حکمت متعالیه گرفته شده و بعد وارد برزخ و معاد شده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه افزود: موضوع مقاله اول «سیر بشر از عالم علوی به سفلی و از سفلی به علوی» است، مقالات بعدی این کتاب به ترتیب «هر دانی قائم به مافوق خودش هست»، «انسان مجموعه عالم وجود است»، «انسان در عالم برزخ»، «انسان در نشئه قیامت»، «در صراط» ، «در میزان»، «در حساب» و «در بهشت و جهنم» است.
وی تصریح کرد: سه مقاله اول بحث‌های مبنایی است، مقاله چهارم و پنجم به برزخ و معاد و مقالات ششم تا نهم به مواقف قیامت پرداخته است.
تبیین مبحث معاد توسط بانو امین با ارتباط بین حکمت متعالیه و شریعت
استاد و پژوهشگر فلسفه دین با طرح این سؤال که بانو امین با چه روشی به مبحث معاد پرداخته و نظریات خود را بیان کرده است، گفت: ایشان بین حکمت متعالیه و شریعت، گفتگویی برقرار کرده و از گفتگوی مباحث حکمت متعالیه که متأثر از مباحث عرفانی است، با شریعت و معارف الهی به این مطالب دست یافته است؛ لذا سراسر کتاب هم از مبانی حکمت متعالیه استفاده شده و هم آیات و روایات بیان شده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه افزود: این روش بانو امین نشان می‌دهد که فهم این آیات و روایات جز از طریق حکمت متعالیه امکان‌پذیر نیست اما اینگونه هم نیست که بانو امین کاملاتابع ملاصدرا باشد.
وی یادآور شد: ملاصدرا از معاد جسم برزخی سخن می‌گوید، اما معاد جسم مادی را نمی‌پذیرد، به همین خاطر تفکیکی‌ها به ایشان انتقاد دارند، اما بانو مجتهده امین برای اثبات معاد جسمانی مادی هم بیاناتی دارد که شاید از حکیم زنوزی هم تأثیر پذیرفته است.
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تأکید کرد: روش بانو امین در این کتاب روش گفتگوی حکمت و عرفان با وحی و شریعت الهی است و با این گفتگو به این دستاورد رسیده است.
تبیین قاعده قوس نزول و قوس صعود در کتاب «معاد» بانو امین
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه با ورود به محتوای این کتاب، گفت: در سه مقاله اول به سه اصل و قاعده مهم اشاره کرده است که قاعده اول، قوس نزول و صعود است و قاعده دوم و سوم، سیر بشر از عالم علوی به عالم سفلی و از عالم سفلی به عالم علوی است.
وی بیان داشت: حقیقت ما انسان‌ها در واقع یک حقیقت روحانی است و ما از این حقیقت روحانی به عالم مادی تنزل پیدا کردیم و قوس نزول اتفاق افتاده است و ما باید در این دنیا قوس صعود را دنبال کنیم.
استاد و پژوهشگر فلسفه دین افزود: قوس نزول ممکن است که تنزل باشد، اما این تنزل مقدمه تصاعد است و در قوس صعود، انسان به عالم روحانی نزدیک می‌شود، حیات پس از مرگ نیز تبیین قوس صعود است که ما در عرفان و فلسفه به آن توجه داریم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه عنوان کرد: بانو امین می‌گوید آیات و اخبار زیادی داریم که به رموز و اشاره و تصریح و تلویح در سقوط عالم ذر و عالم ارواح و غیر اینها پرداخته و اینکه دو هزار سال پیش از این که اجسام و ابدان آفریده شوند، ارواح ما آفریده شده است.
وی در ادامه به مقاله دوم که «هر دانی قائم به مافوق خود است» اشاره کرد و اظهار داشت: در این مقاله، مبنای دوم مطرح شده که اگر ما می‌گوییم که معاد جسمانی هست، قوام آن به معاد روحانی است؛ لذا صورت برزخی انسان همواره همراه انسان است.
عالم برزخ هم با سیر تکامل همراه است / سیر قرب‌الی‌الله تمام شدنی نیست
استاد و پژوهشگر فلسفه دین افزود: در مقاله سوم با موضوع «انسان مجموعه عالم وجود است»، مبنای سوم بیان شده که می‌گوید همه عوالم در نسخه جامعی به صورت وحدت موجود است و همه اینها در انسان جمع شده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه با بیان اینکه وقتی انسان کامل شود، خلیفه الله می‌شود، ادامه داد: مبنای سوم این است که اگر ما از قوس نزول و قوس صعود انسان سخن می‌گوییم، انسان حتما باید از قوس نزول به سمت قوس صعود رفته و قوس صعود را طی کند و سیر معاد برای او ضرورت دارد، زیرا انسان عالم صغیری است که کل عالم کبیر در آن جمع است، بنابراین انسان می‌تواند خلیفه الله، مظهر اسم الله و انسانی کامل شود.
وی بیان داشت: بانو امین در این کتاب، مبنای جامعیت انسان را بیان کرده و پس از آن وارد حیات پس از برزخ می‌شود، ما همین که از این دنیا رفتیم وارد حیات پس از مرگ و عالم برزخ می‌شویم و ما باید قوس صعود را در آنجا هم طی کنیم؛ چون ما انسان‌ها ساحت عالم ملکوت داریم، ساحت ملکوتی ما در عالم برزخ برای همه ظهور می‌کند، اما پس از مرگ، عالم برزخ برای همه ظهور پیدا می‌کند.
استاد و پژوهشگر فلسفه دین اضافه کرد: عالم برزخ هم با سیر تکامل همراه است، به همین خاطر وقتی برای اموات خیراتی می‌دهیم به آنان می‌رسد؛ حتی وقتی به اهل بیت علیهم‌السلام صلوات می‌فرستیم هم درجات اهل بیت علیهم‌السلام بالا می‌رود و هم ما به واسطه این کار نیکو، قوس صعود را طی می‌کنیم، زیرا سیر قرب الی الله تمام شدنی نیست.
وجود بدن مثالی در عالم برزخ
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه با بیان اینکه بانو امین در این کتاب به بدن مثالی اشاره می‌کند، عنوان کرد: در عالم برزخ این بدن مثالی است که ظهور و بروز پیدا می‌کند و همان بدنی است که در عالم رویا می‌بینیم؛ بانو می‌گوید، به جز بدن مادی، بدن مثالی داریم و بعد از ما در عالم برزخ با روح همراه است.
وی تصریح کرد: تصور بدن برزخی سخت است، ما به جز بدن مادی، بدن مثالی و برزخی داریم که همواره با ما هست، بانو امین عالم برزخ را اثبات کرده است و حیات برزخی را بر اساس قاعده تکامل می‌پذیرد؛ ایشان می‌گوید که هر موجودی یک مرکز طبیعی دارد و قانون تکامل می‌گوید هر موجودی به سمت مرکز طبیعی خود طی می‌کند و مرکز طبیعی انسان، عالم علوی است.
استاد و پژوهشگر فلسفه دین گفت: در عالم برزخ سوال و جواب، ثواب و عقاب و درد روحانی و جسمانی وجود دارد، بنابراین در عالم برزخ، دو ملک بشیر و مبشر برای انسان مؤمن و نکیر و منکر برای انسان کافر هستند که ثواب و عقاب را برای انسان می‌نویسند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه به جمله‌ای از کتاب معاد بانو امین اشاره کرد که آمده: «چون روح لطیف مثالی از این بدن کثیف عنصری می‌خواهد جدا شود، با فشار جدا می‌شود و فشار جدا شدن روح از بدن است» و در ادامه اظهار داشت: از آنجا که روح لطیف است، به سختی از این بدن عنصری جدا می‌شود، اما آنان که سیر تکاملی را در این دنیا طی کردند، مرگ برای آنان راحت است و آنانکه این مسیر را طی نکردند، مرگ سختی دارند.
وی تصریح کرد: هر چه حسن خلق، رفتار خدمتگزاری و بندگی انسان در این دنیا بیشتر باشد در آن عالم احاطه وجودی اش بیشتر می‌شود و حتی می‌تواند در این دنیا تصرفاتی هم داشته باشند.
رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران اضافه کرد: بانو امین می‌گوید: «عالم برزخ فوق این عالم است و این عالم در طول آن عالم است»، یعنی عالم برزخ به این عالم اشراف دارد.
شناخت معاد موقوف به شناخت مبدأ است / اگر خودشناسی داشته باشید شک نکنید که معادشناس هم می‌شوید
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه در ادامه به مقاله پنجم بانو امین در این کتاب با موضوع «انسان در نشئه قیامت» اشاره کرد و گفت: ایشان در ابتدا توضیح می‌دهد که معاد بر اساس قانون تکامل و در ادامه قوس صعود است؛ بانو امین برای اینکه حقیقت معاد بهتر روشن شود می‌گوید خود را بشناس اگر خودشناسی داشته باشید شک نکنید که معادشناس هم می‌شوید.
وی افزود: انسان کمال‌خواه است، پس معادخواه هم است؛ شناختن معاد موقوف به شناختن مبدأ است، وقتی انسان خود را شناخت کمال خواهی به حق را می‌شناسد و خدا را می‌شناسد، وقتی انسان خدا را شناخت، معاد را هم خواهدشناخت.
استاد و پژوهشگر فلسفه دین با بیان اینکه کمال انسان به تمامیت او است، گفت: معاد عبارت از کمال و سیر صعودی و تکامل انسان است و بانو امین در این مقاله می‌گوید: «عالم قیامت عالم جمع و عالم وحدت است».
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه یادآور شد: ما هم معاد جسمانی و هم روحانی داریم، روح ما از بین نمی‌رود و استیفا می‌شود، جسم برزخی ما هم در عالم برزخ هست و در عالم برزخ سیر تکاملی را طی می‌کند.
وی با اشاره به مقاله ششم که «انسان در صراط» است، گفت: بانو امین در این مقاله به بحث صراط پرداخته که حقیقت عمل انسان، تجسم پیدا کرده است، در مقاله هفتم به بحث میزان پرداخته که چیزی جز تجسم اعمال ما نیست البته میزان، اعمال انسان‌های کامل همانند اهل بیت علیهم‌السلام و شهدا است.
استاد و پژوهشگر حوزه همچنین به مقالات هشتم و نهم که با موضوعات «انسان در حساب» و «انسان در بهشت و جهنم» است، اشاره گذرایی کرد و در ادامه عنوان کرد: جوهر بحث ایشان، برزخ و معاد است که مبتنی بر سه مقاله اول بوده که با آیات و روایات عجین کرده است.
بانو امین بین طینت با جسم برزخی ارتباط برقرار کرده است
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه در پاسخ به سؤال دبیر علمی نشست که آیا بانو امین در این کتاب توانسته است عینیت بدن دنیوی و اخروی را پاسخ دهد، اظهارد اشت: عینیت انسان به نفس و روح او است و قوام انسان به صورت او است، چون هویت انسان به روح او است، بانو امین می‌گوید هویت ما به جز روح، بدن مثالی ما هم هست، لذا طینت ما و ماده اولی عوض نشد است.
وی با بیان اینکه حقیقت انسان به صورت فلسفی او است، تصریح کرد: طینت در عالم قیامت تکامل پیدا می‌کند و با بدن مثالی و روح ما پیوند برقرار می‌کند.
استاد و پژوهشگر فلسفه دین یادآور شد: علمای قبل از ملاصدرا بر معاد جسمانی تأکید داشتند، اما ملاصدرا تأکید بر بدن مثالی و برزخی دارد و کنار معاد روحانی، معاد جسم برزخی را با مقدمات چندگانه بیان کرده، حال آنکه بانو امین بین طینت با جسم برزخی ارتباط برقرار کرده است.
عناوین پژوهشی قابل طرح بر اساس دیدگاه بانو امین / آثار بانو امین تصحیح و چاپ مجدد شود
در این نشست، موضوع عناوین پژوهشی قابل طرح بر اساس دیدگاه بانو امین از سوی دبیر علمی مطرح شد که حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه در پاسخ به این سؤال تصریح کرد: نخستین کار این است که آثار بانو امین تصحیح و چاپ مجدد شود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه افزود: گام دوم در این مسیر این است که منظومه فکری بانو امین باید نگاشته شود؛ زیرا بانو امین شخصیتی جامع است که در عرصه‌های مختلف ورود پیدا کرده و تألیفات مختلف در زمینه‌های فلسفه، فقه، اصول، حکمت و تفسیر علوم قرآن از ایشان به یادگار مانده است.
منظومه فکری بانو امین باید تدوین شود
وی با بیان اینکه منظومه و نظام بینشی، کنشی و منشی آثار بانو امین باید تدوین شود، گفت: تحقیقات مسئله ای باید مورد توجه قرار گیرد، به عنوان مثال می‌توان روش‌شناسی معرفت دینی بانو امین را مورد پژوهش قرار داد و یا طلاب و پژوهشگران، معادشناسی بانو امین را با معادشناسی دیگر علما و متکلمین مقایسه کنند.
چهارمین کنگره بین‌المللی بزرگداشت مقام علمی و معنوی بانو مجتهده امین از سوی کانون فرهنگی مجتهده بانو امین و با همکاری و مشارکت نهادهای علمی و حوزوی از جمله جامعه‌الزهرا سلام‌الله‌علیها روزهای ۲۴ و ۲۵ آبان ماه در مشهد برگزار می‌شود و در این راستا، سه‌پیش‌نشست از سوی معاونت پژوهش جامعه‌الزهرا علیهاالسلام برگزار شده است.
نظر شما