خبرگزاری شبستان: انقلاب اسلامی ایران به دلیل تفاوت هایی که با انقلاب های مرسوم داشت توانست در چهل سال گذشته بر نقاط قوت خود بیافزاید. در حوزه سیاست خارجی نیز نگاه انقلاب اسلامی ایران متفاوت از سایر انقلاب ها و تحول های سیاسی در جهان بوده و به همین منظور توانسته در این امر تاثیر بسزایی در مسائل دنیا و منطقه داشته باشد. به منظور تحلیل آنچه که بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در چهل سال پس از انقلاب اسلامی گذشته است به سراغ «سید جعفر هاشمی» دیپلمات سابق و کارکشته کشورمان رفته ایم که مشروح گفت و گوی خبرنگار سیاست خارجی خبرگزاری شبستان با این سفیر اسبق ایران در برزیل را در زیر می خوانید:
سوال: سیاست خارجی در جمهوری اسلامی ایران چگونه تعریف شده است؟
پاسخ: در کل سیاست خارجی خط و مشی است که نظام و حکومت ها با هدف حفظ منافع ملی خود در برخورد با مسائل دنیای اطراف و خارج اتخاذ می کنند. زمانی که از دیپلماسی صحبت می کنیم تنها متوجه وزارت خارجه متوجه نمی شود بلکه به سیاست های کل نظام مرتبط است هرچند که وزارت امور خارجه مجری آن است. همواره سیاست خارجی یکی از پر مناقشه ترین حوزه های سیاست گذاری محسوب می شود و به نظر من دیپلماسی یک جنگ است و دیپلمات ها هم در این امر مهم در حال جنگ هستند. قطع و یقین مشخص است که در جنگ ها همیشه موفقیت حاصل نمی شود و ارزیابی در این حوزه باید کمال واقع بینانه و انصاف رعایت شود.
بعد از انقلاب اسلامی سیاست های خارجی بر پایه آرمان خواهی در قانون اساسی ایران تبیین شد که از آن جمله می توان توجه به همسایگان، کشورهای مسلمان و کشورهای جهان سوم را نام برد. برای رسیدن به این ها یک سری اهداف برای سیاست خارجی تبیین شد که عدم وابستگی به شرق و غرب، همزیستی بین المللی و نفس انقلاب اسلامی که نظام سلطه را طرد می کند از جمله اهداف مطرح شده است. همچنین در این میان حمایت از مظلومین جهان نیز به عنوان یک هدف در نظر گرفته شده است.
سوال: چرا سیاست خارجی ایران همواره مورد توجه دنیا بوده است؟
ایران یکی از کشورهای مهم جهان به لحاظ استراتژیک و ژئو پولتیک شناخته می شود به این خاطر که دومین ذخایر نفت خام بعد ازعربستان و دومین ذخایر گاز بعد از روسیه را در اختیار دارد. همسایگی ایران با 15 کشور از طریق مرزهای آبی و خاکی و پُل بودن آن به بازار 350 میلیونی آسیای مرکزی و قفقاز از دیگر اهمیت های ایران به شمار می رود. از این رو انقلاب در این کشور حائز اهمیت است.
پس از انقلاب اسلامی نیز رویکردها و حرکت های جمهوری اسلامی مورد توجه جهانیان قرار گرفت و از این رو سیاست خارجی جمهوری اسلامی هم مورد توجه دنیا بوده است.
سوال: نقاط قوت سیاست خارجی ایران در چهل سال گذشته از نگاه جنابعالی چه بوده است؟
اگر بخواهیم نقاط ضعف و قوت دیپلماسی جمهوری اسلامی را بیان کنیم باید شرایط جهان را در قبل از پیروزی انقلاب بررسی کنیم. در آن زمان دنیا زیر سلطه شرق یا غرب بود و هیچ کشوری جرات مخالفت با این ابرقدرت ها را نداشت. این قدرت ها هم تحمل این را نداشتند که کسی بخواهد با آن ها مخالفت داشته باشد. در آن زمان انقلابی در یک منطقه مهم دنیا به وجود آمد که شعار اصلی آن نفی شرق و غرب بود.
مهمترین قوت دیپلماسی ایران پافشاری بر اصول و ارزش هایی است که انقلاب براساس آن ها ایجاد شد و به همین دلایل مورد پسند مردم قرار گرفت. عدم وابستگی به شرق و غرب، همزیستی بین المللی، طرد نظام سلطه و حمایت از مظلومین جهان این اصول را تشکیل می دهد.
نقطه قوت دیگر دیپلماسی ایران روحیه انقلابی مردم است. از آنجایی که ایران همواره به قدرت ها نه گفته است بر آن جنگ، تحریم ها و ترورها را تحمیل کردند که هیچ کدام در اراده سیاسی مردم در جهت حفظ دستاوردها خللی ایجاد نکرد و مردم با یک روحیه انقلابی بر این چالش ها غلبه کردند.
سومین نقطه مثبت در سیاست خارجی ایران را می توان این گونه ارزیابی کرد که نفس انقلاب مبارزه با آمریکا بود و طبیعی بود که آمریکا از ابتدا با جمهوری اسلامی مخالفت داشته باشد و در تمام توطئه ها نقش اصلی را بازی کند. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در چهل سال گذشته موجب شده که سیاست های آمریکا در خاورمیانه به عنوان یک نظام استکباری ناکام مانده و علت آن اراده مردم در جهت حفظ اصول ارزش هایی است که برای انقلابشان تعریف کردند.
زمانی آمریکا در تمام منطقه خاورمیانه نفوذ زیاد داشت اما این روزها به هیچ عنوان در مسائل مربوط به منطقه اگر نظرات ایران را رعایت نکند موفقیتی برایش ایجاد نمی شود. در سوریه آمریکا نتوانست بر خلاف نظر ایران اقدام کند و در لبنان نیز متاثر از سیاست خارجی ایران، روحیه مبارزه طلبی علیه رژیم صهیونیستی بیشتر شده و سیاست های آمریکا در عراق نیز ارزش خود را از دست داده و شاهد هستیم که انتخابات در این کشور تماما به نفع جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. همچنین نفوذ ما در یمن و افغانستان نیز از نقاط قوت سیاست خارجی مان محسوب می شود.
سوال: آیا این نقاط قوت از چیزهای دیگری مانند توان دفاعی نیز نشئت می گیرد؟
به نظر من سیاست خارجی موفق توانسته زمینه موفقیت های دیگر را برای کشور ایجاد کند. پیشرفت هسته ای و پیشرفت علمی و هوا فضا و سلول های بنیادی، شبیه سازی و ابر رایانه ها همگی با درایت یک دیپلماسی منظم صورت گرفته است.
سوال: آیا برجام را می توان به عنوان یکی از نقاط قوت سیاست خارجی ایران در چهل سال گذشته عنوان کرد؟
قطع و یقین برجام دارای اشکالاتی است اما اصل آن نقطه بسیار قوتی برای جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. سیاست خارجی مربوط به وزارت خارجه نیست. با توجه به شرایطی که پیش از برجام برای ایران ایجاد شده بود و تحریم های همه جانبه علیه کشورمان موجب شد که کل نظام به این نتیجه برسد که باید مذاکره انجام شود. ایران از قبل از خصومت های آمریکا در این زمینه خبر داشت اما می خواست به دنیا ثابت کند که اهل گفت و گو است و وارد مذاکرات شد. برجام دستاورد بزرگی است و نیاز کشور بود و تصمیم تمام کشور بر رسیدن به برجام بود.
مذاکره به معنی گفت و گو با دوست نیست معنای آن گفت و گو با دشمن است و طبیعی است که در این گفت و گوها شما به همه منافع خود دست نمی یابید. مقداری از منافع هر کشوری در مذاکرات تامین می شود که دیپلمات های ما هم توانستند به حد موجود منافع ملی را در مذاکرات هسته ای حفظ کنند. اما مشکلی در برجام وجود داشت بالابردن سطح توقعات کشور بود. اینکه می گفتیم اگر برجام را امضا نکنیم آب و برق و نان نداریم بزرگنمایی بود. اما در نهایت می توان گفت که برجام یک نمونه موفقی در مذاکرات سیاسی ما بود.
سوال: در بررسی سیاست خارجی ایران در چهل سال گذشته «تسخیر لانه جاسوسی» یکی از مواردی است که اختلاف نظرهایی در مورد درست بودن یا نبودن آن وجود دارد. آیا شما این اقدام دانشجویان را نقطه مثبتی در تحولات ایران می دانید یا نه؟
امام خمینی (ره) هم در ابتدا با این کار موافق نبودند و اما این اتفاق که رخ داد ایشان مجبور شدند که آن را بپذیرند زیرا این مساله خشم مردم در مقابل آمریکایی ها را نشان می داد. آمریکایی ها سوابق بسیار بدی علیه مردم ایران داشتند و در ملی شدن صنعت نفت و کودتاهای رضا شاه و محمد رضا شاه و برکناری مصدق نقش منفی آمریکایی ها کاملا مشخص است. همچنین دسیسه هایی که در انقلاب کردند مردم را کشتند و تلاش کردند که بر خلاف اراده مردم شاه را حفظ کنند.
این مسائل موجب خشم ملت ایران علیه آمریکایی ها شده بود. من معتقدم این اقدام کاملا طبیعی اما بعد از گرفتن سفارت می شد مساله گروگان گیری ها را زودتر به نتیجه رساند تا بهانه هایی که امروز می آورند و می گویند تمام گرفتاری ها از آن است گرفته شود و نباید گروگان گیری را کش می دادیم. و الا حتی اگر سفارت را ما تسخیر نمی کردیم دشمنی آمریکایی ها با ما صورت می گرفت و آن ها همین تحریم ها و دشمنی ها را علیه ما داشتند.
تا زمانی که جمهوری اسلامی با این سیاست ها وجود داشته باشد تحریم های آمریکا علیه مردم ما وجود دارد. ممکن است که جای آن عوض شود و شکلش عوض شود اما از میان نخواهد رفت.استکبار با این انقلاب و روحیه انقلابی و تفکر مخالف است زیرا پیش از انقلاب ایران کسی جرات نمی کرد پرچم آمریکا را آتش بزند و آن ها معتقدند که تمام گرفتاری های آمریکا را ما موجب شده ایم و ایران به دنیا جرات داده که مقابل سیاست های آمریکا بایستد.از این رو اگر سفارت را هم تسخیر نمی کردیم بازهم آمریکا ما را تهدید و تحریم می کرد.
سوال: نقاط ضعف سیاست خارجی ما در چهل سال گذشته چه بوده است؟
یکی از مشکلات و ضعف های سیاست خارجی ما عدم آشنایی با علم دیپلماسی به صورت کامل بوده است. این عدم آشنایی در برخی از جاها مشکلاتی را برای ما ایجاد کرد. عدم گفتمان صحیح با جهان از سوی برخی از مسئولان ارشد کشور شاهد بوده ایم. برخی ها در زمان مسئولیت با ادبیاتی با جهان سخن می گفتند که شایسته نظام ارزشی جمهوری اسلامی نبود. همچنین تاخیر دامنه دار در کنش ها و واکنش های ما در مورد مسائل بسیار مهم دنیا مشکلاتی برای کشور ایجاد کرد. مثلا در مساله FATF یا WTO و تجارت جهانی باید زودتر تصمیم می گرفتیم.
تصمیم گیری های شتابزده در برخی از موارد نیز به ضرر سیاست خارجی ما تمام شد. ما ابتدا از کشورهایی که رژیم صهیونیستی در آن ها سفارت تاسیس می کرد خارج می شدیم که این سیاست اشتباه بود و بعدها به این نتیجه رسیدیم که در آن کشورها بمانیم و با سیاست های رژیم صهیونیستی مقابله کنیم.
عدم توجه به روابط خارجی به معنای دیپلماسی اقتصادی از دیگر ایرادهای ما در چهل سال گذشته محسوب می شود. علیرغم ارتباطات گسترده با جهان خارج نتوانسته ایم رفاهی برای قشر آسیب دیده از این ارتباطات ایجاد کنیم. البته بیان این نقاط ضعف نباید موجبات یاس و ناامیدی را ایجاد کند بلکه باید از این تجربیات برای آینده کشور بهره ببریم./
نظر شما