به گزارش خبرگزاری شبستان، روز گذشته اولین میزگرد از سلسله‌نشست‌های «دربارة شعر انقلاب اسلامی» با حضور دکتر محمود اکرامی‌فر، دکتر محمود بشیری، دکتر محبوبه مباشری و علی‌محمد مؤدب در تالار عضدی دانشکدة ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
در آغاز این مراسم، عباسعلی وفایی ـ رییس دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی ـ با پراهمیت توصیف کردن شعر انقلاب اسلامی و بررسی آن در محافل دانشگاهی، ابراز امیدواری کرد، این بررسی‌ها و پژوهش‌ها ادامه داشته باشد.
در این میزگرد دکتر اکرامی‌فر که مدیریت جلسه را نیز برعهده داشت، با طرح این سؤال که آیا شعر انقلاب اسلامی وجود دارد یا خیر، از اعضای میزگرد درخواست پاسخ نمود. او گفت آیا اصلا چیزی به نام شعر انقلاب وجود دارد؟ آیا شعری داریم که آن را شعر انقلاب بدانیم؟ اگر چنین شعری وجود دارد، چیست و چه مؤلفه‌هایی دارد؟ وجه اشتراکش با باقی مقولات چیست و وقتی از عبارت شعر انقلاب استفاده می‌کنیم، چه شعری مد نظر ماست؟
دکتر مباشری، دانشیار رشتة زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه الزهرا و رئیس این دانشگاه در پاسخ به این سؤال ثمردهی سه‌دهه شعر انقلاب و دفاع مقدس را از نتایج مهم شعر انقلاب اسلامی دانست و تعیین آغازی برای شکل‌گیری این جریان شعری را مشکل خواند. او با وجود مبنا قرار دادن پیروزی انقلاب به عنوان سرمنشأ بسیاری از تحولات بعدی، آغاز شعر انقلاب اسلامی را به سال‌های بسیار قبل بازگرداند که هرچه به سال‌های 57 نزدیک می‌شود، رنگ و بوی اسلامی‌تر به خود می‌گیرد.
وی افزود: به هر حال آن‌چه همه شاعران را با وجود اختلاف سبک، زیر چتر شعر انقلاب گرد هم می‌آورد، انقلاب اسلامی است. مرزهای زمانی و محتوایی شعر انقلاب اسلامی به قدری در هم تنیده‌اند که به سختی می‌توان اشعار قبل و بعد انقلاب را خارج کرد و در دسته‌بندی مجزا قرار داد. بعد از گذشت 3 دهه به زمانی رسیده‌ایم که می‌توانیم ادعا کنیم شعری به نام شعر انقلاب وجود دارد؛ تشخص دارد، گستردگی دارد و شاعران زیادی در حوزه‌اش به سرایش شعر مشغول‌اند.
مؤدب، از شاعران شناخته‌شدة شعر انقلاب اسلامی هم درباره سئوالات مطرح شده توسط اکرامی‌فر گفت: بی‌تردید شعر انقلاب اسلامی وجود دارد. در تمدن اسلامی، شعری داریم که وفادار به سنت‌های اسلامی است و تا روزگار ما ادامه داشته و به نوعی سابقه و پشتوانه چیزی است که امروز به عنوان شعر انقلاب می‌شناسیم. این شعر قرار است ما را به اسلام و انقلابی که قرار بود اسلام را به صحنه اجتماع بیاورد، برگرداند.
وی افزود: حادثه انقلاب زندگی همه ما را تحت تاثیر قرار داد و وقتی یک عده درباره‌اش شعر می‌گویند، یعنی وجود دارد و این جزئی از بدیهیات است. یک شعر اثر انقلاب است و یک شعر هم شعر اصل انقلاب است و از انقلاب جداشدنی نیست. به هر حال شعر عصر انقلاب اسلامی، رنگی از انقلاب دارد. هر چند در تقابل با او بوجود آمده باشد.
بشیری هم در این باره گفت: سخن گفتن در این باره ساده نیست. وقت زیادی می‌خواهد، ولی به اجمال می‌توان گفت شعر انقلاب اسلامی می‌تواند به دو بخش تقسیم شود. یکی امروز این جریان شعری ودیگر بخشی که ریشه در گذشته دارد. تا جایی که برآورد کردم سال 71 در همین دانشکده درس ادبیات انقلاب اسلامی تدریس می‌شد که امروز این درس ارائه نمی‌شود. مشروطه تا حدودی نقطه آغازین بخشی از انقلاب اسلامی است. خصوصا آثاری از سیداحمد ادیب پیشاوری که در این جریان تاثیرگذار بوده است، یا شعری که درباره شهادت شیخ فضل‌الله نوری سروده شده است، به نوعی آغازکننده این راه بودند.
استادیار دانشگاه علامه طباطبایی گفت: به معنای دقیق شاید بتوان اشاره دکتر مباشری به شروع شعر انقلاب در دهه 40 را، شروع شعر انقلاب اسلامی در نظر گرفت. مهرداد اوستا با شعر ارمغان غرب، موسوی گرمارودی، طاهره صفارزاده، علی معلم و ... جزو نخستین کسانی هستند که شعر انقلاب اسلامی یا دقیق‌تر شعر شیعی را بنا کردند. بخش دیگر شعر انقلاب، مربوط به دوران بعد از انقلاب است. شعر شاعران این دوره یک بیانه درباره حقیقت انقلاب است که عده‌ای معتقدند جنبه شعاری دارد. بله این شعر جنبه شعاری دارد و بعد از مدتی این جنبه تبدیل به شعور می‌شود. شاعران این دوره هویت خاصی به شعر فارسی بخشیدند.
در ادامه اکرامی‌فر گفت: شعر انقلاب وجود دارد که درباره‌اش صحبت می‌کنیم. بیش از 100 مجموعه شعر درباره انقلاب داریم. علاوه بر این استمراری که در سرایش شعرهای انقلاب وجود دارد، دال به وجودش است. شعر انقلاب اسلامی محتواگراست. بحث قالب و فرم دراین شعر مطرح نیست، بلکه این شعر، محتوای انقلابی دارد و قریب به 3 هزار شاعر در این زمینه شعر گفته‌اند. شعر انقلاب اسلامی، هست؛ چون چاپ می‌شود و به کرات درباره‌اش صحبت می‌کنیم. شعرهای سال 42 به بعد را می‌توان در شکل‌گیری و شعرهای سال 57 به بعد را در تثبیت شعر انقلاب، موثر دانست. از دوستان می‌خواهم بگویند که شعر انقلاب موضوع انقلاب اسلامی است یا موضع انقلاب؟
مباشری در پاسخ به این سئوال گفت: به نظر من شعر انقلاب، هر دو این موارد است. شروع انقلاب را نمی‌توانیم به بهمن 57 منحصر کنیم. بنابراین موضوع شعر انقلاب حتما انقلاب اسلامی نیست. اشعاری در زمره شعر انقلاب محسوب می‌شوند که هر دو را داشته باشند.
بشیری هم گفت: هر گفتمانی همراه خودش، ادبیات خاص خود را دارد. شعر انقلاب اسلامی در واقع حامی گفتمان انقلاب اسلامی است. به همین دلیل، هم موضعش و هم موضوعش انقلاب اسلامی است. به عنوان مثال اتحاد اسلامی را می‌توان در موضع و موضوع شعر انقلاب اسلامی دید.
اکرامی‌فر در ادامه گفت: شعر انقلاب، پیش از انقلاب اسلامی بیشتر موضع انقلابی داشته است. بنابراین شعری که در دهه 42 داریم، شعر تحول‌خواه و تهییجی است و می‌خواهد از طریق درونی‌کردن ارزش‌ها، طرحی دیگر بیندازد، اما با پیروزی انقلاب، موضوع انقلاب مطرح می‌شود و تا دفاع مقدس ادامه می‌یابد. بعد از آن هم این شعر از نظر محتوا تغییر می‌کند. شعرهای انقلاب تا پایان جنگ بیشتر ناظر به درون بودند. این شعر بعد از پذیرش قطعنامه، هم به درون و هم به بیرون نگاه می‌کند.
این شاعر گفت: شعر انقلاب اسلامی وقتی قرار بود فرهنگ انقلاب را منتقل کند، بیشتر موضع داشت و وقتی برای مخاطبان داخلی سخن می‌گفت، موضوع انقلاب داشت. بنابراین شعر انقلاب به تناسب شرایط، گاه موضعی و گاه موضوعی بوده است. آن گاه که می‌خواسته جامعه‌پذیری کند، موضوع انقلاب را در نظر داشته و در مقاطعی، استنادها و ابزارهای این شعر به تناسب زمان، با موضوع یا موضع، تغییر کرده‌اند. سئوال دیگر این که وقتی می‌گوییم شعر انقلاب، چه مولفه‌ها، چه شخصیت‌ها، ارزش‌ها یا حوادثی را مد نظر داریم؟
مودب در پاسخ به این سئوال گفت: به نظرم شعر انقلاب، 2 مولفه کلیدی دارد. یکی توحید و دیگری عدالتی که در زیر سایه همین توحید تعریف می‌شود. یعنی عدالت‌خواهی موحدانه.
بشیری هم گفت: جنبه توحیدی و مضامینی که با آن مرتبط‌اند از مولفه‌هایی هستند که در شعر انقلاب، مد نظر هستند. به نظرم اگر شعر انقلاب در خور توجه است، به این دلیل است که رهبر این انقلاب یعنی امام خمینی (ره) از خودش انتقاد می‌کرد. همین به شاعران جرات می‌داد تا از مسئولان انتقاد کنند و همین انتقادها بود که به شعر انقلاب، ارزش داد. نمونه‌هایی را می‌توان در شعرهای علی معلم یا مرحوم سیدحسن حسینی دید. شاعران انقلاب وظیفه مسلمانی خودشان می‌دانستند که از وضع جامعه‌شان انتقاد کنند و آن را به تصویر بکشند.
مباشری هم گفت: شاید بحث توحیدگرایی یک بحث کلی‌تر دارد و آن تغییر محتواست که توحیدگرایی در ذیل آن قرار می‌گیرد. بیشترین برجستگی شعر انقلاب در حوزه معناست. در این 3 دهه شعرهایی سروده شد که در پیشینه هزارساله شعر فارسی وجود ندارد. مفاهیمی مانند ایثار، ستیز با استکبار با الهام از وقایعی مانند عاشورا و یا سیره امام علی (ع) که بهترین نماد توحید و موحدگرایی است، در شعرهای این سال‌ها دیده می‌شود.
رئیس دانشگاه الزهرا ادامه داد: قبل از انقلاب از کرم امام علی (ع) سخن گفته می‌شد، ولی با اشاره به تغییر محتوایی که گفتم، بعد از انقلاب از شجاعت و ایثارش صحبت می‌شود. نکته دیگر این که شعر انقلاب، شعر فارسی را از چنبره نگاه مادی که پس از مشروطه حاکم شده بود، نجات داد و یک نگرش قدسی به آن داد. تنوع مضامین هم از شاخصه‌های شعر انقلاب است. خود دفاع مقدس مضامین زیادی را وارد این شعر کرده و آن را تبدیل به شعری جهانی کرده است.
وی افزود: شعر انقلاب ادای دین شاعران ما به انقلاب است. نکته مهم وجود و رواج شب‌های شعر است که در این برنامه‌ها بود که شاعران ما بالندگی پیدا کردند و همه این موارد نشا‌ن‌دهنده تغییر محتوا در شعر انقلاب است.
مودب در ادامه صحبت‌های مباشری گفت: البته این‌گونه که در شعر بعد از انقلاب به مفاهیم پرداخته شده، در شعر قرون گذشته پرداخته نشده است. می‌توان این مضامین را در شعرهای سنایی یا ناصرخسرو دید اما آن‌طور که در این 3 دهه درباره شهادت شعر گفته شد، در سال‌های دور گفته نشده است. هر دوره مضمون مورد نظر خودش را دارد. مثلا طاغوت زمان ناصرخسرو نوعی از طاغوت است و طاغوت زمان ما جهان غرب و استکبار است.
در پایان این میزگرد، با درخواست دکتر اکرامی‌فر، برخی از حاضران در نشست نیز به طرح دیدگاه‌های خویش پرداختند. دکتر تمیم‌داری عضو هیئت علمی رشتة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه، انقلاب اسلامی را پدیده‌ای فرهنگی دانست که می‌تواند گاهی در تلاقی با وجوه دیگری چون وجوه سیاسی قرار بگیرد. او وجود شعر انقلاب اسلامی را ضرورتا در تأیید همة ساختارهای سیاسی و اقتصادی انقلاب ندانست.
پیرو گفته‌های دکتر تمیم‌داری، دکتر اکرامی‌فر نیز با اشاره این سخنان، وجود خودانتقادی و به تعبیر دیگر، کنترل از دورن، در شعر شاعران انقلاب اسلامی را شاهدی بر این امر دانست و انتقادهای شاعران در بستر گفتمان انقلاب اسلامی را دلیلی بر ضرورت حفظ روحیة انقلابی در همة زمان‌ها خواند.
دکتر سنگری که یکی دیگر از استادان حاضر در این نشست بود، شعر اعتراض را دارای دو رویکرد دانست و بخشی از آن را در تقابل و در مواجهه با اصل گفتمان انقلاب اسلامی خواند و بخش دیگر را نیز در بستر و داخل گفتمان انقلاب اسلامی ارزیابی کرد. ایشان شعر اعتراضی را که با مبنای گفتمان انقلاب اسلامی به انتقاد از اجزا این کل می‌پردازد و در عین حال مؤید گفتمان انقلاب اسلامی است، از جملة مهم‌ترین جنبه‌های شعر انقلاب اسلامی معرفی کرد و انرا در پی بازگشت به اصل آرمان‌ها و شعارهای انقلاب اسلامی دانست.
بنابر گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، از دیگر حواشی قابل ذکر در این نشست برپایی دو نمایشگاه تخصصی با موضوع «دربارة شعر انقلاب اسلامی» شامل پایان‌نامه‌ها و همچنین آثار و تحقیقات منتشرشده در موضوع بود که نشاندهندة کمیت و کیفیت کارهای پژوهشی صورت‌‌گرفته در این حوزة مطالعاتی است.
قابل ذکر است دومین جلسه از این سلسله‌نشست‌ها امروز ساعت 14 الی 16 با موضوعی «ویژگی‌های شعر انقلاب اسلامی» و با حضور آقایان، دکتر ایرانزاده، دکتر نیک‌منش، دکتر سنگری و اسماعیل امینی در دانشکدة ادبیات دانشگاه علامه برگزار خواهد شد.
پایان پیام/
نظر شما