به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، آیت‌الله «محمد تقی مصباح یزدی» شب گذشته (جمعه ۲۷اردیبهشت) در ادامه جلسات درس اخلاق که در دفتر مقام معظم رهبری برگزار شد گفت: در جلسات قبل گفته شد که در بحث اخلاق اجتماعی، مهم‌ترین چیزی که در درجه اول قرار می‌گیرد، حفظ زندگی اجتماعی و حیات دیگران است. بنابراین اولین ارزش منفی در مسائل اجتماعی قتل نفس ، و اولین ارزش مثبت در اخلاق اجتماعی حفظ جامعه و نفوس دیگران است.
رییس موسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: برای زندگی اجتماعی نیازمند ارتباط هستیم و باید یک منشا صحیحی برای اعتبار وحدت وجود داشته باشد. حال این سوال مطرح می شود که برای تشکیل یک جامعه چه چیزهایی باید منشا وحدت و اعتبار حقیقی و معقول شود؟سه دسته از عوامل را می توان فرض کرد.
آیت الله مصباح یزدی با بیان اینکه رابطه طبیعی اولین عامل است گفت: رابطه بین پدر و مادر و فرزند نمونه رابطه طبیعی است.دومین عامل عامل روانی است که به دنبال عوامل طبیعی تحقق می یابد.مثلا فرزند در پی سرپرستی پدر و مادر بزرگ می شود و یک سری روابط عاطفی بین آنها برقرار می شود.
وی ادامه داد: این احساسات و روابط ، عوامل روانی است که به دنبال روابط طبیعی بوجود می آید. تا اینجا اجتماعاتی که تشکیل می شود اجتماعات خاص انسانی نیست.زنبورهای عسل نیز در یک کندو زندگی می کنند گاهی کیلومترها پرواز می کند تا گلی پیدا کند و شب دوباره به کندوی خود برمی گردد و محل خود را پیدا می کند حتی از چند کندو می گذرد ولی باز به کندوی خود می رسد .این رابطه خیلی قوی است . این روابط را نمی شود گفت وحدت انسانی بلکه اجتماع حیوانی است.
آیت الله مصباح با بیان اینکه اما عامل دیگری وجود دارد که مخصوص انسان است گفت: عاملی که باعث اعتبار وحدت می شود، عامل عقلانی است و فارغ از عوامل طبیعی و روانی است و آن عامل عقلی است، عقل می گوید باید ارتباط وجود داشته باشد و می تواند منشا آثار شود.
وی افزود: پس مجموعه ای از عوامل باعث وحدت انسان ها می شود که منشا آثار برای یکدیگر هستند. در اینجا آنچه مورد توجه است آن است که عامل عقلی علت اصلی را در تشکیل آن داشته باشد و انسان ها بتوانند از هم فایده ببرند.
رییس موسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: برای اینکه یک جامعه معقول تشکیل شود باید سعی کرد روابط بین افراد جامعه تقویت شود.روابط سست باعث می شود که از بین برود. انسان هایی در این عصر هستند علاقه چندانی ندارند که حتما صاحب فرزند شوند و یا علاقه ای ندارند که خود فرزند خود را با محبت بزرگ کنند!
آیت الله مصباح یزدی ادامه داد: اینها در حد قانون فرزندان خود را حفظ می کنند که این شیوه در دیگر کشورها وجود دارد. در آنجا روابط بین انسان ها روز به روز ضعیف تر می شود.
وی افزود: اگر جامعه بخواهد از این زندگی که در آن اعتبار وحدت وجود دارد استفاده کند، هرقدرعواطف انسانی بین آنها تقویت شود دیرتر از هم می پاشد. در اینجا اخلاق اجتماعی وارد شده و این مطلب را مطرح می کند که چه باید کرد که روابط انسان ها قوی تر باشد؟
رییس موسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: برای تقویت روابط عاطفی مقرراتی لازم است که بین نهادهای حقوقی و اخلاقی و دینی ابتدا اقتضا می کند یک نظام حقوقی الزامی برقرار شود. یکی از تفاوت های نظام حقوقی و نظام اخلاقی در این است که برای تحقق آن از قوه قهریه استفاده می کند و حقوق جزا هم براین اساس شکل می گیرد.
وی با بیان اینکه اما نظام اخلاقی از عوامل درونی انسان شکل می گیرد تصریح کرد:برای تامین مصالح جامعه نیازمند حقوق متعادل هستیم و برای اجرای آن حقوق، انسانی ترین کار آن است که انگیزه درونی باعث رعایت حقوق شود. دوم منافع ابدی بر آن مترتب شود که مرتبه فوق این حد نساب هاست که مخصوص اولیا خداست که نفع و ضرر ابدی هم تاثیری در رفتار آنها ندارد و عامل رضوان الله برای آنها مهم است.
وی ادامه داد:از نظر اسلام ارزش زندگی اجتماعی از دیدگاه دیگران فقط مقدمه است.اما در اسلام هدف معرفت الله است. ولی به هرحال باید این مقدمات را فراهم کرد.پس در اسلام هم تشکیل یک جامعه معقول مطلوب است و چون این جامعه هم نیاز به ارتباط انسان ها دارد که از هم اثر بپذیرند در اسلام دستورات زیادی وجود دارد.
آیت الله مصباح یزدی افزود: تربیت قرآنی بحث توحید و بعد بحث عبادت و بعد بحث کمک کردن انسان ها به یکدیگر و .. را مطرح می کند و گاه همه اینها را در یک آیه مطرح می کند و بلافاصله نتیجه عملی می گیرد و این شیوه اثر بسیار مثبتی در متربی دارد.
وی با بیان اینکه تشکیل جامعه اسلامی خود یک ارزش است چون زمینه رشد فراهم می شود، گفت:البته اینها زمینه و مقدمه است اما باید شروع کرد،و بعد به مباحث اخلاقی رسیده که در نهایت به کمال نهایی انسان و درجاتی که ما نمیتوانیم درک کنیم منتهی می شود.
رییس موسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: در این مرحله آنچه اثر مثبت دارد ، دو چیز است. مساله عدل که به نهاد حقوقی مربوط است در این حد است که در داد و ستد عدالت برقرار باشد. تا اینجا بحث عدل است که برای حفظ نظام حقوقی جامعه لازم است. اما کافی نیست و زندگی اجتماعی تنها با این مورد فراهم نمی شود. اسلام علاوه بر این می خواهد که زمینه رشد ایجاد شود.
وی تصریح کرد: نظام های اجتماعی انسانی پاسخ درستی برای این سوال ندارد که چرا باید به افراد ضعیف کمک کرد و آنها را تامین کرد.یعنی به کسانی که نفعی به ما نمی رسانند چرا باید کمک کرد؟ در برخی کشورها حتی افراد مریض و ضعیف وعاجز را به گونه ای از بین می برند چون نفعی ندارند.
آیت الله مصباح یزدی افزود: اما در اسلام وجود انسان ها فقط کمک کردن و نفع رساندن به یکدیگر نیست.حتی سختی ها هم می تواند عامل تکامل باشد. کمک کردن به ضعفا یک ارزش الهی است.و خداوند دستور داده که باید به این افراد ضعیف و ناتوان کمک کرد و دولت اسلامی باید این افراد را تامین کند.
وی با بیان اینکه اخلاق اسلامی در مسائل اجتماعی بر دو اصل عدل و احسان استوار است، ادامه داد: اسلام غیر از مساله عدل و کمک به ضعفا، ارزش بالاتری هم دارد به معنای احسان که معنای خاص دارد و آن ایثار است. یعنی خود فرد نیاز دارد اما باز هم به دیگری کمک می کند. گاهی گفته می شود ارزش اخلاقی شعبه ای از زیباشناسی است. چنین عملی زیباست و لذت دارد. نظام های انسانی دلیل برهانی برای ایثار ندارند و ایثار برای آنها شوخی است. اگر هم باشد از دیگران توقع ایثار دارند نه اینکه خود ایثار کنند. اما خداوند کسانی که ایثار می کنند را بیشتر دوست دارد.
نظر شما