خبرگزاری شبستان -گرگان؛ داود خاندوزی، هر دلدادهای عاشقی پیش پای بیرق عباس(علیهالسلام) پایش سست می‌شود، عشق را باید در منظومهای دیگر در محرم جستجو کرد، امام حسین(علیهالسلام) امروز رمز همه زیباییهای عالم شده، گرچه کربلا از خون امام حسین(علیهالسلام) سرخ شده است.
نوای امام حسین(علیهالسلام) در شهر حسینی دارالمومنین سرای دیگری از دفتر حماسه باز کرده که در آن تلاطم شور اباعبدالله(علیهالسلام) اشکان مادری را زیر چادر مشکی در میآورد، آخر عاشورا گفتنی نیست، بار غمش به دوش همه سیاهپوشان این شهر میتوان لمس کرد.
نام امام حسین(علیهالسلام) را که مومن میشنود در محرم صدایش لرزان می‌شود، این لرزش از سستی نیست از عِرق و مردانگی جامعهای اسلامی است که از دیرباز مفهوم حسینی بودن را به کودکان خردسال خود با پوشاندن لباس مشکی چشانده و به نوزادش تربت حسین(علیهالسلام) خورانده است.
اگر بگوییم در هسته مرکزی شهر تنها امام حسین(علیهالسلام) است و دیگر بیرقی نیست گزافه نگفتیم، 11 تکیه مثل دژهای عاشورا مردمان این شهر را در آغوش کشیده، معنی امام حسین(علیهالسلام) را فهمیدی، نکند خواهرم حجابت از قلم عزاداری حسینی بیفتد و وای بر مردانگی که بخواهیم نگاه به نامحرم را بهانه سوگ حسینی کنیم.
سیاهه فرهنگ عاشورایی در سنتهای مردم استرآباد
عشق به امام حسین(علیهالسلام) فرهنگ میخواهد و این فرهنگ را مردمان شهر دارالمومنین در دفتر سنتهای خود سیاهه کردند، از ازدواج تا موت، از شیرخوارگان تا «احلی منالعسل»، در شهر امامزادگان سالیان سال است که پا برجا است.
خرده فرهنگهای حسینی نیز از 400 سال پیش تاکنون ذره ذره در این شهر شکل گرفته، گرچه عمقش به عاشورا نمیرسد ولی این مناسک با زیباییهای خود در تلاش بوده که خون و غیرت عاشورایی خشک نشود و هرساله مردمان این شهر چشمانتظار محرم بمانند.
جای خالی پژوهش فرهنگ عاشورایی استرآباد در کنار جشنوار اقوام
با این همه اشتیاق و این همه فرهنگ عاشورایی جای پژوهش فرهنگهای عاشورایی مردم دارالمؤمنین در کنار برگزاری جشنوارههایی مثل اقوام خالی است و نادیده گرفتن این بخش از فرهنگ عاشقی و دلدادگی این شهر به اهل البیت(علیهمالسلام) دیگر دارالمومنین بودن گرگان را برای این شهر پرمسما نمیکند.
میخواهیم دفتری از این سنتهای حسینی را بگشاییم تا شاید مسئولان این شهر زمان را غنیمت بشمارند و تا زمانی که این سنتها به فراموشی یا تعریف کشیده نشده فکری اساسی برای ثبت آن کنند.
سلام بر حسین(علیه السلام) و سیاهپوش کردن شهر در آستانه ماه محرم در گرگان
پیش از آغاز محرم دلدادگان حسینی نه تنها دل را محیای محرم میکنند بلکه با سیاهپوش کردن شهر، آب و جارو کردن معابر و غبارروبی، علمداری میکنند و بیرق و پرچم امام حسین(علیهالسلام) را در جای جای این شهر برافراشته میکنند تا بگویند این شهر عزادار سید سالار شهیدان(علیهالسلام) است.
سلام بر امام حسین(علیهالسلام) و استقبال از محرم یکی از آداب دیرینه شهر گرگان بود که برای مدتها در این شهر آن گونه که باید اجرا نمیشد و به فراموشی سپرده شده بود که در سالهای گذشته به همت مردمان حسینی و انقلابی این شهر احیاء شد و این مراسم با برافراشته شدن پرچم سیاه عزاداری حسینی ختم می‌شود و همچنین در این روز در بقاع متبرکه سطح شهر نیز پرچمها تعویض می‌شود و این پرچمهای مزین به نام اباعبدالله(علیهالسلام) و کربلا دلها را به نام امام حسین(علیهالسلام) حتی از فرسنگها دورتر گره میزند.
«علیاسدی» رئیس شورای هیئتهای مذهبی استان گلستان در خصوص آداب و رسوم ایام محرم که در حال حاضر در گرگان اجرا می‌شود میگوید: قبل از ورود محرم طی مراسمی مردم عزادار حسینی اذن عزا از آقا امام رضا(علیه السلام) برای عزای امام حسین(علیهالسلام) میگیرند و به این منظور مراسم «سلام بر محرم» چند سالی است که در گرگان برگزار می‌شود و به دنبال آن شهر سیاهپوش می‌شود.
وی تصریح کرد: محرم که می‌شود در هیئتهای مذهبی، تکایا، حسینهها و ... مراسم عزاداری ابا عبدالله حسین(علیهالسلام) با روضه خوانی، سینه زنی و اطعامدهی برگزار می‌شود.
رئیس شورای هیئتهای مذهبی استان گلستان ادامه داد: برپایی ایستگاههای صلواتی و توزیع چای، شربت، شیر ،خرما، نان، آش، حلیم و ... یکی از اقداماتی است که مردم عزادار حسینی شهر گرگان به آن اهتمام دارند.
اسدی به برپایی خیمهها و چادرهای عزاداری در سطح شهر اشاره و بیان کرد: برگزاری روضههای خانگی و روضههای صبح، مراسم روضههای خواهران و برادران حتی در برخی از بازارهای شهرستان گرگان یکی دیگر از اقداماتی است که در راستای سوگواره حسینی در گرگان برگزار می‌شود.
وی با بیان اینکه در این ایام به اجرای نیت واقفانی که موقوفه هایی را برای عزاداری امام حسین وقف کردند اهتمام بیشتری می‌شود، ابراز کرد: برگزاری مراسم قرائت قرآن و اهدای ثواب آن به یاران امام حسین(علیهالسلام) و شهدای کربلا از دیگر برنامههایی است که در ایام محرم در گرگان برگزار می‌شود.
برگزاری آیین طوقبندان در 16 محله گرگان
اسدی با بیان اینکه برگزاری قرائت ادعیه ماثور از دیگر برنامههای سوگوار حسینی شهر گرگان است، خاطرنشان کرد: نزدیک به 16 محله در گرگان آیین سنتی طوقبندان یا همان علمبندان را برگزار میکنند و همچنین آیین دستهروی محلات در شب طوق بندان در این محلات از منزل و یا محلی که طوق وقف شده تا حسینه، تکیه یا مسجد و نصب آن طی مراسمی ادامه دارد.
وی ابراز کرد: مراسم شیرخوارگان در نخستین جمعه محرم برگزار می‌شود و همچنین مراسم «احلی منالعسل» در هفتم محرم با حضور نوجوانان حسینی در امامزاده عبدالله گرگان تدارک دیده شده است.
رئیس شورای هیئتهای مذهبی استان گلستان بیان کرد: حرکت دستهجات عزاداری در محلات روستا و در محلات به سمت امامزادگان و اماکن مقدس و در گرگان به سمت میدان عباسعلی و امام زاده عبدالله(علیهالسلام) را در ایام محرم شاهد هستیم.
اسدی یادآور شد: مراسم تجمعات هیئتی در برخی محلات مراسم متمرکز تجمع عاشورا و تاسوعای حسینی در گرگان، آیین پامنبری در شب عاشورا، مراسم دسته چوبی در شبه دوازدهم محرم که ثبت ملی نیز شده است از دیگر برنامههایی است که در این ایام هیئتهای مذهبی برگزار میکنند.
وی گفت: حلیم پزان در شب عاشورا در منازل و برخی مساجد و خیابانهای سطح شهر انجام می‌شود و همچنین هیئتهای مذهبی به برگزاری نماز ظهر عاشورا اهتمام دارند و در روز عاشورا و تاسوعا نیز این هئیتهای مذهبی در بقاع متبرکه گرد هم میآیند.
رئیس شورای هیئتهای مذهبی استان گلستان متذکر شد: برگزاری مراسم رهروان زینبی در روز 12 محرم از دیگر برنامههای ایام محرم در شهر گرگان بهشمار میرود.
اما بودند مراسمهایی که در گذشته در گرگان برگزار میشد و امروز یا کمرنگ شده و یا اینکه با تحریف مواجه شده‌اند.
قدمت 400 ساله آداب و رسوم عزاداری حسینی در گرگان
«غلامرضا خارکوهی» در این خصوص در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان میگوید: مراسمها که در سوگواریهای حسینی برگزار می‌شود سابقه تاریخی دارد ولی یک نکته را نباید فراموش کرد که مراسم عزاداری از حدود 400 سال پیش مرسوم شده است و قبل از آن این مراسمها به شکل مخفیانه برگزار میشد.
تاریخنگار برجسته استان گلستان ادامه داد: از دوران پیامبر(صلی الله علیه و آل وسلم) تا یک هزار سال پس از آن این منطقه غالباً تحت سلطه حاکمان مخالف اهلالبیت(علیهمالسلام) بود و شیعیان به هیچ عنوان برای برگزاری شعائر اسلامی و مناسک مذهبی آزاد نبودند.
خارکوهی تاکید کرد: در دوران قبل از صفوی اگر فردی در کوچهها مدح برای اهل البیت(علیهمالسلام) میخواند برخی حاکمان زبان آن را میبریدند تا در وصف اهلالبیت(علیهمالسلام) و امام حسین(علیهالسلام) کسی دیگر مداحی نکند.
وی بیان کرد: در آن زمان علمای شیعه را تحت عنوان رافضی دست و پاهای آنها را قطع میکردند و به جرم آنکه وی مدافع فرهنگ اهل البیت(علیهمالسلام) است شکنجه می کردند و به شهادت میرساندند در آن دوران مناسکی اگر برگزار میشد غالباً به شکل مخفیانه و در سطح منازل بود.
تاریخنگار برجسته استان گلستان یادآور شد: پس از روی کار آمدن صفویان چون مذهب رسمی ایران شیعه شد شیعیان احساس آزادی و آرامش بیشتری داشتند و از آن پس بود که مناسک و مراسم عزاداری امام حسین(علیهالسلام) در استرآباد رایج شده و توسعه یافت و عزاداری امام حسین(علیهالسلام) در حسینه و تکیهها مراسم سوگواری برگزار می شدو با آیینهای خاص زنجیر زنی، سینهزنی، چوب دست، شبیه خوانی، تعزیه خوانی طوق گردانی و ... سوگواری میکردند.
11 تکیه در گرگان پس از دوره صفوی احداث شد
خارکوهی اذعان کرد: یکی از کارهای مهم در دوران صفویان و پس از آن در استرآباد احداث 11 تکیه بزرگ بود که این تکایا در محلات قدیمی و اصلی شهر با کمک مردم احداث شد.
وی گفت: این تکایا شامل پاسرو، نعلبندان، میدان عباسعلی، تکیه شاهزاده قاسم(علیهالسلام)، درب نو، تکیه سبزه مشهد، تکیه دوشنبهای، میخچه گران، تکیه سرپیر، تکیه دباغان ، تکیه میرکریم بود.
تاریخنگار برجسته استان گلستان بیان کرد: این تکایا حدود 200 تا 300 سال پیش در گلستان احداث شده و هر کدام از این تکایا در دو طبقه مربعی شکل ساخته شده است، این تکایا محوطه بزرگی دارد و در آن محوطه مردم برای سینه زنی، تعزیه خوانی، طوق گردان و آیینهای نمایشی دیگر تجمع میکردند.
خارکوهی افزود: در اطراف این محوطه مربعی شکل غرفههایی وجود دارد که هر یک متولی خاصی داشته و از محل موقوفات و نذرهایی که در ایام محرم و صفر مردم در نظر میگرفتند اطعام نذری بین مردم توزیع میشد.
تکایای استرآباد ثبت ملی شود؛ میراث تشیع استرآباد در خطر نابودی
وی تصریح کرد: تکایای استرآباد ما جزو تکیههای منحصر به فرد جهان تشیع و جهان اسلام است و باید به ثبت ملی برسد و نباید اجازه دهیم که از بین برود.
تاریخنگار برجسته استان گلستان تاکید کرد: متاسفانه به دلیل گذر زمان و نحوه نگهداری برخی از این تکایا تخریب شدند و حالت طبیعی و تاریخی خود را از دست دادند، بخشی از تکیه پاسرو در خطر نابودی قرار دارد و تکیه دباغان نیز همینطور خسارت دیده و نیاز است میراث فرهنگی و نهادهای مذهبی مانند اداره کل اوقاف به این تکایا نظارت بیشتری داشته باشند.
خارکوهی گفت: این تکایا علاوه بر میراث تاریخی و فرهنگی، میراث تشیع نیز محسوب می‌شوند، برخی افراد سودجو و متولیانی که تعهد قدیم را ندارند و تنها به دنبال جمع آوری ثروت هستند از آنجایی که این تکایا در محلهای تجاری شهر واقع شده است به دنبال تغییر فضای کاربردی آن هستند.
وی یادآور شد: اگر مراقبت لازم اتفاق نیفتد این تکایا از حالت فرهنگی خارج می‌شود و گرچه اغلب متولیان این تکایا به خوبی وظیفه خود را انجام دادند و به شکل سنتی و تاریخی این تکایا را حفظ کردند ولی نیاز است که به این تکایا توجه و نظارت بیشتری شود.
تاریخنگار برجسته استان گلستان متذکر شد: در گذشته که گرگان آستراباد نامیده میشد افرادی که در هیئتها حضور مییافتند با خلوص بیشتر و بیریاتر وارد مراسم سوگواری حسینی می‌شدند نه اینکه مثل برخی از متولیان امروز درب تکیه را به روی مردم ببندند و تنها از چند نفر از دوستان و آشنایان خود پذیرایی کنند و این خلاف سنت اباعبدالله الحسین(علیهالسلام) است.
خارکوهی گفت: در گذشته یک بدحجاب هم در تکایا حضور نداشت ولی امروزه گاهی در برخی تکایای سطح شهر بانوان بدحجاب حضور پیدا میکنند که این نوع پوشش در شان عزاداران حسینی نیست.
در عزای حسینی شهر دارالمومنین در گذشته بیحجاب نبود
وی خاطرنشان کرد: اگر در گذشته گرگان را دارالمومنین میخواندند یک نفر بد حجاب در این مراسمات حضور نداشت و با پوشش مناسب و با عفت و اعتقاد پا به مراسم حسینی میگذاشت.
تاریخنگار برجسته استان گلستان تاکید کرد: در گذشته طوقهای چند صد کیلویی و آهنی وجود نداشت و این طوقها ارزش معنوی ندارد، برخی طوقها را در گرگان مشاهد میکنیم که 10 متر عرض آن است و حتی برای حمل آن از چهار چرخ استفاده می‌شود.
طوقهای چند صدکیلویی مبنای تاریخی ندارد
خارکوهی افزود: علمهای چند صد کیلویی مبنای تاریخی ندارد، از دیرباز طوق بندان در محلات گرگان از شب سوم تا شب هفتم محرم برگزار میشد و این اقدام قبل از نماز مغرب و عشاء انجام میشد و طی مراسم خاص طوق در این ایام در محل عزاداری نصب می‌شود.
وی تصریح کرد: مراسم طوق بندان امروزه کمرنگ شده و برخی اماکن وسایل طوق را به درستی نگهداری نمیکنند و احترام لازم به این ابزار نمادین عزاداری گذاشته نمیشود.
این تاریخ نگار برجسته استان گلستان یادآور شد: در گذشته مردم پای طوق و یا محل طوق بندان در عصر روزی که بنا بود طوق بسته شود جمع می‌شدند و عزاداری و نوحه خوانی میکردند و به صورت دسته سینهزنی در محلات قدیمی به حرکت در میآوردند.
خارکوهی ابراز کرد: طوقها یک علم برنجی بود و حدود پنج متر طول داشت و پارچههای سیاه و کبود و پرچم الله اکبر و یا حسین(علیهالسلام) و به این طوق بسته میشد و آنقدر سبک بود که یک نفر آن را بر روی دوش خود به راحتی حمل میکرد و برخی نیز نذر داشتند روسری مشکی و یا پارچه مشکی به این علمها میبستند.
وی با بیان اینکه طوقهای چند صد کیلویی به دوره پهلوی دوم بر میگردد و بیشتر یک حالت رقابت و نمایشی در آن زمان داشته است، افزود: در گذشته پهلوان‌ها این علمها را در محلات و تکایا می گرداندند و این کار یک حرکت نمایشی بهشمار میرفت اما مبنای تاریخی و مذهبی در تاریخ عاشورا ندارد.
وجود طبلهای متعدد در شان عزاداری حسینی نیست
تاریخنگار برجسته استان گلستان افزود: در دستههای عزاداری گرگان با انبوهی از طبلها مواجه هستیم و این میزان طبل شانیت عزاداری مراسم حسینی را زیر سوال میبرد و محتوای عزاداری را کاهش میدهد.
خارکوهی بیان کرد: مراسم عزاداری ابا عبدالله(علیهالسلام) مثل دیگر جریانهای اجتماعی نیاز به پالایش دارد.
وی در پایان یادآور شد: «ذوالجناح گردانی» یکی از مراسمات منسوخ شده عزاداری حسینی در گرگان است و برخی دیگر از مراسمات مانند «دست چکچکی »نیز در این ایام برگزار میشد که با گذشته زمان منسوخ شده است.
تاریخنگار برجسته استان گلستان همچنین گفت: مراسم«پامنبری» از دیرباز در گرگان برگزار می‌شود و «قرمه سبزی» در پامنبریها توزیع میشد، نیاز است مراسم پامنبری حمایت بیشتری شود و اداره اوقاف از نظر اقتصادی منازلی که پامنبری را در سنوات گذشته برگزار میکنند حمایت کند.
گفتنی است؛ ذوالجناح گردانی در روز تاسوعا و عاشورا و دست چک چکی در گذشته در دستهرویها به ویژه در روز تاسوعا و عاشورا برگزار میشد.
نظر شما