به گزارش خبرنگار شبستان، آیت الله دکتر سیدمصطفی محقق داماد، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در همایش مصلحت و حقوق بشر با موضوع نقش مصلحت در همپایی با اصول حقوق بشر جهانی به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: در نظام حقوقی ما، نظام مصلحت اولین گام در دهه 60 مطرح شد و به تدریج در ترسیم قانون اساسی تشکیل نهادی با عنوان مرجع تشخیص مصلحت نظام تصویب شد.
وی از یک حافظه تاریخی گزارش داد و اظهار داشت: پیش از تشکیل مجمع مصلحت هنگامی که این واژه ها به گوش افرادی می رسید برداشت های مختلفی از مصلحت داشته اند هنگامی که من از عالم بزرگواری بعدها رییس قوه قضاییه شد خواستم که از نقش مصلحت در قانونگذاری سخن بگوید ایشان موضوع مصلحت را با کاری که فقها در حوزه منطقة الفراق انجام می دهند تطبیق داد.
محقق داماد در توزیع اصل "منطقة الفراق" گفت: این اصطلاحی است که شهید صدر در رساله "لمحة فقهیة تمهیدیه المشروع الدستور جمهوریة الاسلامیه فی ایران" که شهید صدر در رساله العربیه که قبل از قانون اساسی نوشته شده است در پاسخ به علمای لبنان به کار برده است.
وی در ادامه افزود: شریعت به دو حوزه اصلی تقسیم می شود حوزه احکام بایدها و نبایدها و حوزه احکام ترخیصی و اساس اجرای این قاعده در حوزه احکام ترخیصی جاری می شود بنابراین برخی مفهوم مصلحت را در تطبیق با این قاعده جاری می دانند.
وی با اشاره به اینکه پس از تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام و به موجب نص قانون اساسی، اختیارات بیشتری در اختیار مجمع نهاده شد، گفت: براساس این اختیارات مجمع می تواند براساس مصلحت حتی در مواردی که برخلاف نص شریعت است تصمیم بگیرد چراکه قانون اساسی تصریح دارد که اگر مواردی را که شورای نگهبان از مصوبات مجلس برخلاف شرع و قانون می داند مجمع می تواند براساس مصالح نظام درباره آنها تصمیم گیری کند.
وی با این ادعا که امروزه آنچه از این مصلحت اراده می شود غیر از اصل منطقه الفراق است اظهار داشت: واقعیت این است که این مصلحت، یک چاقوی دوبر است یعنی گاهی می شود که واقعاً به نفع عموم و انسانیت و کرامت انسانی بوده اما اگر خدای ناکرده این قضیه به دست افراد بی احتیاط بیفتد عملاً خواهیم دید که هر کاری براساس منافع خاصی صورت می گیرد.
محقق داماد با اشاره به حکایتی از سعدی که در آن قاضی براساس یک مصلحت حکم به کشتن دهقان زاده ای می دهد ادامه داد: آنچه امروزه ما در مصلحت اندیشی با آن روبرو هستیم منطقه الفراق نیست بلکه مسائل این مصلحت اندیشی در مبحث تزاحم می گنجد. اما این بررسی تزاحم و ترجیح اهم بر مهم براساس چه ملاکی است؟
وی در ادامه افزود: واقعیت این است که مجمع تشخیص مصلحت نظام به مسائل بسیار جزئی می پردازد در حالی که باید جریان مجمع کلی نگر باشد چرا که ما یک اصول پیش فقهی داریم که حاکم بر فقه است و در نتیجه هر جا به این اصول مانند کرامت انسانی و یا اصل عدالت ضربه بخورد، باید قوانین را عوض کرد.
محقق داماد با تاکید بر اینکه ما باید مصلحت اصل اسلام را بر هر چیزی ترجیح دهیم، گفت: صدها نظام باید فدای اسلام شوند چرا که هیچ نظامی برتر از اصل دین نیست. اصل دین و کرامت بشر و حقوق انسانی بر همه چیز مقدم است.
وی در ادامه افزود: اسلامی که به عنوان مثال بردگی را تجویز کند دیگر چه کسی به آن اقبال خواهد داشت به حکم اجماع فقها و متن صریح شرایع الاسلام و لمعه الدمشقیه همه امر به معروف ها مشروط به این است که حتی به یک نفر مسلمان ضرری وارد نشود و اگر اضراری در کار هست امر به معروف جایز نیست.
محقق داماد با اشاره به اینکه شهید در لمعه ضرر عرضی امر به معروف را از جمله ضررها دانسته است ادامه داد: براساس این نظر حتی اگر کسی به آمر به معروف توهین کند آنجا نمی توان امر به معروف کرد آیا امروزه سنگسار کردن، آن هم در ملاء عام باعث به سخره گرفتن مسلمانان نمی شود؟ آیا این وهن اسلام نیست ما با داشتن چنین نهاد بزرگی یعنی مجمع تشخیص مصلحت نظام چرا چنین قوانینی داریم.
وی در ادامه گفت: ما باید اصل اسلام و چهره زیبا و مهربان و انسانی آن از طریق این نهاد بزرگ حفظ کنیم من بر این عقیده ام که دفاع از اسلام با قرائت شیعی و قرائت اهل بیت تنها راهی است که می توانیم دنیای تشنه معنویت را به سوی این راه فرا بخوانیم.
وی در ادامه سخنانش در پاسخ به پرسشی مبنی بر ملاک و معیار عقب نشینی از احکام اسلام مانند سنگسار اظهار داشت: آیا تا به حال فکر کرده اید که چرا پیامبر در صلح حدیبیه از انجام اعمال حج خودداری کرد و به مدینه برگشت در حالیکه حج از بزرگترین واجبات اسلام است؟ از سوی دیگر قرآن از این صلح با عنوان فتح مبین نام برده و به نوعی آن را یک پیروزی دانسته است.
گفتنی است، همایش مصلحت و حقوق بشر به همت کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی دانشگاه شهید بهشتی و کمیسیون حقوقی و قضایی دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام در تالار عدالت دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی در حال برگزاری است.
پایان پیام/
نظر شما