تقوا از ابرگفتمان‌های قرآن است

حجت الاسلام «سید سلمان صفوی» در گفت و گو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، با اشاره به معنای  واژه «تقوا»  در قرآن، روایات و سیره معصومین(ع)، اظهار کرد: تقوا، از مصدر وقایه و ریشه «و ق ی»، در لغت به معنای «حفظ کردن و نگاه داشتن از بدی و گزند» است. گفته‌اند این کلمه در اصل «وقوی» بوده که واو آن به تاء تبدیل شده است. اسم فاعل آن، تَقی و مُتّقی به معنای «صاحب تقوا» است. 

رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن ادامه داد: تقوا خصلتی است که باعث می شود انسان به وظایف خود در راستای حق و حقیقت عمل کند، این خصلت نیکو در اثر انجام واجبات و ترک محرمات اخلاقی و فقهی و معنوی به دست می آید و به مرور با دانش و عمل نکو در انسان تقویت می شود. تقوا دارای درجاتی است. پایینترین آن دوری از گناهان و انجام واجبات است و بالاترین آن پرهیز از دنیا و آخرت و هرچه جز خدا او گزیدن مهر و محبت حضرت محبوب است.

این پژوهشگر افزود: فرد دارای چنین خصلتی در فرهنگ قرآنی و روایی متقی نام دارد که جمع آن می شود متقین. تیپ ایمانی متقین در مقابل تیپ کفار، منافقین، مشرکین و فاسقین در قرآن است، چنانچه خداوند در  سوره مبارکه «بقره» می فرماید: «وَلَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ وَمَا يَكْفُرُ بِهَا إِلَّا الْفَاسِقُونَ» (و همانا بر تو آياتى روشن فرو فرستاديم و جز فاسقان [كسى] آنها را انكار نمى ‏كند) واژه متقین نخستین بار در آیه ۲ سوره مبارکه بقره ذکر شده است.

وی تصریح کرد: تقوا از ابرگفتمان های کلام الله مجید است که نقش اساسی در فرهنگ قرآنی و اسلامی دارد و حکم قلب را در سپهر حیات فردی، اجتماعی و معنوی مسلمانان و جامعه اسلامی ایفا می کند.

وی اضافه کرد: تقوا از مفاهیم کلیدی قرآن است و با هدایت، ایمان، نماز، انفاق، زکات، جهاد، صبر، ذکر، خوف از جهت معنایی همنشین است و با یکدیگر یک میدان معناشناختی را تشکیل می دهند. اساس تقوا بر اساس این میدان معناشناختی، انقلاب قلبی سالک است که او را متوجه حضرت محبوب می‌کند و عقل و جوارح و قلب خود را تسلیم آفریدگار و پروردگار جهان کرده و با همه وجود به سوی مبداء متعالی جهان عاشقانه پرواز می کند. تقوا با توجه به این شبکه معنایی مفهومی فعال و پویاست نه منفعل و ایستا.

حجت الاسلام صفوی تصریح کرد: متقین با شبکه معنایی مومنین، ابرار، مجاهدین، محسنین، ذاکرین هم خانواده است و در مقابل تیپ شخصیتی فاسقین، کفار، منافقین، مغضوبین و ظالین، است. متقین انسان هایی پویا، مثبت نگر، فعال اجتماعی و معنویت گرا هستند که سبک زندگیشان بر اساس تعالیم حکیم کل است. «میبدی» صاحب تفسیر «کشف الاسرار » معتقد است: « تقوا سه چیز است: خوفی که تو را از معصیت باز دارد رجایی که تو را بر طاعت دارد، رضایی که تو را بر محبت دارد. سر همه طاعت ها تقوی است، اصل همه هنرها و مایه همه خیرها تقوی است. تقوای آن درخت است که بیخ او در آب وفا و شاخ او بر هواء رضا، میوه او دوستی خدا. نه گرمای پشیمانی بدو رسد، نه سرمای سیری، نه باد دوری، نه هواء پراکندگی.»

وی ادامه داد: تحت تاثیر قرآن، روایات متعدد و آرای متعدد فقیهان و عارفان در باب تقوا و متقین در تاریخ فرهنگ اسلامی بیان شده است. خطبه متقین امیرالمومنین علی(ع) مهمترین منبع تقواشناسی روایی است. فقها دوری از گناهان و عرفا خالی بودن دل از غیر خدا را ملکه تقوا برشمرده اند. کتب متعددی از منظر قرآنی، روایی، فقهی، عرفانی از دیرباز راجع به تقوا تالیف شده است.

این پژوهشگر در مورد فایده های اجتماعی تقوا گفت: از منظر حکمت قرآنی تقوا زیربنای معنوی تشکیل امت اسلامی و تاسیس جامعه توحیدی است. تقوا نقش مستقیم در جلوگیری از وقوع فساد سیستماتیک در نظام سیاسی، اجتماعی، دفاعی و اقتصادی ایفا می کند. تقوا اسباب افزایش آگاهی و محکمتر شدن روابط اجتماعی و تقویت بنیه جامعه اسلامی می شود، رابطه تقوا و فساد رابطه متناقضین است. هر کجا فساد است، یعنی تقوا نیست و هر کجا رشد و اصلاح همه جانبه است، یعنی تقوا هست. 

حجت الاسلام صفوی تاکید کرد: وجود رشد و اصلاحات یا فساد، نشانه وجود و فقدان تقوا در یک مجموعه، یک سازمان، جامعه و حکومت است. تقوا «علت لازم، «علت قریب» و «علت مبقیه» برای رشد و تکامل متعادل فرد و جامعه است. مهمترین تقوا، عدالت اجتماعی است که باید شامل حال همه اقشار و اصناف و شهروندان فارغ از پسوندهایشان(رنگ، نژاد، مذهب، جنسیت، ملیت) شود.