به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، شب قدر شبی پرقدر و منزلت است؛ به قدر یک‌عمر و به وزن تمام رخدادهای زندگانی سال پیش‌رو. پاسخ به پرسش های زیر برای شناخت ماهیّت، جایگاه و ارزش این شب بزرگ و سرنوشت‌ساز، مفید می‌نماید.
اساسا توجه به این نکته که چرا باید شب قدر را درک کنیم؟ اصلا معنای قدر و تعیین تقدیر و سرنوشت در این شب چیست؟ و این که چرا و چطور قرآن کریم در این شب نازل شده است؟ سؤالاتی پیش روی ما است.
امام صادق(ع) فرمود: «آن شب قدر است که در آن، گروه های به حج رونده، طاعات یا معاصی و زندگی یا ممات انسان نوشته می شود و خداوند در آن شب و روز، آنچه را می خواهد، مقدر می کند؛ سپس آنها را به صاحب زمین القا می کند.» ابن حارث به آن حضرت عرض کرد: صاحب زمین کیست؟ امام فرمود: «صاحب شما».
به طور کلی مراد از قدر، تقدیر و اندازه گیری است و شب قدر، شب اندازه گیری است. خداوند متعال در این شب، حوادث یک سال را تقدیر می کند و زندگی، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسان ها و اموری مانند آن را در این شب مقدر می گرداند.
در همین راستا با حجت الاسلام والمسلمین «علی اکبر زهره کاشانی» عضو هیأت علمی گروه اخلاق و تربیت اسلامی پژوهشکده علوم انسانی پژوهشگاه بین المللی المصطفی گفت‌وگویی ترتیب داده ایم و این محقق و پژوهشگر علوم انسانی اسلامی در این گفت‌وگو به تبیین اهمیت و جایگاه و همچنین ویژگی های شب قدر پرداخته و نکات مهمی را متذکر شده است که در پی می آید:
شب قدر ارزش و اهمیّت خود را از کجا کسب میکند؟
شب قدر، شبی است برای یک نگاه هدفمند و درس‌آموز به عملکرد تاریخ گذشته و سال پیش خود و فرصتی است برای برنامه‌ریزی آینده و ادامه زندگی.
شب قدر، شب عبادت و بندگی است و بارزترین جلوه عبادت در این شب، تفکّر است که فرمود: «لَا عِبَادَةَ کَالتَّفَکُّر»؛ هیچ عبادتی مانند اندیشیدن نیست (کافی، محمّدبن یعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران: ۱۴۰۷ ق، ج ۸، ص ۲۰) و چه موضوعی مهم‌تر و برتر از عملکرد گذشته و سرنوشت آینده خود.
تفکر برترین عبادت است
اگر تدبّر در آفرینش زمین و آسمان مورد سفارش و توصیه قرآن کریم است، مسلّماً موضوع ماهیّت، گذشته و آینده انسان به مثابه برترین موجود آفرینش سزاوارترین مورد برای اندیشه و تأمّل است. همچنانکه در قرآن کریم می خوانیم: «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ... وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِیلاً» یعنی و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتیم... و آنها را بر بسیارى از آفریده هاى خود برترى آشکار دادیم.
و نیز پیچیده‌ترین از آن روایتی است که می‌گوید: «وَ تَحْسَبُ أَنَّکَ جِرْمٌ صَغِیرٌ وَ فِیکَ انْطَوَى الْعَالَمُ الْأَکْبَرُ»؛ [ای انسان!] آیا گمان میکنى که تو موجود کوچکى هستى در حالى‌که دنیای بزرگی در تو نهفته است. دیوان أمیر المؤمنین(ع)، حسین بن معیّن‌الدین میبدی، قم: دار نداء الإسلام للنشر، ۱۴۱۱ ق، ص ۱۷۵).
مبنای تقدیر و سرنوشت انسان برای سال آتی در شب قدر چیست؟
بی‌شک گذشته انسان، آینده او را می‌سازد و تأمّل در آنچه گذشته است راهگشای فردای وی می‌باشد و آینده انسان و سرنوشت وی در شب قدر مستقل و منفک از خود انسان به اندازه نمی‌آید.
انسان در برابر آینده خود دست‌بسته نیست
در این شب، انسان در برابر آینده خود دست‌بسته نیست، بلکه وی است که حیات فردی و اجتماعی خود را در ساحت‌های دینی، اخلاقی، سیّاسی، اقتصادی و غیره برای فرداها شکل می‌دهد.
این موضوع از آموزه‌های حتمی قرآن و سنّت است، هرچه در آینده برای ما رقم می‌خورد، ساخته و پرداخته امروز ما است؛ در قرآن کریم آمده است: «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهینَةٌ» یعنی هر كسى در گروِ دستاورد خويش است. همچنین خداوند متعال می‌فرماید: ﴿ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاس﴾؛ «پیدایش فساد و تباهی در صحرا و دریا [میان مردم] برآمده از کردار بد ایشان است».
سرنوشت انسان نه در ازل مقدّر شده است و نه در این شب بر او تحمیل می‌شود
شب قدر شب سرنوشت است. سرنوشت انسان نه در ازل مقدّر شده است و نه در این شب بر او تحمیل می‌شود. چنین شبی، زمان خودشناسی و فرصت‌سازی برای زندگی بهتر و سعادتمندتر در آینده است؛ امّا آینده بشر نمی‌تواند بدون خواست و برنامه وی، تعیین و محتوم گردد؛ در غیراین صورت اختیار، تکلیف، ثواب و عقابی درمیان نبود.
ما در آینده همان خواهیم بود که الآن آن را هدفگذاری کنیم و برای وصول به آن برنامه‌ریزی نمائیم و در این راه همیشه از خدای خود و به‌ویژه در شب قدر امداد و استعانت بجوییم. شب قدر ارزشمند است نه از باب این‌که سرنوشت انسان خارج از ذات او و فارغ از اراده و خواست وی رقم زده می‌شود که در این صورت این شب برای وی وحشتناک و اندوهبار است؛ زیرا اختیار از انسان در مهمترین امر زندگی، بلکه در خود زندگیش سلب شده است و این امر در تعارض با هستی و ذات وی، بسیار ناگوار می‌باشد.
انسان در شب قدر چطور می‌تواند مقدراتی نیک برای آینده خود رقم بزند؟
شب قدر برای انسان پرقدر است به این دلیل که فرصتی است تا با اندیشه و تدبّر از درون، خود را برای فردا و سال بعد، بهتر و مطلوب‌تر آماده نماید و با تصمیم جدّی و برنامه‌ریزی، آینده خود را بسازد و در این راه با تضرّع و عبادت در پیشگاه خداوند از او یاری طلبد.
تصور در اختیار نبودن مقدرات، انسان را منفعل می کند
این تصوّر که سرنوشت انسان در این شب در اختیار او نیست و در جای دیگری مقدّر می‌شود؛ یک اشتباه محض و راهبردی است که انسان را منفعلانه در برابر آینده ساکن و تسّلیم می سازد و وی را از هرگونه تلاش و تدبیری در جهت صلاح و صواب باز می‌دارد.
در این صورت قطعاً زندگی، بی‌هدف، بی‌ارزش و همراه با شکست خواهد بود؛ زیرا «مَنْ وَثِقَ بِالزَّمَانِ صُرِعَ» (أمالی، محمّد بن علی بن بابویه، تهران: کتابچی، ۱۳۷۶ ش، ص۴۴۷) امیر بیان امام علی (ع) که شب‌های قدر به نوعی به ایشان تعلّق دارد، فرمود: آن کس که امور خود را به روزگار و سرنوشت واگذارد، قطعاً روزگار پشت وی را به زمین خواهد مالید و شکست را بر او تحمیل می‌نماید.
ایشان در جای دیگری همچنین فرمود: «لَا یُسْتَعَانُ عَلَى الدَّهْرِ إِلَّا بِالْعَقْل» (بحار الانوار، محمّدباقر مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوّم، ۱۴۰۳ ق، ج ۷۵، ص ۷). تنها از طریق عقل می‌توان بر زمانه پیروز شد و مشکلات فردی و جمعی انسان را در زندگیِ پیش‌رو در سایه تفکّر حل نمود.
چرا در منابع دینی ما یکی از برترین عبادات به ویژه در شب قدر، تفکر و مباحثات علمی دانسته شده است؟ و اساسا فلسفه فروفرستادن قرآن کریم در شب قدر، چیست؟
همانطور که گفتیم، نقش پررنگ و جدّی تصمیمات و برنامه‌ریزی انسان برای یک سال آینده است که این شب را برای وی مهم و برجسته می‌سازد. شب قدر، قابل‌تقدیر و ارزشمند است؛ زیرا مجالی است برای بازنگری در گذشته و بازطراحی آینده، این مهم از طریق تفکّر و گفتگوی علمی حاصل می‌شود. گفتگوی علمی به عنوان پرفضیلت‌ترین عمل شب احیاء در همین راستا تفسیر و معنا می‌شود.
مباحثات و مطالعات علمی همیشه اهمیّت دارد
مباحثات و مطالعات علمی همیشه اهمیّت دارد، لکن اهمیّت آن در زمان سرنوشت‌سازی که انسان برای جبران اصلاح اعمال خود در سال گذشته و تصمیم‌ساری در جهت بهبود عملکرد خود در سال آتی برنامه‌ریزی میکند، دوچندان اهمیّت می‌یابد.
مباحثات علمی دربارۀ هویّت، اهداف، انگیزه‌ها، کشش‌ها و رفتار انسان وی را مجهّز می‌سازد تا عملکرد خود را در آینده پیش‌بینی و کنترل نماید، به همین مطالعه و بحث علمی در همیشه زندگانی انسان از اهمیت ویژه ای برخوردار است به ویژه در زمانی که انسان می خواهد مقدرات خود را به دست خود رقم بزند.
رخداد مهم در این مسیر آن است که خداوند متعال کتاب راهنمای خود را در این شب نازل نموده است تا به‌عنوان یک مبنا و الگو، نیازهای نظری و عملی یک‌عمر زندگی را پشتیبانی کند.
متشکریم از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، در پایان اگر نکته ای دارید بفرمایید.
در پایان جا دارد بار دیگر بر این نکته تأکید کنیم که اهمیت ویژه شب قدر به دلیل نزول برترین کتاب ها و بزرگترین معجزه تاریخ انبیاء الهی بوده است، لذا نباید در این شب و در کل زندگی از این کتاب حیات بخش به دین و دنیا غافل بوده و آن را کمرنگ ببینیم.
از همین بابت است که این شب بزرگ با یک‌عمر زندگی برابری میکند و بلکه این رخداد فراتر از نسل‌ها و اعصار، سعادت دنیا و آخرت بشریت تأمین می‌نماید.
در پایان جا دارد، از شما و همکاران گرامیتان در خبرگزاری شبستان قدردانی کنم و برای شما آرزوی موفقیت داشته باشم.
نظر شما