کتب شریف جواهر و المیزان در شب قدر به کمال و اتمام رسیدند

خبرگزاری شبستان،‌ گروه قرآن و معارف؛‌ عمل پرفضیلت دیگر در شب های قدر، آموزش و کسب معرفت و آگاهی است. شیخ صدوق فرمود: بهترین عمل در شب های قدر، مذاکره علمی است. صاحب جواهر که از استوانه های فقه شیعه است  در شب 23 ماه رمضان سال 1254 هجری کتاب شریف "جواهر" را تمام می کند یا علامه طباطبایی در شب های قدر مشغول نگارش "المیزان" بوده اند و در شب 23 ماه رمضان سال 1392 هجری قمری یعنی در شب قدر کار نگارش المیزان را تمام می کنند. این نشان می دهد بزرگان دینی ما اهتمام جدی به علم آموزی، مطالعه و تحقیق داشته اند و ارزش این فعالیت ها به هیچ عنوان کم تر از عبادات مرسوم نیست. پیامبر گرامی اسلام خطاب به صحابه جلیل القدر ابوذر می فرماید:  "یَا أَبَاذَرٍّ وَ الْجُلُوسُ سَاعَهً عِنْدَ مُذَاکَرَه الْعِلْمِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ مِنْ قِیَامِ أَلْفِ لَیْلَه یُصَلَّی فِی کُلِّ لَیْلَه الف رکعه / ای اباذر! یک ساعت نشستن در جلسه مذاکره علمی نزد خداوند محبوب تر و گرامی تر از هزار شب زنده داری است که در هر شب هزار رکعت نماز خوانده شود." این نشان می دهد که اسلام تا چه اندازه متوجه ارزش علم و تفکر است بنابراین جا دارد که ما در شب های قدر به این موضوع اهتمام بیشتری داشته باشیم."

آنچه در ادامه می آید گفت و گوی ما با حجت الاسلام و المسلمین «عبدالکریم پاک نیا»، استاد سطح عالی حوزه علمیه قم و پژوهشگر سیره اهل بیت علیهم السلام درباره حکمت لیالی قدر و بهترین اعمال در این شب ها از نگاه روایات و بزرگان دینی است.

فلسفه احیای شب های قدر چیست؟ اگر بخواهیم از زاویه نگاه قرآن و روایات به این موضوع نگاه کنیم چه نکاتی برجسته خواهد بود؟

درباره شب های احیا، فلسفه و عظمت این لیالی مطالب مفیدی در روایات و کلمات بزرگان ما وارد شده است.  شب قدر در حقیقت یک فرصت استثنایی و بی نظیر برای انسان طالب کمال است. به عبارت دیگر خداوند متعال با قرار دادن شب قدر در ماه رمضان و ویژگی های شگفتی که در این شب گنجانده شده می خواهد انسان به تجدید قوای معنوی و روحانی دست یابد. طبیعی است که انسان در طول سال به دنبال یک سری اهداف باشد و غرق شدن در این اهداف به تدریج امکان آلودگی و دور شدن از آن جنبه معنوی را به وجود می آورد. در واقع آنچه انسان به شدت به آن نیازمند است این است که فرصت حضور معنوی و تقرب را پیدا کند و این نشانه ای از رحمت واسعه الهی است که چنین امکان و  فرصتی را در اختیار انسان قرار می دهد تا در این شب گرامی به محاسبه کردار و رفتار و اعمال خود بپردازد و به دورنما و زاویه دیدی درباره گذشته و آنچه می خواهد برای آینده خود انجام دهد برسد .

شاید درک این آیه قرآن که درباره شب قدر می فرماید: این شب افضل از هزار ماه است برای ما قدری دشوار باشد اما کلام الهی است و در کلام الهی غلو و اغراق وجود ندارد بنابراین کسی که بتواند این شب را درک کند می تواند یک بازبینی و هرس جدی در شخصیت، ایمان، اعتقادات و فرهنگ و داشته های خود انجام دهد.

ما در روایات خود اشارات متعددی به عظمت و شکوه این ماه و به ویژه شب های قدر داریم. در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که ماه رمضان استثنایی ترین ماه خدا در میان دوازده ماه سال است و شب قدر در این ماه، قلب ماه رمضان است یعنی در حقیقت شب قدر جوهره یک سال است. امتیاز دیگر شب قدر این است که شب نزول قرآن است، قرآنی که آغازگر هدایت انسان بوده است بنابراین شب قدر در درون خود واجد ویژگی معرفت افزایی و هدایت است. امام باقر علیه السلام درباره شب قدر فرمودند یکی از امتیازات این شب، تقدیر امور است. در حقیقت در شب قدر هرچه از خوبی و بدی، رزق و روزی و نعمت و مصیبت که می شناسیم بر انسان مقدر می شود بنابراین اگر کسی هشیار باشد این شب سرنوشت ساز را به راحتی از دست نمی دهد.

بهترین اعمالی که بر این شب مبارک سفارش شده چیست؟

از نکاتی که بزرگان معرفت و دین، امثال میرزا جواد آقا تبریزی به عنوان افضل اعمال این شب یاد کرده اند تفکر الهی و معنوی است. ما روایات متعددی از پیامبر (ص) و امیر مومنان (ع) داریم که یک ساعت تفکر بهتر از هفتاد سال عبادت است. از مرحوم شیخ انصاری پرسیدند واقعا مگر می شود یک ساعت تفکر از هفتاد سال عبادت برتر باشد و ایشان در پاسخ گفتند بله می شود . چطور می شود که در صحنه عاشورا و کربلا کسانی پایشان لغزید که هفتاد سال تهجد و عبادت را در کارنامه زندگی شان داشتند اما در آن سو حُرّ را دیدیم که با یک ساعت اندیشیدن، فاصله دوزخ تا بهشت را پشت سر گذاشت و به رستگاری رسید.

اشاره به این می کنید که تفکر از جمله پرفضیلت ترین اعمال لیالی قدر است. ممکن است این سوال پیش آید که تفکر در چه؟

آیه 191 سوره آل عمران می فرماید: الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ. قرآن تصریح می کند مومنان حقیقی که در هر حال خداوند را عبادت می کنند همین مومنان در خلقت آسمان ها و زمین تفکر می کنند و خداوند را خطاب قرار می دهند که پروردگارا! تو این آسمان ها و زمین را بیهوده خلق نکرده ای. در قرآن شما می بینید که خداوند به خلقت زنبور عسل یا حتی پشه اشاره می کند و مومنان را دعوت به تفکر در خلقت موجودات می کند و اشاره صریح خداوند این است که: ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون. به عبارت دیگر کسانی می توانند نشانه های هدایت را در این عالم ببینند که اهل اندیشیدن و خرورزی و تفکر باشند.

اما عمل پرفضیلت دیگر در شب های قدر، آموزش و کسب معرفت و آگاهی است. شیخ صدوق فرمود: بهترین عمل در شب های قدر، مذاکره علمی است. صاحب جواهر که از استوانه های فقه شیعه است  در شب 23 ماه رمضان سال 1254 هجری کتاب شریف "جواهر" را تمام می کند یا علامه طباطبایی در شب های قدر مشغول نگارش "المیزان" بوده اند و در شب 23 ماه رمضان سال 1392 هجری قمری یعنی در شب قدر کار نگارش المیزان را تمام می کنند. این نشان می دهد بزرگان دینی ما اهتمام جدی به علم آموزی، مطالعه و تحقیق داشته اند و ارزش این فعالیت ها به هیچ عنوان کم تر از عبادات مرسوم نیست. پیامبر گرامی اسلام خطاب به صحابه جلیل القدر ابوذر می فرماید:  "یَا أَبَاذَرٍّ وَ الْجُلُوسُ سَاعَهً عِنْدَ مُذَاکَرَه الْعِلْمِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ مِنْ قِیَامِ أَلْفِ لَیْلَه یُصَلَّی فِی کُلِّ لَیْلَه الف رکعه / ای اباذر! یک ساعت نشستن در جلسه مذاکره علمی نزد خداوند محبوب تر و گرامی تر از هزار شب زنده داری است که در هر شب هزار رکعت نماز خوانده شود." این نشان می دهد که اسلام تا چه اندازه متوجه ارزش علم و تفکر است بنابراین جا دارد که ما در شب های قدر به این موضوع اهتمام بیشتری داشته باشیم.

نکته بعدی در این باره انس با قرآن است. پیامبر در خطبه شعبانیه فرمودند هر کس در شب قدر آیه ای از قرآن بخواند پاداش کسی را دارد که در غیر این ماه، قرآن را ختم می کند. ما وقتی در این شب ها قرآن بر سر می گیریم مثل این است که می گوییم خدایا ما را در پرتو این آیات و معارف قرآن زنده بدار، ما در حقیقت می خواهیم تحت نورانیت قرآن قرار بگیریم. البته خواندن قرآن هم گفته شده است که باید همراه با تدبر باشد.

شب قدر به نوعی شب دعاست. چه تعابیری در این باره وارد شده است؟

شب قدر در حقیقت شب وصال یار است. شبی مغتنم  با ملاقاتی ویژه و جانبخش، شب قدر، شب سلام است. به تصریح قرآن: سلام هی حتی مطلع الفجر. این شب، شب سلام و رحمت، شب امنیت و آسایش است. پیامبر گرامی اسلام فرمودند حضرت موسی از خداوند متعال رحمت او را خواست. به خداوند عرض کن من رحمت تو را می خواهم چه کنم؟ چگونه می توانم رحمت تو را جذب کنم؟ خداوند فرمود: در شب قدر به مساکین و زیردست ها رحم آور - مخصوصا این توصیه برای ماست که در این ایام گرفتاری که برای مومنین پیش آمده بیش از هر زمان دیگری متوجه نیازمندان و گرفتارها باشیم -  حضرت موسی خطاب به خداوند گفت خدایا می خواهم به راحتی از پل صراط عبور کنم  خداوند فرمود: در شب قدر صدقه بده. امیدوارم ما نیز بتوانیم از فضایل شب قدر استفاده وافی را ببریم.