خبرگزاری شبستان؛ گروه اندیشه؛ عید فطر آن گونه که در قنوت نماز این روز هم آمده و ذکر شد عید تواضع، عفو، رحمت، محبت و عید اخوت و همبستگی است. مسلمان چطور می تواند به خداوند عرضه کند خدایا مرا مشمول مغفرت، محبت و عفو خود قرار ده در حالی که قلب خودش پر از کینه و نفرت نسبت به برادر مسلمانش باشد بنابراین طبیعی است وقتی ما طلب عفو و رحمت و بخشایش می کنیم زمینه اخوت و همبستگی میان مسلمانان و امت محمد و آل محمد را خواهان هستیم و عید فطر از این زاویه عید تبلور اقتدار معنوی امت اسلام بر پایه امامت و رهبری الهی است لذاست که ما مسلمان ها باید تلاش کنیم سجایای اخلاقی و شایستگی های معنوی را روز به روز بیشتر در خود تقویت کنیم چون فقط در این صورت است که می توانیم به اقتدار حقیقی مسلمان ها دست پیدا کنیم. وقتی ایمان و تقوا در قلب انسان مومن مستقر شد در آن صورت پیوندهای حقیقی میان مسلمان ها و تحکیم امت و امامت و همبستگی و اخوت میان امت اسلامی هم به وجود می آید و زمینه زندگی مبتنی بر فطرت و بندگی فراهم می شود بنابراین می توان عید فطر را عید توانمندسازی امت اسلامی هم نامید.
آنچه در ادامه می آید گفتگوی ما با آیت الله «عباس کعبی» عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره حکمت عید فطر و مفهوم و درون مایه دعای نماز این عید است.
فلسفه عید فطر بعد از پایان ماه مبارک رمضان چیست؟ چرا ما پایان یک ماه روزه داری را در فرهنگ اسلامی جشن می گیریم و روز بزرگ و مبارکی برای ماست؟
عید در اسلام در حقیقت روی تحول بنیادین و معنوی بر پایه ایمان، عمل صالح و کسب تقوی است. شاید در مکاتب دیگر معیارهای دیگری برای عید در نظر گرفته شده باشد اما آنچه اسلام درباره عید یک مسلمان تصدیق می کند مبتنی بر کسب رضایت پروردگار و توفیق بندگی است. بر این اساس است که معمولا اعیاد اسلامی بعد از یک دوره عبادت و بندگی خدا و کسب عمل صالح اتفاق می افتد. به عنوان مثال روز جمعه که در پایان ایام هر هفته روی می دهد برای ما مسلمانان روز عید و شادی است. چرا؟ به خاطر این که مسلمان یک هفته در مسیر کار و تلاش مبتنی بر عمل صالح زندگی کرده است و حال روز جمعه را به شکرانه این تلاش به مثابه یک عید جشن می گیرد چون همان تلاش و کوشش در طول هفته هم در مسیر بندگی بوده است.
عید قربان هم از همین قانون و قاعده تبعیت می کند. این عید بزرگ الهی هم بعد از انجام اعمال و مناسک حج و توفیق درک فیوضات الهی و معنوی روی می دهد. عید فطر هم که موضوع بحث است همین خصلت و ویژگی را دارد. عید فطر بعد از یک ماه روزه داری و گردن نهادن به فرامین الهی، شب زنده داری، احیای شب های قدر، تلاوت قرآن و به طور خلاصه یک ماه تزکیه نفس، جهاد درونی و تصفیه اخلاقی و معنوی روی می دهد. در حقیقت عید فطر زمانی می آید که انسان توانسته با گذر از امیال و خواسته هایی که در طول سال ممکن است بر مسیر بندگی و اخلاص سایه بیندازد خود را به خداوند نزدیک سازد و در مسیر تقرب الهی گام بردارد.
آیا می توانیم بگوییم روز عید فطر و اساسا همه اعیاد اسلامی به نوعی روز پاداش گرفتن از خداوند است؟
جز این نمی تواند باشد. روز عید فطر روز جایزه الهی یعنی همان عفو، غفران و رحمت و کسب مدال و نشان محبت الهی است و به خاطر همین است که شادی اعیاد اسلامی یک شادی فطری است. این شادی با شادی های زودگذر و حتی گناه آلودی که امروز انسان را گرفتار خود ساخته بسیار متفاوت است. سرچشمه این شادی یک شادی مبارک و حقیقی است چون در نهایت این سرور و شادمانی به حق تعالی می رسد. در هر جشن اسلامی هم این خصلت به چشم می آید. همان طور که ما مبعث را هم یک عید بزرگ اسلامی می دانیم چون بر پایه همان فطرت اهلی است. مبعث نبی مکرم اسلام در دوره ای از فترت ارسال رسل الهی روی می دهد و در حقیقت بعثت و خاتمیت، جشن تکامل و بلوغ حرکت انبیای الهی و جشن نجات انسان بر پایه دین در همه زمان ها و مکان هاست.
شما وقتی به عید غدیر هم که عید بزرگ مسلمانان و شیعیان است نگاه می کنید می بینید آن جا هم همه این خصوصیات به چشم می آید. چون در نهایت عید غدیر هم به خداوند و تحقق خواست الهی گره می خورد. عید غدیر عید رهبری الهی و ولایت خداوند و تحقق سرنوشتی است که خداوند برای این جهان رقم زده و مقدر است که بعد از پیامبر تا پایان این حرکت بر مبنای امامت الهی و رهبری انسان کامل رقم بخورد. ملاحظه می شود که عید در اسلام بعد از یک دوره بندگی و حرکت الهی و تلاش برای کسب فضیلت و تقوی و ذخیره عمل صالح روی می دهد.
دعای قنوت نماز عید فطر با آن که دعای کوتاه و مجملی است اما فرازهای زیبا و عمیقی در آن مطرح می شود. در این باره چه نکاتی قابل ذکر است؟
این دعا با اظهار خضوع و خشوع در برابر پروردگار و ذکر صفات حق تعالی آغاز می شود: اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیاَّءِ وَالْعَظَمَةِ وَاَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَاَهْلَ التَّقْوى وَالْمَغْفِرَةِ. ما در آغاز این دعا که در قنوت نماز عید فطر می خوانیم نخست خداوند را با صفات بزرگی و عظمت، جود و بخشش و رحمت و گذشت یاد می کنیم و در ادامه از عبارت "بحق هذا الیوم" استفاده می کنیم. در حقیقت خداوند را به بزرگی و عظمت این روز قسم می دهیم و خطاب به خداوند عرض می کنیم: جعلته للمسلمین عیدا این روز را برای مسلمانان عید و برای پیامبرت، روز ذخیره و شرف و فزونی قرار دادی و بعد از آن درخواست هایی از خداوند مطرح می کنیم، آن گاه از خدا می خواهیم بر محمد و آل محمد صل الله علیه و آله و سلم درود بفرستد. وَاَنْ تُدْخِلَنى فى کُلِّ خَیْرٍ اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تُخْرِجَنى مِنْ کُلِّ سُوَّءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ. در این دعاها از خداوند یک سعادت ابدی را می خواهیم، سعادت تطبیق یافتن زندگی و حیات مان با زندگی و حیات محمد و آل محمد (ص).
در حقیقت در دعای قنوت نماز عید فطر که بر پایه فطرت است می خواهیم رهرو راه کسانی باشیم که این مسیر فطری و الهی را پیموده اند؟
بله، چون راه اهل بیت (ع) راه نورانیت، بندگی و مسیر تقرب است بنابراین از خداوند می خواهیم ما را در این مسیر حرکت دهد: اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ خَیْرَ ما سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ وَاَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْه ُعِبادُکَ الْصّالِحُونَ، خدایا از تو همان چیزی را می خواهیم که بهترین و صالح ترین بندگانت از تو خواستند که این هم دعای بسیار عمیق و مبارکی است چون ممکن است افق نگاه ما کوتاه باشد و چیزهایی را از خداوند درخواست کنیم که به صلاح و فلاح ما نیست اما در این فراز از خداوند می خواهیم همان چیزهایی را از او بخواهیم که بندگان صالح و شایسته اش خواستند.
عید فطر یک تظاهر بیرونی و اجتماعی هم دارد. آیا می توان عید فطر را یک نمایش اجتماعی قدرت مسلمانان هم دانست؟
عید فطر آن گونه که در قنوت نماز این روز هم آمده و ذکر شد عید تواضع، عفو، رحمت، محبت و عید اخوت و همبستگی است. مسلمان چطور می تواند به خداوند عرضه کند خدایا مرا مشمول مغفرت، محبت و عفو خود قرار ده در حالی که قلب خودش پر از کینه و نفرت نسبت به برادر مسلمانش باشد بنابراین طبیعی است وقتی ما طلب عفو و رحمت و بخشایش می کنیم زمینه اخوت و همبستگی میان مسلمانان و امت محمد و آل محمد را خواهان هستیم و عید فطر از این زاویه عید تبلور اقتدار معنوی امت اسلام بر پایه امامت و رهبری الهی است لذاست که ما مسلمان ها باید تلاش کنیم سجایای اخلاقی و شایستگی های معنوی را روز به روز بیشتر در خود تقویت کنیم چون فقط در این صورت است که می توانیم به اقتدار حقیقی مسلمان ها دست پیدا کنیم. وقتی ایمان و تقوا در قلب انسان مومن مستقر شد در آن صورت پیوندهای حقیقی میان مسلمان ها و تحکیم امت و امامت و همبستگی و اخوت میان امت اسلامی هم به وجود می آید و زمینه زندگی مبتنی بر فطرت و بندگی فراهم می شود بنابراین می توان عید فطر را عید توانمندسازی امت اسلامی هم نامید.
نظر شما