به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، مسجد «عتیق» قزوین که در روزگار ما به مسجد «جامع» معروف است یکی از قدیمی ترین و کم نظیرترین مساجد و از شاهکارهای هنری ایران است که به فرمان هارون‌الرشید» در سال ۱۹۲ هجری بر روی بنای آتشکده‌ای از دوران ساسانی ساخته شده است هفته گذشته قائم مقام وزیر میراث فرهنگی در بازدید از این مسجد گفت داربست‌های فلزی نصب شده در گنبد مقصورۀ مسجد جامع عتیق برای انجام مقدمات ثبت جهانی این مسجد در میان آثار معرفی شده در پروندۀ «مساجد تاریخی ایران»پس از ۶۰ سال برداشته می‌شود که با واکنش‌هایی از سوی کارشناسان میراث فرهنگی مواجه شد چرا که معتقدند این کار، باعث آسیب زدن به این بنای کهن می‌شود.
این مسجد به سبک معماری دوره سلجوقی و صفوی در حدود ۳۵۰۰ متر مربع مساحت دارد و از چهار در ورودی و صحن که برای هر کدام یک ایوان بزرگ ساخته شده تشکیل شده است، صحن‌های این مسجد به همراه گنبد و مناره‌ها از نمونه‌های بسیار زیبای معماری اسلامی و سنتی ایران به‌شمار می‌روند.
در چهار جهت حیاط مسجد «عتیق» چهار ایوان رفیع قرار دارد که همانند نماد سازه‌های آتشکده در ایران است. شبستان جنوبی مسجد به وسیله امیر خمارتاش عمادی در سالهای ۵۰۰ تا ۵۰۹ هجری بنا شده و دارای پنج کتیبه نفیس گچبری شده به خطوط ثلث، نسخ و کوفی است که از شاهکارهای هنر ایرانی محسوب می‌شود.
ایوان جنوبی مسجد «عتیق» در دوران یورش مغولان به قزوین تخریب و در دوره‌های بعد بازسازی شد.
اما آنچه در معماری مسجد «عتیق» قابل توجه است رد سازه‌های معماری چند دوره است که دیرینه‌ترین بخش آن از آن سدهٔ دوم اسلامی است؛ ایوان‌های مسجد در دورۀ صفوی بازسازی شده ولی ایوان شرقی در دورۀ قاجار بازسازی شده است.
این مسجد در قرن هفتم درهای متعدد داشته‌است که در کتاب «التدوین فی اخبار قزوین» تألیف عبدالکریم رافعی از آن‌ها یاد شده‌است. در حال حاضر مسجد دو ورودی دارد. ورودی اصلی در مشرق و ورودی فرعی در شمال غرب ساختمان قرار گرفته‌است. ورودی اصلی سردری باشکوه دارد که سازنده آن شناخته نیست، اما بر اساس کتیبه‌های موجود در سال ۱۱۹۱ قمری توسط فردی به نام «محمدصادق» از اهالی قزوین مرمت شده‌است و بار دیگر نیز در سال ۱۲۵۱ قمری توسط علی‌نقی میرزا پسر فتحعلی‌شاه که در آن هنگام فرمان‌روای قزوین بود، مرمت شد. آخرین بار نیز در سال ۱۳۵۳ قمری، حاج مهدی معمار قزوینی سردر و هشتی آن را تغییراتی داده و با آجرتراش بازسازی کرده است.
پس از ورودی اصلی حیاط باریک و دراز واقع شده‌است که عرض آن بیست متر و در شمال و جنوب آن حجره‌هایی ساخته بودند که تا پیش از دوران معاصر، مسکن فقرا و بیماران بود و در دورۀ پهلوی حجره‌ها را مسدود کردند. این حیاط احتمالاً بازماندۀ مدرسه‌ای قدیمی است. در انتهای این حیاط، دری دیگر و در پشت آن کریاسی زیبا قرار دارد که به حیاط بزرگ مسجد وارد می‌شود.
بزرگ‌ترین ایوان مسجد، ایوان جنوبی آن است که از لحاظ عظمت و اسلوب ساختمان و تزئینات از شاهکارهای معماری ایران شمرده می‌شود. بانی این ایوان شاه عباس دوم پادشاه صفوی است که در سال ۱۰۶۹ موفق به اتمام آن شده‌است.
ایوان شمالی با دو مناره بلند که در طرفین آن قرار دارد و با کاشی‌های رنگانگ مزین است، به احتمال قوی از بناهای شاه طهماسب صفوی است، اما به دلیل گذشت زمان کتیبه آن از میان رفته‌است و نمی‌توان در این زمینه با قطعیت اظهار نظر کرد. کاشی‌های این ایوان و مناره‌های به مرور زمان ریخته و از میان رفته بود تا آنکه در بین سالهای ۱۳۱۲–۱۳۱۳ قمری به دستور علی‌اصغر اتابک توسط سعدالسلطنه، حاکم وقت قزوین، تعمیر شد.
تاق جعفری یا مقصوره خمارتاشی پشت ایوان جنوبی قرار دارد که کار ساختمان آن در شوال ۵۰۰ قمری به دستور امیرزاهد خمارتاش بن عبدالله عمادی آغاز شد و در رجب سال ۵۰۹ پایان یافت. روسازی این گنبد از کاشی لاجوردی است و توسط سعدالسلطنه انجام شده‌است. در وسط دیوار جنوبی مقصوره، محرابی است که از سنگ‌های مرمر صیقلی و شفاف بنا شده و با کاشی‌های رنگارنگ زینت یافته‌است. قطعۀ مرمری که در وسط محراب است نازک و شفاف است به طوری که تابش آفتاب از آن عبور می‌کند.
هریک از رواق‌های اطراف حیاط به نام امام‌جماعت و پیشنمازی که زمانی در آنجا نماز می‌کرده، معروف شده‌است. رواق‌های شرقی از همه باریک‌تر و رواق‌های جنوبی از رواق‌های دیگر بزرگتر و وسیع‌تر است. در بخش شمالی حیاط رواق‌ها حدود یک متر از کف حیاط بالاتر است ولی در دو طرف شرقی و غربی بیش از نیم متر از کف حیاط ارتفاع ندارد. نمای خارجی رواق‌های جنوبی از هر طرف چهار تاق‌نماست و نمای رواق‌های شرقی و غربی، از هر طرف سه تاق‌نماست و در ایوان شمالی از هر طرف پنج تاق‌نما.
در بین رواق‌های جنوبی دو صفه موجود است که یه یکی به نام «تاق هرونی» شهرت دارد و بنای آن منسوب به هارون‌الرشید است. صفه دیگر، تاق احمدیه یا تاق حلاج است. رواقی که در مغرب ایوان جنوبی است و همچنین سرداب یا زیرزمین مسجد را که در تابستان اقامه نماز جماعت و مجلس وعظ در آن منعقد می‌شد، سعدالسلطنه حکمران قزوین به هزینه و دستور علی‌اصغرخان اتابک در سال آخر سلطنت ناصرالدین‌شاه بنا کرده‌است و رواق واقع در جنوب ایوان غربی را حاج محمدعلی که یکی از تجار قزوین بوده‌است، به سال ۱۳۲۰ قمری بنیان گذاشته‌است.
در میان حیاط حوض بزرگی است و میان حوض و ایوان شرقی در حیاط مسجد آبخوره‌ای است که ده پله باید پائین رفت و تا به قنات خمارتاش رسید. در اینجا آب قنات از وسط آبخوره می‌گذرد و به طرف جنوب شهر می‌رود و بیرون دروازه شاهزاده حسین آفتابی می‌شود.
مسجد جامع عتیق قزوین در بافت تاریخی شهر و در میان اولین خیابان ایران، یعنی خیابان سپه قرار دارد.
انتهای پیام/
نظر شما