خبرگزاری شبستان _یاسوج: فرهنگ غنی و پر بار استان کهگیلویه و بویراحمد با تغذیه از سه سرچشمه پربار فرهنگی، یعنی فرهنگ انسان ساز اسلام، فرهنگ چند هزار ساله آریایی و فرهنگ بومی منطقه و بهره مند از سه پشتوانه اساسی؛ یعنی زندگی عشایری، زندگی روستایی و زندگی شهر نشینی سرشار از آداب و رسوم و باورهای نامکتوب و نامدون است که درک بعضی از این باورها و اعتقادات برای مردمی غیر از جامعه استان میسر نیست .
فرهنگ استان کهگیلویه و بویراحمد دایره المعارف اصیل و پاکی از خرده فرهنگ های ایرانی و اسلامی است که با ترتیبی زیبا و دلفریب این عناصر در کنار هم قرار گرفته اند؛ به گونه ای که در کمتر استان یا منطقه ای می توان چنین چشمه بکر و زلالی از معارف و فرهنگ ایران اسلامی را بدون غل و غش و با هم زیستی مثال زدنی، در کنار هم دید .
فرهنگ استان کهگیلویه و بویراحمد همچون دیار بکر و محصور استان، در میان دیوارهای کوهستانی بکر و روشن مانده و هرگونه تأثر و فرهنگ پذیری از سایر استانها چون وصله ناهمگونی بر پیکره آن نمایان است.
هویت بومی استان کهگیلویه و بویراحمد دارای یک سری ویژگی های ذهنی همچون آگاهی جمعی و اراده بومی و ... است که این عوامل همواره ثابت بوده و در همه حال هویت های جمعی مشترک دارند .
در کنار این عوامل، یک سری عوامل پویا و عینی همچون گویش مشترک ( لری ) میراث مشترک فرهنگی، تاریخی و جغرافیا و زیست بوم مکانی مشترک، ساختار اقتصادی و شیوه های تولیدی مشابه و ... نیز دخیل بوده که به صورت منفرد با ترکیبی سازه یا ترکیبی به نام هویت بومی را ساخته اند .
زیست بوم مشترک
طبعاً انسان برخاسته از خاک دلبسته خاک می شود . در اثر دلبستگی های افراد یک نقطه جغرافیایی میان آنان همبستگی و احساس مشترکی پیدا می شود که حاضر هستند در راه حفظ آن منطقه یا سرزمین هرگونه وفاداری از خود بروز دهند.
وضعیت منحصر به فرد این استان با داشتن وضعیت سرزمینی خاص، وجود نمادهای ویژه چون کوه دنا به عنوان سمبل استقامت و دلیری، قشلاق، ییلاق مردم عشایر و ... موجب شده تا این بخش ایران زمین به عنوان زیست بوم مشرک گروهی از لرها و بعضی از عشایر ترک به نام کهگیلویه و بویراحمد محسوب شود .
گویش مشترک
گویش لری به عنوان یکی از بازمانده های زبان پهلوی میانه یا پارسی دری به لحاظ بکر ماندن این منطقه و محفوظ ماندن نسبی آن از فرهنگ های دیگر در این استان تقریباً دست نخورده و منحصر به فرد باقی مانده است .
میراث مشترک تاریخی
طی قرون گذشته تاریخ نگاری از استان کهگیلویه و بویراحمد صورت نگرفته و در هر دوره ای این منطقه جزئی از مناطق دیگر یا به صورت منفک بوده است .
مردم این سرزمین در طول زیستن در کنار هم صاحب میراث مشترک تاریخی شده و در کنار هم با دشمنان خود جنگیده اند و رنج ها، دردها، شادی ها و خاطرات مشترکی دارند .
بدون شک ظهور اسطوره ها، اشعار محلی و حماسی، آداب و رسوم و سنت های مردم این استان متأثر از جنگ ها و مبارزات مردم این استان علیه سپاه اسکندر مقدونی در زمان سلسله هخامنشی علیه سپاه تیمور، ارتش پهلوی اول و دوم بوده است .
شرح دلاوری های مردم این استان که نسبت به جمعیت آن در بین همه استان های کشور بالاترین تعداد رزمنده و شهید را در زمان دفاع هشت ساله داشت به نوبه خود حاکی از توجه به حفظ میراث گران بهای خصلت های مشترک مردم که به تسلیم ناپذیری در مقابل زور و ستم مشهورند بود .
نژاد مشترک
اهالی لر این استان که درصد بالایی از جمعیت آن را تشکیل می دهند بر حسب قراین تاریخی، متعلق به نژاد آریایی و قوم پارس هستند.
هر چند هیچ قوم و نژادی در زمان حاضر نمی تواند ادعای اصیل یا خالص بودن از خود داشته باشد، ولی روی هم رفته با تکیه بر اینکه لرها خود با یک گویش خاص تکلم نموده، در کنار هم جنگیده، با هم زندگی مشترک داشته و جزء در زمان حال که با اقوام دیگر ایرانی خویشاوندی داشته، اساسا خویشاوندی بین آنها به صورت بسته بوده است می توان به هم نژادی آنان در شکل دهی هویت بومی و قومی آنان توجه داشت .
دین و مذهب مشترک
صد در صد مردم این استان مسلمان و شیعه اثنی عشری هستند و به طور عمده تحت تأثیر جاذبه های دین جان بخش اسلام شده اند .
به هر حال رفتار دینی مردم استان کهگیلویه و بویراحمد در گرامی داشت اعیاد اسلامی، عزاداری سالار شهیدان (علیه السلام) تکیه اساسی بر حرمت ویژه روزهای وفات ائمه ( ممنوعیت ازدواج )، نام گذاری فرزندان به نام بزرگان دین و ائمه اطهار (علیهم السلام) و ... همه نشانه عمق تعصب و ارادت خاص این مردم به اسلام، شعائر و آئین ها و دستورات آن است که در شکل بخشیدن به هویت دینی و قومی آنان اثرگذار بوده است .
میراث مشترک فرهنگی
فرهنگ غنی کهگیلویه و بویراحمد با تغذیه شدن از چهار سرچشمه فرهنگی یعنی فرهنگ بومی منطقه، فرهنگ انسان ساز اسلام، فرهنگ چند هزار ساله آریایی و فرهنگ ایرانی ( بر اساس چهار شرط نیازمندی، مطلوبیت، کارایی و قابلیت اجرا ) و بهره مندی از سه پشتوانه اساسی؛ یعنی زندگی عشایری، زندگی روستایی و زندگی شهرنشینی سرشار از آداب و رسوم، سنن و باورهای مکتوب و نامدون است که درک بعضی از این باورها و اعتقادات برای مردم غیر بومی میسر نیست .
آداب، رسوم و اعتقادات خاص مردم استان کهگیلویه و بویراحمد که متأثر از متغیرهای عمده اسلام، سرزمین، فرهنگ های دیگر، اقلیم و ساختار جغرافیایی ویژه این استان بوده تبیین کننده شکل خاصی از خرده فرهنگ درون مردم این استان است .
آداب و رسوم عزاداری بر مردگان
در مرگ افراد عادی طایفه، سوگواری نسبتا ساده است و معمولا افراد طوائف همسایه و خانواده و فامیل نزدیک مرده شرکت دارند و این عده بنا بر سنت محلی بر مزار متوفی جمع می شوند و شیون و زاری می کنند و پس از برپایی مراسم هفتمین و پذیرایی مختصر از شرکت کنندگان و فاتحه خوانی، مراسم سوگواری به پایان می رسد.
البته در مراسم مرگ یا قتل یکی از خوانین ایلات یا نزدیکان و وابستگان آنان مخصوصا افراد جوان و تازه داماد، عزاداری تشریفات مفصل دارد و مردم ایلات باید همه اعم از زن و مرد و پیر و جوان از هر تیره و طایفه در آن شرکت و عزاداری کنند و روز مرگ بر مزار مرده حاضر شوند.
هر گروه از عزاداران چند راس اسب یا مادیان را با لباس های رنگین زنانه نو پوشانده و به اصطلاح محلی « کتل » می کنند و پیشاپیش حرکت می دهند و مردان در حالی که شال عزا به گردن انداخته و یخه هایشان باز است، در پشت صف، زنانی که مویه کنان و چهره خراشان فریاد و شیون می کنند، مورد استقبال کسانی که بر سر مزار ایستاده و منتظر ورود سوگواران ایل هستند، قرار می‌گیرند.
زنان و بستگان نزدیک و درجی یک متوفی ضمن خراشیدن گونه و خونین کردن چهره خود، « پل های » جلو گیسوان خود را ببرند و سر را ژولیده نگه می دارند.
همچنین زنان کنیز و خدمه و دختران و عروسان خان و وابستگان دیگر هم مکلف به اجرای همین رسوم بودند
.
در مراسم عزاداری، گروه مردان و زنان طوایف به طور ماتم زده و شیون کنان پشت «کتل» اسبی که لباس ها و جنگ افزارها و مدال و نشانه های دولتی متوفی را حمل می کند حرکت کرده، خاک بر سر کنان و مویه کنان، با فریاد «آقا آقا، برار برار» نسبت به خانواده عزادار ابراز همدردی می کنند.
این مراسم هر روز بر سر مزار خان متوفی تا مدت یک هفته ادامه دارد بعد از یک هفته بنا بر سنت محلی، مراسم گروهی فاتحه خوانی است و هر طایفه دسته دسته به خانه پسر ارشد خان یا برادر او که معمولاا به عنوان خان جدید شناخته می شود، می آیند و هدایایی از قبیل چند راس گوسفند یا روغن و پول و برنج همراه آورده تقدیم می کردند.
این هدایا در حقیقت نوعی کمک مرسوم برای رسم فاتحه خوانی است و هنوز هم معمول است، پس از هفته و برچیده شدن جلسات ختم و پذیرایی آن مردان سرشناس یا وابستگان ایلی به منظور نشان دادن علاقه مندی خود به خان و حفظ سنت ایلی جامه سیاه می پوشیدند و در نوروز طی مراسمی لباس سیاه را از تن در می آورند.
رسم است که برای آمرزش مردگان از پنجمین تا هفتمین روز به عید نوروز مانده خانواده های سوگوار شیر برنج، حلوای خرما، پلو و گوشت می پزند و خانه به خانه تقسیم می کنند و آن را « خیرات نیمه برات » می گویند، تقسیم پختنی ها از سوی افراد خردسال انجام می شود و فاتحه خوانی و آمرزش طلبی از مقاصد این کار است .
از شب اول فوت مردگان، چراغی بر مزار مردگان روشن می کنند و تا شب هفته ادامه دارد، احتمالا این آئین، سنتی بازمانده از روزگار زرتشت است؛ چرا که آنها با بر افروختن آتش یا روشن کردن چراغ بر مزار معتقد بودند روان های پلید یا «انگره مینو» از کنار مردگان دور می شود.
در گذشته رسم بر این بود که قبل از فرا رسیدن سال نو بازماندگان کسی که در آن سال فوت کرده، به منظور یادبود و شادی روح متوفی، ضیافتی بر پا می کردند و افراد خانواده و سایر مردم روستاهای اطراف در آن شرکت می کردند.
پس از صرف ناهار یا شام و قرائت فاتحه و سر سلامتی دادن جهت بازماندگان مرده، جلسه ختم می شود که این رسم را «سال مردگان» می گویند این مراسم برای یادبود علاوه بر دیگر مخارجی است که در هفته و چهلم مردگان صورت می پذیرد.
امروز بر طبق سنت به جای مانده از گذشتگان، فضای آرامستان های کهگیلویه و بویراحمد حزن انگیز تر از همیشه خواهد بود.
در این سنت دیرینه مردم بر مزار عزیزان از دست رفته خود حضور پیدا می کنند و بر مزار آنها به یاد روزهای گذشته هفت سین پهن کرده و با گریه، بی تابی و دعا برای آمرزش از دست رفتگان این روز را می گذرانند و با دلی سبک به استقبال بهار و فصل رویش می روند.
مردم استان کهگیلویه و بویراحمد مانند مردم بسیاری از مناطق کشور می خواهند که درگذشتگان خود را در جشن سال نو سهیم کنند، رسمی زیبا که عزیزان سفر کرده خود را از یاد نمی برند.
اقوام همراه با یکدیگر این رسم را برگزار می کنند و پس از بازگشت به منازل خود از انواع شیرینی ها و حلواهای محلی برای شادی روح عزیزان سفر کرده خود خیرات می دهند.
در این روز برخی از اقوام نزدیک با خرید لباس و پارچه های رنگارنگ به دیدار خانواده های داغدار می روند تا رخت سیاه و عزای آنان را از تن خارج و در فصل رویش غم و اندوه را از خانه این عزیزان دور کنند.
نظر شما