خبرگزاری شبستان_آران و بیدگل/روح اله باقری؛ تنوع و تعداد آیین ها و آداب و رسوم، دلیل غنای فرهنگی یک جامعه است و در روزگار بحران هویت، یکی از راه های حفظ هویت فرهنگی ، بازگشت به آیین ها و آداب و رسوم سنتی است.
سرزمین ایران از دیر باز به عنوان یکی از گهواره های تمدن مطرح بوده و شهرستان آران و بیدگل نیز از دیرباز به آیین ها و سنت هایی که ریشه در باورها و اعتقادات دینی مردم این دیار دارد، شناخته می شود؛ آیین ها و رسومی که در ایام و مناسبت های ملی و مذهبی جلوه پررنگ تری به خود می گیرد. یکی از آیین های رایج و مرسوم این منطقه در ماه رمضان، آیین سنتی مذهبی «هوربابا» یا «هوم بابا» است که قرن هاست در این منطقه جاری و ساری است.
حسنین(ع) در شب های رمضان به درب خانه‌ی جدّ بزرگوارشان رفته و سوره‌ی نود و یکم قرآن را با صدا و آهنگی خوش قرائت می کردند. پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین برای تشویق آنان مقداری خوراکی به آن‌ها می‌دادند.بر همین اساس، مردم آران و بیدگل با برپایی این آئین، هم‌سویی خود را با رفتار حسنین(ع) نشان می دهند.
این آیین در نیمه نخست ماه مبارک رمضان بوی‍ژه در شب میلاد کریم اهل بیت امام حسن مجتبی (ع) در آران و بیدگل اجرا می شود و گرچه به آیینی شاد و کودکانه شناخته می شود اما به واقع نمادی از سنت حسنه انفاق و دعوت به کریمانه زیستن است.
در روایت است که امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در شب های ماه رمضان به درب خانه‌ی جدّ بزرگوارشان رفته و سوره‌ی نود و یکم قرآن را با صدا و آهنگی خوش قرائت می کردند و بعد از خواندن سوره، مسلمانان را دعا می‌فرمودند، آن‌گاه پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین برای تشویق آنان مقداری خوراکی به آن‌ها می‌دادند.بر همین اساس، مردم آران و بیدگل با برپایی این آئین، هم‌سویی خود را با رفتار حسنین(ع) نشان می دهند.
آواز آیینی هوربابایی در آران و بیدگل در دو بخش از شب اول تا شب نیمه‌ی رمضان و نیز در شب نیمه‌ی رمضان اجرا می‌شود. گروهی از کودکان و نوجوانان طبق قرار قبلی بین خودشان، بعد از افطار در یک مکان مشخص جمع شده و بنا به رأی، یک نفر صندوق‌دار و یک نفر میان‌دار انتخاب کرده و پس از فرستادن سه صلوات بلند که معنای خبری دارد به راه می‌افتند و در کوچه پس کوچه های شهر به گردش درآمده و نیاز خود را طلب می‌کنند.
میان‌دار حکم تک‌خوان را دارد و صندوق‌دار اجناس داده شده را که اکثراً پول و خوراکی است جمع می‌کند و جمع بچه‌ها در پاسخ به هر بیتی که تک‌خوان ادا می‌کند، پاسخ می‌دهند: «هور بابا، هور بابا» آوایی که خاصیت اکثر جمع‌خوانی‌های کودکان و نوجوانان ایرانی است. بعد از خواندن این اشعار میان‌دار دعا می‌کند و با آمین گفتن همه، جمع دوباره راه افتاده و به کوچه‌ی دیگر می‌رود.
گروهی از کودکان و نوجوانان طبق قرار قبلی، بعد از افطار در یک مکان مشخص جمع شده و بنا به رأی، یک نفر صندوق‌دار و یک نفر میان‌دار انتخاب کرده و پس از فرستادن سه صلوات بلند که معنای خبری دارد به راه می‌افتند و در کوچه پس کوچه های شهر به گردش درآمده و نیاز خود را طلب می‌کنند.
نوع واکنش کودکانه‌ی همراه با سماجت در این آئین برای دریافت نذر و نیاز از صاحب‌خانه‌ها جالب توجه است، چراکه وقتی پاسخ دریافت نمی‌کنند در شعر خود اسم صاحبخانه را می آورند.
سنت هوربابایی ویژه هر شب ماه رمضان در آران و بیدگل
سنت هوربابایی ویژه هر شب ماه رمضان در آران و بیدگل با جایگزینی «سوره‌ی شمس» در متن پارسی آوازها است که بچه‌ها برای پاسخ، لفظ هوربابا و یا هجای کشیده‌ی آخر آیه‌ها را تکرار می‌کنند،این تکرار نوعی ریتم را در خود دارد :
والشمس و الضحیها جواب: هوربابا، هوربابا
والقمر اذا تلیها جواب: هوربابا، هوربابا
و النهار اذا جلیها جواب: هوربابا، هوربابا
والیل اذا یغشیها جواب: هوربابا، هوربابا
در پایان این آئین آن‌چه که به دست آمده و در نزد صندوق‌دار جمع شده است، به‌طور مساوی بین خود تقسیم کرده و هرکدام به خانه‌ی خود می‌روند.
سنت هوربابایی ویژه شب نیمه ای (پانزدهم ماه رمضان) در آران و بیدگل
اهالی آران و بیدگل با توجه به اعتقاد مذهبی که شب نیمه ماه رمضان حسنین (ع) در سنین کودکی به منزل پیامبر (ص) می رفته اند و از جد بزرگوارشان هدیه‌ای می‌گرفتند؛ پس از رؤیت ماه کامل(بدر) رمضان با تبریک میلاد امام حسن(ع) که کریم اهل بیت(ع) نامیده می شود به در خانه ها می روند و بزرگان و متمکنین شهر را به کریمانه زیستن دعوت می کنند و این شعر را می خوانند:
امشب شب نیمه است که ما مهمانیم جواب: هوربابا ، هوربابا
بر ما حرجی نیست که ما طفلانیم جواب: هوربابا ، هوربابا
دست بلندا کیسه کن جواب: هوربابا ، هوربابا
اشرفی ها رو خورده کن جواب: هوربابا ، هوربابا
ختم کلام جواب: آمین
نور امام جواب: آمین
و در ادامه این مراسم برای این که صاحب خانه را تشویق کنند که هدیه بیشتری بدهد اگر پسری داشت نام او را ضمن شعر می خواندند که در زیر نمونه هایی از آن می آید:
میرزا حسین شُمایی جواب: هوربابا، هوربابا
از باغ شا میایی جواب: هوربابا، هوربابا
کلوچه کماچ می خوایی جواب: هوربابا، هوربابا
بپوش بپوش نچایی جواب: هوربابا، هوربابا
اهالی نوش آباد از توابع آران و بیدگل نیز این شعر را می خوانند:
(نام یکی از کودکان صاحبخانه) آقای شُمائیم جواب: هوربابا، هوربابا
نارنج دستِ شاییم جواب: هوربابا، هوربابا
بپوش بپوش نچائی جواب: هوربابا، هوربابا
از خُنه در نیایی جواب: هوربابا، هوربابا
مردم شمارْ می‌بینن جواب: هوربابا، هوربابا
از حسرتت می‌میرَن جواب: هوربابا، هوربابا
ده تومنی‌های درازیه جواب: هوربابا، هوربابا
تو بشقابای مظنزیه جواب: هوربابا، هوربابا
یکیشا در آر و خورده کن جواب: هوربابا، هوربابا
نذر بچه‌های در خُنَه کن جواب: هوربابا، هوربابا
تا بچه‌ها راضی شوند جواب: هوربابا، هوربابا
از درخُنه راهی شوند جواب: هوربابا، هوربابا
بعد از خواندن این اشعار میان دار برای صاحب خانه دعا می کند و بچه ها آمین می گویند:
بَرکتِش بده جواب: آمین
سروَریش بده جواب: آمین
تاج سرش بده جواب: آمین
سلامَتیش بده جواب: آمین
در پایان این آیین سنتی مذهبی؛ کاروانهای «هوربابایی» بخشی از هدایای جمع آوری شده را که در اختیار سردسته کاروان است بین خود به صورت مساوی تقسیم می کنند و قسمتی از آن را برای امور خیریه هدیه می کنند.
کاروان سپس برای ادای احترام به فرزند امیر مؤمنان علی (ع) به حرم مطهر حضرت محمد هلال بن علی (ع) می روند و قسمتی از هدایای خود را نذر این آستان مقدس می کنند.
آهنگ مخصوص و حضور پرشور و نشاط نوجوانان در مقابل خانه های افراد و قرائت اشعار زیبا به قدری جذابیت دارد که هر صاحبخانه را به وجد می آورد و او را به در خانه می کشاند تا به پاس این سنت حسنه به نوجوانان هدیه ای تقدیم کند.
در نگاه اولیه به این آیین؛ به لحاظ سندیت تاریخی به «ماه نیایش» در آئین زرتشت برمی‌خوریم و در آن‌جا درمی‌یابیم که از اول تا پانزدهم ماه از مینویانِ نیکی، فرّخی پذیرد و از روز پانزدهم تا تمامی سی روز به گیتیان (جهانیان) بخشد و در آن‌جا آمده است که: روز اول بعد از نیمه‌ی ماه «روزبه افزون» است، در بند دهم نیایش ماه چنین گفته می‌شود که:
ما را دهید اَماوندی (توانایی)، پیروزگری، ما را دهید گَوِشت که ما را نان باد و ما را از چیز خویش باد و ما را دهید آن مردانِ پُر رَوشی که انجمن (جمع) نیک داند کردن، شکست دهنده‌ی کسان و شکست نیافتنی از کس...
و این همان جمع جویی است و اتحاد بین معتقدین به ذات باری‌تعالی، که پس از قرن‌ها با تبلور در دین اسلام بدین شکل درآمده، پیش جمله‌ی آوازی هوربابائی حاکی از همین مسأله (جمع‌گرایی) است، دقت کنیم:
امشب شب نیمه است که ما «مهمانیم»
و در جایی که بچه‌ها به دعاگویی می‌پردازند، باز مطابقت خاصی با بند یازدهم ماه نیایش دارد بنگریم:
در بند یازدهم گفته می‌شود: ایزد پُرفَر، ایرد پُردرمان بخش مایه‌ی پیدایی شما باشد که شما نیز پیداتر باشید به پیدایی (سرشناسی).
در نظری دیگر، خواندن سوره‌ی شمس به جای شعرها این پندار را می‌پرورد که این آئین و آوازهای آن از کهن‌ترین آوازهای بازمانده‌ی آئین نیایش در زمان گستردگی مذهب زرتشت در منطقه است چراکه در بند پنجم «نیایش خورشید» نشانه‌هایی از آن‌چه که در سوره‌ی شمسِ کلامِ الهی آمده است بیان شده، بنگریم:
نماز به مِهرِ فراخ چراگاه...
نماز به خورشید تیز اسب...
نماز به آب، چشم اور مزدایزد...
و باز می‌دانیم که لغت بابا بر بزرگان و محترمین کهنسال که کار بزرگی در طول عمر برای جامعه انجام داده وحکم استاد و راهنما را یافته‌اند نیز اطلاق می‌شود و از سویی در حدیث شریف نبوی(ص) آمده است که فرموده‌اند: الآ با ثلاثه (بابا، پدر، سه هستند) اَب ولدک، اَب زوجک، اَب عملک (پدر، پدر همسرت و پدر علمی‌ات) یا به عبارتی بابایی که به تو علم آموخت.
آیین «هوربابایی» نوعی تبلیغ خداباوری و تشویق به پیروی از دستورات الهی را برای کودکان و نوجوانان دارد و با نوع ضرب آهنگی که در موسیقی آوازی خود دارد، کلام الهی را بر ذهن انسان در حال تکامل ذهنی و عقلی چونان نقشی بر سنگ حک می‌نماید.
نتیجه آن‌که در گذشته‌های دور به هنگام ورود اسلام به ایران، همان‌گونه که مساجد بر پایه‌های آتشکده‌ای برپا گردیده، این آئین نیز به دلیل ریشه‌های نیایشی و ستایشی آن با تغییر آداب و کلام و ترکیب نوین شکل اسلامی به خود گرفته و در طول زمان‌ها و اعصار مختلف به شکلی که امروز آن را گاه می‌شود در منطقه شاهد بود و شنید، درآمده است.
«هوربابا» آئینی است که به طور کامل در جهت مذهبی قرار داشته و نوعی تبلیغ خداباوری و تشویق به پیروی از دستورات الهی را برای کودکان و نوجوانان دارد و با نوع ضرب آهنگی که در موسیقی آوازی خود دارد، کلام الهی را بر ذهن انسان در حال تکامل ذهنی و عقلی چونان نقشی بر سنگ حک می‌نماید، چون می‌دانیم که «ماهور» خاصیت برانگیزانندگی دارد بی‌اختیار انسان‌ها به شنیدن‌اش می‌شتابند و این نیروی درون این آئین است.
«هوربابا» آئینی است که جزو مواریث معنوی ایرانیان است و چون میراث ناملموس است بنای آن زیر تندباد تهاجمات انواع نغمه‌های بیگانه مهجور و غریب روی به اضمحلال نهاده درحالی‌که قدمت‌اش به کهنسالی تپه‌های سیلک و اشیاء عتیقه‌ی آن است و تاکنون گمانه‌زنی درباره‌اش نشده است و این نغمه یکی از هزاران است در این مرز پرگهر.
شهرستان آران و بیدگل با ۱۲۳ هزار نفر جمعیت در شمالی ترین نقطه استان اصفهان، ۲۱۵ کیلومتری مرکز این استان و ۶ کیلومتری کاشان واقع شده است.
نظر شما