گنبد مسجد و مراتب هستی در حکمت متعالیه

خبرگزاری شبستان مشهد | می دانید گنبد مسجد چه تعبیر اندیشمندانه و عارفانه ای دارد؟ گنبد رمز آسمان و مرکز آن محور جهان است که تمام مراتب عالم هستی را با ذات واحد مربوط می سازد.

گنبد و گلدسته از اصلی ترین رمز پردازی ها در مساجد است، گنبد مساجد چشم و دل را به بالا هدایت کرده و یادآور تعالی است. مرکز گنبد نماد وحدت و دیوارهای هشت وجهی که بر آن تکیه میزند، نماد نظمی آسمانی و پایه­ های چهار وجهی نماد جهان خاکی است.

در حکمت صدرایی، عوالم به حس و خیال و عقل تقسیم می­شود و گنبد مساجد تداعی کنندۀ این عوالم است. مصالح فناپذیر گنبد که با چشم حس درک می­شود یادآور عالم ماده است، دو شکل مکعب و کره در گنبد که از خیال هنرمند معمار پدید آمده شبیه عالم خیال است و حالتی است از جمع شدن که از پایه گنبد (کثرت) شروع می­شود و به نوک گنبد (وحدت) می­رسد که جمع و ثبات عالم عقل تداعی می­شود.

همچنان­که ذات خداوند مبدأ عوالم هستی است، اگر کل فضای مسجد را همانند عالم در نظر بگیریم که هر جزء از مسجد را همانند مرتبه­ ای از مراتب در نظر بگیریم، به این نکته دست می­ یابیم که همانند این عالم، در مسجد نیز مبدایی وجود دارد، یعنی با عبور از در ورودی و حیاط به مبدا یعنی فضای گنبدخانه می­رسیم، که در گنبدخانه نیز، فضا به گنبد ختم می­‌شود.

به عبارت دیگر گنبد در مکتب معماری مسلمانان، معنایی از هدف و جایگاه رسیدن به هدف، یعنی الله را دارد؛ بله، معماری گنبد که مفهوم آن به دلیل نمادگرایی متعالی در بین معماران مسلمان آنرا به یکی از عناصر شاخص در معماری اسلامی و ساخت مسجد بدل نمود دارای یک تاریخچه طولانی است که به قبل از تاریخ اسلام بر می گردد.

این عنصر مظهر آسمان و نشان دهنده کیفیت است گنبدهای ایرانی هرکدام دارای شکل و نقش خاص و مستقل به خود می باشند، آنها با هندسه ای بسیار قوی و گل و بوته های اسلیمی که پیچ و تاب خورده اند با رنگ های با وقار و با شکوه لاجوردی، آبی فیروزه ای و غیره پوشیده شده اند که مجموعاً کشش و زیبایی ایجاد کرده و انسان را به سوی کمال می برند.

گنبد مسجد شکلی است واجد تصویرپردازی زنده و حیاتی و اندیشه هایی است که به میانجی امکانات ماده تجلی می یابد صورت هندسی پایه آن که مکعب شکل است می تواند خود الهامی از بنای کعبه باشد و در مرحله بعد چهار ضلعی تبدیل به هشت و شانزده و سی و دو و سرانجام دایره و گنبد آسمان است که بعضی افضل از بعضی دیگر است.

گنبد مسجد کنایه از کرسی الهی و نیز عالم فرشتگان و قاعده مربع و چهار گوشه هم، نماد جهان جسمانی روی زمین است شکل خارجی آن نیز کنایه از جمال و گلدسته نیز نماد جلال الهی است.