«مریم معین الاسلام» عضو هیئت علمی دانشگاه پردیس حضرت امام خمینی(ره) و پژوهشگر حوزه زنان در گفت وگو با خبرنگار گروه زنان و خانواده خبرگزاری شبستانبا اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر حضور زنان دارای سطح بالای معارف دینی در رسانه و مجامع بین المللی و همچنین پیشینه موضوع اجتهاد زنان، اظهارکرد: موضوع اجتهاد زنان از مباحثی است که هرچند توسط مقام معظم رهبری مطرح شد اما از دیرباز در میان فقها بحث انگیز بوده و در فقه شیعی بسیار به آن پرداخته شده است. بر اساس فتاوای مراجع و فقهای شیعه از قرن دهم هجری «مرد بودن» به عنوان یکی از شرایط مرجعیت مطرح شد و نخستین بار «شهید ثانی» این مسئله را طرح کرد.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: در مقابل این دیدگاه یعنی «شرط مرد بودن در اجتهاد» برخی فقهای شیعه از جمله مقام معظم رهبری و آیت الله جوادی آملی از سال‌ها پیش اعلام کردند که زنان نیز می‌توانند به مرتبه اجتهاد برسند و امکان تقلید از زنان هم وجود دارد. هرچند مقام معظم رهبری از مراجع جهان اسلام هستند و نظر ایشان حجیت دارد اما غیر از ایشان علما و فقهای دیگری هم هستند که چنین نظری دارند.
پژوهشگر و محقق حوزه زنان در بیان دلیل این دسته از فقها که «مرد بودن» را شرط اجتهاد نمی دانند، تصریح کرد: دلیل ایشان در جواز اجتهاد برای زن این است که می فرمایند تمام روایات و ادله‌ای که در رابطه با تقلید مورد استناد قرار می گیرد «اطلاق» دارد. یعنی هم زن و هم مرد را شامل می شود. دلیل دیگر نیز سیره متشرعین است. ما بانو «مجتهده امین» را داریم که در سن ۴۰ سالگی از علما و فقهای بزرگی مانند «سید ابوالحسن اصفهانی»، «شیخ عبدالکریم حائری یزدی»، «حاج میرزا علی آقا شیرازی» و... اجازه اجتهاد و نقل روایت دریافت کرده است.
وی اضافه کرد: بنابراین این موضوع در گذشته نیز مطرح بوده و فقهای بسیاری «اجتهاد» را یک «مرتبه علمی» می دانستند. یعنی معتقد بودند اجتهاد به این معنا که فرد این قدرت و مهارت را پیدا کند که دستورات و احکام را از منابع دینی و مبانی اسلام استنباط و استخراج کند، یک توانایی علمی است و زن و مرد ندارد. هر کس به این قدرت برسد که بتواند از منابع و مبانی دینی استنباط احکام داشته باشد می‌تواند به مرتبه اجتهاد برسد.
امروز مسائل ویژه زنان گستره بسیار وسیعی را شامل می‌شود
معین الاسلام رسیدن به این درجه علمی را بسیار سخت توصیف کرد و افزود: این موضوع کار آسانی نیست و فرد باید نسبت به ۶ یا ۷ علم مختلف به صورت تخصصی احاطه کامل داشته باشد. اما نفس کار یعنی قدرت استنباط احکام، «اطلاق» دارد و هم زن و هم مرد را شامل می‌شود. بحث علمی تازه‌ای هم نیست در گذشته نیز مطرح بوده و موافقین و مخالفینی داشته است که مقام معظم رهبری از موافقین این نظر هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه پردیس حضرت امام خمینی(ره) طرح این موضوع از طرف رهبر انقلاب در این برهه از زمان را ناظر به واقعیت های بیرونی جامعه دانست و افزود: طرح این مسئله به دلیل خلاء ها و مشکلاتی است که در حوزه تخصصی زنان وجود دارد. امروز مسائل ویژه زنان گستره بسیار وسیعی را شامل می‌شود از جمله «رحم اجاره ای»، «مسائل مرتبط با باروری و فرزندآوری»،«آرایش های نوپدید»، «احکام ویژه زنان به خصوص در حج » و.... بانوانی که در عرصه های مختلف از نزدیک و به شکل مستقیم با این مسائل ارتباط دارند به خوبی می دانند که گاهی در بعضی موارد، زنان در تنگناهای عجیب و قریب فقهی بلاتکلیف و حیران می شوند.
معین الاسلام یک نمونه از موارد بلاتکلیفی یا عسر و حرج زنان را موقعیت های ویژه در ایام و شرایط حج برشمرد و ادامه داد: بانوان معینه سازمان حج و زیارت به خوبی با این وضعیت آشنا هستند. بنده با توجه به این که سال ها به عنوان معینه همراه با بانوان حج گذار در این سفر حضور داشته ام از نزدیک دیده ام که گاه برخی فتاوا به قدری زنان را در عسر و حرج قرار می دهد که در اجرای آن دچار مشکل می شوند. گاهی حتی انجام آن از توان یک زن خارج است. در حالی که اگر موضوع توسط یک زن بررسی، تجزیه و تحلیل شود و شرایط یک زن، میزان توان او، شرایط جسمی او و...مدنظر قرار بگیرد وضعیت به گونه دیگری خواهد بود.
این نویسنده و محقق حوزه زنان خاطرنشان کرد: به همین دلیل برخی از بانوانی که در این رابطه هم علم و آگاهی کافی فقهی نسبت به موضوع دارند و هم آشنا به شرایط و ویژگی های زنان هستند از جمله خانم «زهره صفاتی» تلاش کردند تا به نحوی این مشکلات را رفع کنند. به عنوان مثال خانم صفاتی با تلاش علمی به بررسی، تتبعات بسیار و تحقیق و پژوهش در این زمینه پرداختند و وقتی ادله و مستندات خود و نظر کارشناسی شده در این عرصه را به محضر مقام معظم رهبری و دیگر مراجع عظام تقدیم کردند، بزرگواران ایشان را در حوزه مسائل زنان به عنوان مجتهده متجزی اعلام کردند. یعنی امروز خانم «زهره صفاتی» و خانم «معصومه گلگیری» دو بانوی مجتهده هستند که اجتهاد آنها به صورت خاص در مسائل زنان از سوی علما و فقها و مراجع عظام تقلید تایید شده است. چون برای آنها ثابت شد که این بانوان به این درجه از قدرت و توان علمی رسیده‌اند که بتوانند به شکل تخصصی در این حوزه نظر اسلام را استنباط کنند بنابراین به شکل تخصصی در این حوزه به آنها اجازه اجتهاد و فتوا دادند.
گاهی یک مجتهده خانم می‌تواند بسیار صریح تر و روشن تر حکم فقهی بدهد
استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: این مسئله موضوع عجیبی نیست. امروز شما می‌بینید در مسائل پزشکی چقدر همه چیز جزئی و ریز شده است فقه هم همین گونه است. امروز در پزشکی فقط برای چشم پزشکی چندین تخصص خاص تعریف می شود از تخصص عینبیه، تخصص قرنیه، چشم پزشک متخصص اطفال، اپتومتری یا بینایی سنجی و... فقها نیز به این نتیجه رسیدند که در برخی مسائل تخصصی زنان باید بانوان به شکل جزئی وارد شوند.
معین الاسلام در بخش دیگری از سخنان خود مسئله آرایش‌های نوپدید را از موضوعاتی دانست که لازم است بانوان مجتهده در آن ورود کنند و گفت: آرایش‌های نوپدید هر یک نیاز به تتبع و پژوهش‌های مختلف و کاملاً تخصصی دارد. وقتی در این زمینه به مرجع مرد مراجعه می‌شود باید به قدری برای ایشان توضیح داده شود تا موضوع کاملاً جا بیفتد، مسئله شناسی شود و... تا بتوانند فتوا صادر کنند. اما وقتی یک مجتهده خانم بخواهد در این رابطه نظر فقهی ارائه دهد بسیار راحت‌تر می‌تواند این مسائل را درک کرده، موضوع شناسی نموده و حکم فقهی لازم را استنباط کند. لذا جا دارد بانوانی که این مهارت را پیدا کرده‌اند و قدرت استنباط احکام را دارند و از نزدیک نیز با این موضوعات مواجه هستند وارد میدان شوند چون یک بانو در این مسائل می‌تواند بسیار کارآمدتر، روشن‌تر و مشخص‌تربه این مسئله بپردازد. علاوه بر این زمانی که مجتهد مد نظر ما یک خانم باشد فتواها بسیار روشن‌ترو صریح‌تر خواهد بود.
وی ادامه داد: یک ذهنیت غلط درباره زنان شکل گرفته که آنها نمی‌توانند به مراتب بالای علمی برسند به عنوان مثال در فقه ، فلسفه و... اما باید بدانیم همانطور که زنان ما در مراتب علمی دانشگاهی به مدارج عالی علمی دست پیدا می‌کنند مانند زنانی که در بحث انرژی هسته‌ای ورود کردند، در حوزه فقه نیز برای زنانی که بااستعداد هستند و از تلاش و کوشش در این عرصه فروگذار نمی کنند، بستر رسیدن به مرحله اجتهاد فراهم است. همین الان افراد زیادی در حوزه‌های تخصصی فقهی خواهران مشغول تحصیل هستند و اتفاقاً به تجربه ثابت شده که بانوان در عرصه‌های علمی بسیار پرتلاش‌تر از آقایانند. البته این نتیجه را با توجه به سال‌ها حضور در دانشگاه و ارتباط با بانوان در عرصه‌ها و فضاهای مختلف علمی کسب کرده‌ام.
ارزیابی‌های علمی توسط مراجع انجام و سپس اجازه اجتهاد داده می شود
عضو هیئت علمی دانشگاه پردیس حضرت امام خمینی(ره) ابراز کرد: همچنان که ممکن است از میان چند هزار طلبه آقا فقط چند نفر به مرحله اجتهاد برسند درباره بانوان نیز همینطور است. امروز ما شاهد حضور بانوان غریب به اجتهاد در حوزه‌های علمیه یا در جامعه الزهرا هستیم که برای معرفی آنها به عنوان زنان مجتهده تلاش می شود اما باید بدانیم که این امر، ساز و کار معین و مشخصی دارد. ابتدا اینکه باید مراجع تقلید حاضر، مراتب علمی و رسیدن به قدرت استنباط احکام را، در آنها تایید کنند این گونه نیست که فردی به عنوان مثال ۳۰ سال در حوزه درس بخواند و بعد بتواند ادعا کند که به درجه اجتهاد رسیده است بلکه باید امتحانات لازم و ارزیابی‌های علمی توسط مراجع از آنها انجام و اجازه اجتهاد به آنها داده شود.
معین الاسلام در پایان خاطرنشان کرد: موضوع بدیل‌سازی توسط دشمنان را هم نباید فراموش کرد. بعد از سخنان مقام معظم رهبری و مطرح شدن این مسئله در فضای جامعه برخی خود را به عنوان مجتهده زن معرفی کردند در صورتی که شخص فرد نمی‌تواند اجتهاد خود را اعلام کند بلکه این مسئله باید از طرف مراجع تایید شود. بانوان جامعه ما باید دقت کنند که در این بازار داغ اجازه سوء استفاده به برخی از فرصت طلبان ندهند. افرادی که هیچ چیزآنها قابل قبول نیست و صرفاً ادعای اجتهاد دارند. این یک خطر جدی است که باید مراقب باشیم.
نظر شما