به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، نوروز و بهار از دیرباز در فرهنگ‌های مختلف، به‌ویژه در شعر شاعران پارسی‌گوی و عرب‌زبان، جایگاه ویژه‌ای داشته است. این دو پدیده نه تنها به عنوان زمان‌هایی برای جشن و سرور، بلکه به عنوان نمادهایی از تجدید حیات، تحولات طبیعت و بازگشت به زندگی پرمعنا در اشعار شاعران مختلف به‌ویژه در جهان اسلام مطرح شده‌اند. در این گفتگو به بررسی سیمای بهار و نوروز در شعر شاعران پارسی‌گوی و عرب‌زبان پرداخته شده است، که نه تنها به معنی واژه‌ها و پیشینه تاریخی این روزها می‌پردازد، بلکه تأثیر آنها بر شکوفایی شعر و ارتباط میان فرهنگ‌های ایرانی و عربی را نیز بررسی می‌کند. از کلمه «عید» تا تأثیرات نوروز در اشعار برجسته‌ای همچون اشعار "المتنبی" و "البحتری"، این بررسی نشان‌دهنده عمق فرهنگی و ادبی جشن نوروز است که در اشعار شاعران مختلف با نگاهی متنوع و به‌ویژه با انعکاسی از زیبایی‌های طبیعت و زندگی انسانی، نمایان می‌شود؛ در گفتگو با دکتر «عباس نجفی»، استاد دانشگاه و پژوهشگر ادبی به معنای واژه‌های «عید» و «نوروز»، سابقه جشن گرفتن نوروز و نحوه انعکاس این مفاهیم در اشعار فارسی و عربی می پردازیم تا به مخاطبان نشان دهیم چگونه این سنت باستانی در گذر زمان، مرزهای فرهنگی را درنوردیده و در شعر شاعران مختلف تجلی می یابد:
کلمه «عید» از نظر واژه‌شناسی به چه معناست؟
کلمه «عید» از نظر واژه‌شناسی به معنای بازگشت است و به نظر می‌رسد این واژه از کلمه «العود» به معنای «بازگشت» گرفته شده باشد. چون هر سال شادی‌ها با نوروز باز می‌گردند، نوروز به عنوان یک عید شناخته می‌شود. ابن منظور، واژه‌شناس معروف عرب، نیز در «لسان العرب» اشاره می‌کند که عید ممکن است به کلمه «عادة» مرتبط باشد، یعنی در این روز خاص، قومی به گرد هم آمدن عادت کرده‌اند.
کلمه «نوروز» از نظر واژه‌شناسی به چه معناست؟
«نوروز» از ترکیب دو کلمه «نو» به معنای جدید و «روز» به وجود آمده است. طبق لغت‌نامه دهخدا، نوروز به اولین روز سال شمسی اطلاق می‌شود. در میان اعراب، این روز به «یوم الشجرة» (روز درخت) یا «عید الربیع» (عید بهار) نیز معروف است.
سابقه جشن گرفتن نوروز به چه زمانی برمی‌گردد؟
نوروز از اعیاد مهم ایران پیش از اسلام است و به مناسبت آغاز بهار و شکوفایی طبیعت برگزار می‌شده است. پس از اسلام نیز این عید همچنان اهمیت خود را حفظ کرد، به ویژه در دوره عباسیان که نفوذ ایرانیان در دربار خلفا به اوج خود رسید.
آیا کلمه «نوروز» در شعر عربی به همین شکل به کار رفته است؟
بله، عرب‌ها کلمه «نوروز» را به شکل معرب‌شده «النیروز» به کار می‌برند. گاهی نیز همان کلمه «نوروز» به صورت فارسی استفاده می‌شود. برای مثال، در دیوان «البحتری»، این مصرع آمده است:
"وَقَد نَبَّهَ النَوروزُ فی غَسِق الدُجی"
کدام شاعران عرب به «نوروز» توجه نشان داده‌اند؟
شاعران بزرگی مانند «المتنبی»، «البحتری» و «مهیار دیلمی» در اشعارشان به نوروز اشاره کرده‌اند. برای مثال، «البحتری» در دیوان خود این بیت را آورده است:
"وغدا بنُـوروزٍ علیک مُبـارکٍ/ تحویلُ عامٍ إثـرَ عـامٍ حـائلِ"
انعکاس سیمای نوروز در شعر شاعران عرب به چه صورت بوده است؟
«المتنبی» در شعری زیبا، فرا رسیدن نوروز را به ممدوح خود تبریک می‌گوید و نوروز را به نوعی به پیوندی میان ایرانیان و اعراب می‌داند. او در اشعار خود به توصیف شادی ایرانیان و توجه ویژه آنها به نوروز می‌پردازد. به طور خاص در این بیت آمده است:
"جاءَ نَیروزُنا وَأَنتَ مُرادُه"
انعکاس سیمای نوروز در شعر شاعران فارسی‌زبان به چه صورت بوده است؟
در شعر فارسی، سه رویکرد مختلف به نوروز و بهار وجود دارد: برخی شاعران تنها زیبایی‌های بهار را توصیف می‌کنند، برخی دیگر نوروز و بهار را به ابعاد مختلف زندگی پیوند می‌دهند، و دسته‌ای نیز نوروز را به عنوان امری «آفرینش مدام» می‌بینند. برای مثال، مولانا به این عقیده است که عاشقان می‌توانند در هر لحظه از زندگی دو عید را تجربه کنند، و به این ترتیب نوروز و عید را به عنوان تجربه‌ای درونی و پیوسته می‌بینند.
عید و نوروز چه تاثیری بر شکوفایی شعر فارسی و عربی داشته است؟
تاثیر نوروز بر شکوفایی شعر فارسی و عربی قابل انکار نیست. شعرای بزرگ مانند حافظ از مفهوم نوروز و عید برای خلق آثار هنری استفاده کرده‌اند. برای مثال، حافظ در این بیت لطیف از نوروز به عنوان یک نماد معنوی بهره برده است:
"جهان بر ابرویِ عید از هِلال وَسمه کشید/ هِلال عید در ابرویِ یار باید دید"
این نشان می‌دهد که نوروز تنها یک رویداد فیزیکی نیست، بلکه برای شاعرانی مانند حافظ، معنای عید به چیزی فراتر از تغییرات ظاهری طبیعت اشاره دارد.
نظر شما