لزوم ثبت موقوفات برای جلوگیری از حیف و میل شدن آن

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم- وقف سنت حسنه و صدقه جاریه ای است که به عنوان یک سیستم پویا و بازوی نیرومند، کارکردی مؤثر در ساماندهی امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی، مذهبی و کالبدی جامعه برعهده گرفته است.

وقف در واقع عملی است که انسان به انتخاب خود و در کمال صحت و سلامت، اموال و دارایی خود را از مالکیت مجازی اش خارج می کند و به مالکیت حقیقی آن، یعنی خداوند بر می گرداند تا در راه رضای خدا، به همنوعان خود ببخشد.

موقوفات، در هر زمان و مکانی، تقریباً همه ی نیازهای جامعه را پوشش می دهند به صورتی که در هر زمانی، خلأء در بخشی از جامعه به وجود می آید، واقفان خیراندیش و آگاه در صدد پرکردن این خلأ، موقوفات جدید را ساماندهی می کنند.

وقف یکی از برترین مصادیق احسان و نیکوکاری است که در سامان دهی زندگی فردی و اجتماعی، نقش فراوانی دارد؛ این سنت حسنه که از پیامبر و ائمه(ع) برای ما به یادگار مانده است، از عوامل اثرگذار شکوفایی تمدن و پیشرفت در عرصه های گوناگون جوامع اسلامی به شمار می رود.

*تاریخچه وقف

پیشینه وقف به ملل باستانی برمی گردد؛ چنان که در تمدن مصر باستان، از نقوش حک شده بر سنگ ها برمی آید که املاکی برای کاهنان نیکوکار و برخی رهبران مذهبی و نیز معابد وقف شده یا اسنادی به دست آمده که در آن اموالی برای فرزندان، وقف شده است.

همچنین رومیان باستان، برای اشیای مقدس با پیشکش های مردم به عبادتگاه ها، قوانینی وضع کرده بودند که شبیه وقف بوده است ازاین رو، می توان گفت که وقف از دیرباز با ملل متمدن همراه بوده و هر ملتی نیز برای آن قواعدی ویژه وضع کرده است.

ولی در اسلام، سیره پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در وقف و دستور او به دیگران، سبب توجه مسلمانان به این امر پسندیده شد و بر این اساس چیزی نگذشت که سنت وقف در میان مسلمانان راه یافت و سرمنشأ تأثیرات شگرف در عرصه فرهنگ و تمدن اسلامی شد.

به ویژه در حوزه توسعه آموزش و نیز گسترش فعالیت های اجتماعی و فرهنگی، نقشی برجسته ایفا کرد و به همین جهت، نظر اهل تحقیق را متوجه خود ساخت و از آن جمله فقیهان در کتاب های فقهی خویش به گفت وگو درباره آن پرداختند و از جنبه های گوناگون، درباره آن بحث کردند.

از زمانی که علم فقه به عنوان دانشی مستقل و سامان یافته در میان مسلمانان شکل گرفت، آنان به وقف به نیز عنوان یکی از موضوع های جدّی توجه نشان دادند و اولین فقیهان شیعه نیز هر چند به طور مختصر درباره آن به گفت وگو پرداختند.

در گذر زمان، به تدریج، مباحثی گسترده تر و گاه نو در اطراف وقف، به ویژه درباره چگونگی و شرایط آن پدید آمد و به این ترتیب، اسلام از این سنت حسنه در مسیری روشن، منطقی و هدف دار، مترقی و دقیق، استفاده کرد.(1)

به مناسبت هفته وقف به سراغ یکی از کارشناسان حوزه دین و وقف رفتیم. گفتگوی خبرنگار شبستان با حجت الاسلام حسین رحیمی-معاون فرهنگی اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی- را به شرح زیر می خوانید؛

۱-وقف چیست و تفاوت آن با امور خیر دیگر چیست؟ وقف در لغت به معنای متوقف ساختن است ولی در اصطلاح فقهی به این معنا است که چیزی را برای چیزی اختصاص دادن است. در کل وقف این است که ملکی را حبس و منفعت آن را رها می کنند به این معنا که ملک را به شخص و یا جمعیتی واگذار می کنند به طوری که حق ندارند در اصل آن نقل و انتقالی انجام دهند و منافع آن را در اختیار بگیرند و باید طبق نظر واقف، منافع آن هزینه شود.

وقف با امور خیر عام المنفعه تفاوتی دارد و امور خیر عام المنفعه هر چیزی را نمی توان در کار خیر مصرف کرد اما وقف فقط باید در راستای نیت واقف هزینه شود و اگر نیت واقفی خاص یک موضوع ویژه باشد نمی توان در امر دیگری هزینه کرد.

مال و ملک وقف باید در تصرف قانونی و شرعی کامل فرد اهداکننده باشد و به صورت عینی و قابل مشاهده باشد و نمی توان منافع یک مال را وقف کرد بلکه باید عینیت و ملکیت داشته باشد.

۲- در مورد جایگاه وقف در اسلام توضیح بفرمایید؟ وقف یکی از سنت های مبین دین اسلام است که از زمان پیامبر گرامی اسلام(ص) وجود داشته و مورد تاکید اهل بیت علیهم السلام بوده است. در روایات به موضوع وقف بسیار توجه شده است و در طول تاریخ کارهای مهمی به وسیله موقوفات انجام شده است و بسیاری از مراکز علمی، درمانی و آموزشی و غیره به برکات وقف اجرا شده اند.

مسلمانان جهان از موضوع وقف برکات بسیاری گرفته اند و دین مبین اسلام بر روی این موضوع بسیار تاکید دارد. وقف به عنوان یک سنت حسنه اسلامی مورد تاکید پیامبر اکرم(ص) و قرآن قرار دارد و نقش و جایگاه وقف در دین مبین اسلام بسیار بااهمیت است.

۳- آیا می توان موقوفات را در هر راهی خرج کرد یا به دیگران بخشید؟ خیر به هیچ عنوان نمی توان وقف را در هر جایی خرج کرد بلکه باید در مسیری هزینه شود که واقف مشخص کرده است.

اگر واقف گفت که هزینه باید به فلان روستا داده شود نمی توان به روستای همجوار آن داد و بنابراین وقف باید حتما در راستای نیت واقف هزینه شود مگر اینکه واقف به صورت کلی تعیین کرده باشد که برای امور خیر هزینه شود.

۴- آیا اراضی موقوفه بلااستفاده را نمی توان به صورت رایگان در اختیار مردم گذاشت؟ اراضی موقوفه چه دارای استفاده و چه بلااستفاده باشد به هیچ عنوان به صورت رایگان نمی توان در اختیار دیگران قرار داد باید عواید آن ملک بر اساس نیات واقف هزینه شود.

ملکی که رایگان در اختیار کسی قرار بگیرد اگر در راستای نیت واقف نباشد اشکال شرعی و قانونی دارد لذا باید شیوه واگذاری املاک وقفی طبق قانون اوقاف انجام شود و اگر خدای نکرده تخطی در این زمینه صورت گیرد باید پاسخگو باشد.

اراضی که بلااستفاده هستند باید اداره اوقاف و متولیان برنامه ریزی لازم انجام دهند تا از این وضعیت بیرون بیایند و از طریق ساخت و ساز و واگذاری عرصه آن به مردم از طریق مشارکت یا سرمایه گذاری بر اساس قانون اوقاف و یا اینکه اراضی را دارای درآمد کنند و عواید آن را بر اساس نیت واقف هزینه کنند.

۵- برخی از افراد می گویند که دوست داریم وقفی انجام دهیم اما از این می‌ترسیم که اوقاف درست به وظیفه خودش عمل نکند یا موقوفه را حف نکند یا درست اجرای نیت نکند؟ به هر حال برخی افراد این نوع اعتقاد را دارند اما باید از کسانی که وقف کرده اند و املاک خود را در اختیار اوقاف قرار داده اند در این مورد سوال کنند.

شاید کوتاهی هایی از ناحیه برخی متولیان امر صورت گیرد اما در کل ثبت املاک وقفی در سامانه جامع موقوفات کشور نه تنها از حیف و میل شدن موقوفات جلوگیری می کند بلکه از آن موقوفه حفاظت می شود.

در بحث اجرای نیت هر کسی موظف است وظیفه خود را به درستی انجام دهد و افرادی که در این زمینه کار می کنند واقف به این موضوع هستند که در حفاظت و حراست و اجرای نیت واقف باید وظایف خود را انجام دهند.

برخی از موقوفات داشته ایم که توسط اولاد واقفین به فروش رفته است چرا که در سامانه اوقاف ثبت نشده است و سندی در مورد آن نداشته ایم.

۶- آیا این امکان وجود دارد وقفی که انجام می‌دهیم تا وقتی زنده هستیم خودمان آن را مدیریت کنیم و سپس فرزندانمان مدیریت کنند؟ این موضوع عین قانون اوقاف است و هر کسی به هر نحوی می تواند وقفی را انجام دهد.

حتی کسانی که وقف جدید را انجام می دهند خودشان تا زمان حیات متولی باشند و سپس فرزندان آن ها بحث مدیریت آن موقوفه را بر عهده بگیرند و این موضوع را سفارش هم می کنیم فقط حتما موقوفه را در سامانه ثبت کنند.