آیت الله حسن رمضانی در گفتگو با خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان که به مناسبت روز فلسفه انجام شد، اظهار کرد: عقل و عقلانیت از جمله اساسی‌ترین شأن از شئونات انسانی است، اگر ما برای دین و ارزش‌های دینی احترام قائل هستیم و برای دینداری خود را به آب و آتش می‌زنیم و حاضریم هستی‌مان را فدای دین و دیانت و ارزش‌های دینی کنیم، همه و همه از برکات عقل و عقلانیت است این عقل است که راه را برای دین و دیانت باز می‌کند.
این استاد فلسفه و عرفان سطوح عالی حوزه علمیه قم با بیان اینکه تشرع و دینداری میوه درخت عقل است، گفت: برای همین هم در روایات تصریح شده آنکه عقل ندارد، دین ندارد!
انتخاب حضرت آدم(ع) از میان هدایای الهی
وی با اشاره به اهمیت عقل برای حضرت آدم(ع)، افزود: بنابر نقل در کتاب‌های روایی، خدای متعال از طریق جبرائیل سه هدیه فرستاد و آدم(ع) را مخیر به انتخاب یکی از آن‌ها کرد، یکی از آن هدایا عقل بود، یکی دین و دیگری حیا؛ حضرت آدم(ع) عقل را انتخاب کرد، لذا به حیا و دین گفته شد که بازگردید، اما آن‌ها گفتند: ما مأمور و مکلف هستیم هر جا عقل باشد ما نیز همان جا باشیم، حال که عقل ماندگار شده ما مکلف به همراهی عقل هستیم!
همه ارزش‌های دینی وابسته به عقل است
آیت الله رمضانی با بیان اینکه این تمثیل ارزش عقل و عقلانیت و تأثیر آن بر دیگر وجوه سبک زندگی مؤمنانه را بازگو می‌کند؛ ابراز کرد: بنابر این ماجرا، اگر عقل باشد، دین و حیا هم هستند و اگر عقل از کار بیفتد دین و حیا هم باقی نمی‌ماند! اما مهم آنکه حضرت آدم(ع) در انتخاب عقل هم به مدد نیروی عقل عمل کرد به عبارت دیگر، همه انتخاب‌های انسان به عقل بازمی گردد و عقل گزینی حضرت آدم(ع) هم ریشه در عقلانیت دارد.
مؤلف «عرفان در آیینه قرآن و روایات (عرفان عملی)» تصریح کرد: در روایات به کرّات درباره عقل و عقلانیت سفارش شده و اساساً مکلف شدن انسان در پیشگاه خدا نیز با همین قوه عقل مرتبط است، لذا ما وظیفه داریم فرزندان‌مان را از آغاز با عقل و استدلال و برهان و دلیل پرروش دهیم ولو برهان‌های ساده کودکانه چون تربیت صرفِ احساسی و تقدیرپذیریِ محض، صحیح نیست.
وی با بیان اینکه عقل ملکه‌ای است که باید نور آن را زنده نگاه داشت، ابراز کرد: این ملکه از بدو تولد تا حدودی در انسان وجود دارد سؤالاتی که کودکان می‌پرسند و چراهایی که دارند همه ناشی از این تعقل است. این عقل است که آدمی را طلبکار، پاسخگو، متعهد، مکلف و وظیفه‌شناس می‌کند. لذا باید کارهای اساسی و زیربنایی داشته باشیم چون اگر این قوه در انسان ملکه شود دیگر در بزرگسالی با مشکل مواجه نمی‌شود.
آیت الله رمضانی با بیان اینکه مسولان در نهادینه کردن قوه عقل نقش اصلی را بر عهده دارند، تأکید کرد: معلمان ابتدایی باید در سطح یک استاد دانشگاه تجربه داشته باشند و مسائل روحی، فکری و عقلانی بچه‌ها را بدانند این‌ها الفبای تعلیم و تربیت را در ذهن بچه‌ها می‌کارند اگر خود از عقل بهره نداشته باشند چطور می‌توانند چنین کنند؟!
معلمان ابتدایی را درگیر شغل دوم و سوم نکنیم
مؤلف «توحید و انسان کامل در قرآن» ادامه داد: اما ما متأسفانه معلمان را درگیر شغل دوم و سوم برای تأمین نیاز زندگی می‌کنیم و آن‌ها دیگر توانی برای کاشت و تقویت قوه عقل در دانش‌آموزان خود ندارند! این گلایه و دردی است که باید به مسئولان منتقل شود. اگر از ابتدا، ایجاد و تعمیق عقلانیت در نسل نو را جدی بگیریم در سنین نوجوانی و جوانی با مشکل مواجه نمی‌شویم. لذا باید به معلمان مقطع ابتدایی بها داده و نسبت به آن‌ها حساس باشیم چون آنهایند که نسل ارزشی را می‌سازند.
ظرفیت بالای مسجد برای‌اندیشه ورزی
آیت الله رمضانی با بیان اینکه مسجد از مکان‌هایی است که ظرفیت بالایی برای تقویت تعقل واندیشه ورزی دارد، ابراز کرد: در سیره پیامبر اکرم(ص) نسبت به این ظرفیت و استفاده از آن تأکید و تصریح شده است؛ نقل است روزی رسول خدا(ص) وارد مسجد شدند و دو گروه را دیدند، یک گروه مشغول مباحثه و مذاکره علمی و گروهی دیگر مشغول عبادت بودند، حضرت رسول(ص) گروه مشغول عبادت را دعا کردند و و خود نزد گروهی که مشغول مباحثه بودند، رفتند؛ این انتخاب نبوی برای همراهی با بحث‌های علمی در فضای مسجد، نشان از اهمیت تعقل واندیشه ورزی دارد.
وی تأکید کرد: علاوه بر این، پیامبر(ص) با این رفتار به ما یاد دادند که مسجد فقط جای عبادت نیست بلکه محل رشد عقل و عقلانیت و تعلیم و تربیت نیز است. باید توجه داشت بنابر آموزه‌های دینی، اگر در مساجد عقلانیت و رشد و تعالی را اساس کار قرار دهیم عبادت ما هم روح می‌یابد اما اگر فقط تعبد صرف داشته باشیم به جایی نمی‌رسیم.
آیت الله رمضانی با اشاره به تقسیم علوم به دو قسم عقلی و نقلی، ابراز کرد: علی رغم این تقسیم‌بندی، اما علوم نقلی همچون تاریخ و جغرافیا هم ریشه در عقل دارند چون تا منقولات به طور معقول جلوه نیابد، مقبول واقع نمی‌شود.
این عضو هیأت اندیشه‌ورزی ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور در پاسخ به این سؤال که چرا مسجد مثل گذشته دراندیشه ورزی و تقویت نیروی تعقل در افراد و جامعه نقش آفرین نیست، بیان کرد: در تقویت این نقش و ایفای آن، دو عامل دخیل است نخست امام جماعت چون همه به او اعتماد دارند و از او تأثیر می‌پذیرند و می‌تواند به مأموین، اهالی محله و... خط بدهد و درباره صحیح و ناصحیح سخن بگوید چون همان طور که در نماز به او اقتدا می‌کنند می‌شود در امور دیگر هم به او اقتدا کنیم؛ اگر امام دلسوز و آگاه به امور داشته باشیم نصف راه را در موضوع عقلانیت رفته‌ایم.
آیت الله رمضانی با بیان اینکه محور اثرگذار دیگر در ایجاد فضای‌اندیشه ورزی در مسجد هیئت امناء هستند، تأکید کرد: آن‌ها می‌توانند در کنار امام، بستر فعالیت‌های دینی اجتماعی را سامان دهند؛ اگر آگاهی لازم را داشته باشند و عقلانیت واندیشه ورزی را به عنوان ارزش بپذیرند، مسیراندیشه ورزی در مسجد ایجاد شده و می‌توان از این ظرفیت هم بهره لازم را گرفت.
این استاد فلسفه و اخلاق سطوح عالی حوزه علمیه قم، اضافه کرد: اما اگر امام مسجد بی‌حال و بی‌انگیزه باشد و صرفاً به جماعت اکتفا کند و هیئت امنا هم فقط در پی تأمین آب و برق باشد و به امور فکری فرهنگی توجه نکند، نمی‌توان منتظر ایجاد فضاهایی مثل‌اندیشه ورزی و تعقل در فضای مسجد بود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: وجود محراب در مسجد یعنی مسجد محل حرب و جنگ است، جنگ با شیطان، جنگ با هوای نفس، جنگ با جهل و جهالت؛ جهل در مقابل عقل قرار دارد اگر موفق شویم در این جنگ جهل را شکست دهیم قوه عقل شکوفا می‌شود اما اگر در این نزاع، عقل بازنده شود، عبادت هم بی‌روح می‌شود.
نظر شما