به گزارش خبرگزاری شبستان، شورای نگهبان در راستای ماموریت‌ها و وظایفی که طبق قانون اساسی دارد، از دو بازوی مشورتی و پژوهشی برخوردار است که این دو بازو عبارتند از مجمع فقهی شورای نگهبان و مجمع حقوقی شورای نگهبان (پژوهشکده شورای نگهبان). به مناسبت روز پژوهش که مصادف با ۲۵ آذر است به معرفی این دو مجمع مشورتی و پژوهشی پرداخته‌ایم که در ادامه مجمع مشورتی حقوقی و پژوهشکده شورای نگهبان معرفی شده است:
از مرکز تحقیقات تا پژوهشکده
رهبر معظم انقلاب در ۲۸ تیر ماه سال ۱۳۷۹ در دیداری که با اعضای شورای نگهبان داشتند، فرمود: «تشکیل یک مرکز پژوهشی قوی و استفاده از دیدگاه‌های تخصصی علما، فقها، استادان دانشگاه‌ها و دیگر کارشناسان، دقت‌نظر شورا را در بررسی ابعاد گوناگون قوانین، افزایش خواهد داد... شما متخصص شورای نگهبان داشته باشید؛ کسانی باشند که آنجا بنشینند، بحث کنند، جوانب قضیه را بسنجند، با افرادی مشورت کنند، بعد نظرشان را به صورت یک نظر تخصصی در اختیار شما بگذارند. او کارشناس شماست که برای شما نظر داده است. همین‌طور در زمینه‌های دیگر، آن چیزهایی را که به اصول قانون اساسی یا به مسائل شرعی ارتباط دارد، از دید تخصصی این شخص استفاده کنید. بنابراین یک مرکز این جوری لازم است.»
در همین راستا مرکز تحقیقات شورای نگهبان که با هدف پشتیبانی علمی از نهاد شورای نگهبان در سال ۱۳۷۶ تاسیس شده بود، باتوجه به تغییر اقتضائات و نیازهای پژوهشی شورای نگهبان و در راستای انجام هرچه بهتر صلاحیت‌های این نهاد و همچنین لزوم تولید محتوای علمی و پژوهشی در حوزه قانون اساسی جمهوری اساسی جمهوری اسلامی ایران با رویکرد خوانش اصیل و مبتنی بر ارزش‌های انقلاب اسلامی، پس از چند سال ضمن بازطراحی وظایف و ساختار به پژوهشکده شورای نگهبان تغییر ماهیت داد.
عباسعلی کدخدایی عضو حقوقدان شورای نگهبان و رئیس این پژوهشکده عنوان می‌کند که «شورای نگهبان به عنوان نهادی که از ابتدای تشکیل نظام جمهوری اسلامی ایران وظیفه پاسداری از شرع و قانون اساسی را از طریق ممانعت از تصویب مصوبات مغایر برعهده داشته است، در چند دهه گذشته به گنجینه‌ای از تجارب و رویه‌های ارزشمند تبدیل شده است که البته نیازمند دسته‌بندی، واکاوی، تحلیل و فراوری هوشمندانه داده‌های خود در قالب‌هایی است که قابلیت رجوع و بهره‌برداری داشته باشد. پژوهشکده شورای نگهبان که این وظیفه‌ی خطیر را برعهده دارد؛ به عنوان بازوی پژوهشی و کارشناسی شورای نگهبان مشغول به فعالیت‌های پژوهشی با رویکردهای بنیادین و کاربردی است.»
آیت‌الله جنتی دبیر شورای نگهبان نیز در پیام‌ها و سخنرانی‌ها مختلف به نقش و جایگاه پژوهشکده شورای نگهبان اشاره کرده است. وی در پیام خود در روز ۲۶ آذر ۱۳۹۹ خطاب به پژوهشگران جوان پژوهشکده شورای نگهبان اظهار داشت: «ضمن تقدیر و تشکر فراوان از عزیزان فعال در پژوهشکده شورای نگهبان که در انجام وظیفه محوله و کارشناسی در امور پژوهشی مربوط به شورای نگهبان، مایه اعتماد ما و کمکی به این شورا هستند و بار سنگینی از رسیدگی به امور مربوط به پژوهش را برعهده دارند و تاکنون بحمدالله حسن سابقه خوبی از خود نشان داده‌اند، نقش جوانان در پیشبرد آرمان‌های انقلاب اسلامی و آینده روشن نظام بسیار برجسته و امیدبخش است.» وی همچنین در سخنان ابتدایی جلسه روز چهارشنبه (۲۳ آذر ۱۴۰۲) شورای نگهبان گفت: «حضور مجموعه‌های پژوهشی در کنار سازمان‌ها بهره‌های فراوانی دارد و این موضوعی است که در شورای نگهبان هم تجربه شده است. حضور مجمع مشورتی فقهی و مجمع مشورتی حقوقی سرمایه ذی‌قیمتی برای شورای نگهبان است و این مجموعه‌ها همواره منشا خیر و زمینه‌ساز اتقان بیشتر نظرات شورای نگهبان بوده‌اند.»
مهمترین اهداف و وظایف پژوهشکده
مهمترین اهداف پژوهشکده شورای نگهبان تامین محتوای کارشناسی برای شورای نگهبان و انجام پژوهش‌های مورد نیاز این شورا، ترویج مبانی نظری و بنیادهای مشروعیت نظام و قانون اساسی، ترویج و انتشار نظرات شورای نگهبان و مبانی توجیهی آن و ارتقای کارآمدی نظام و ارائه راهکارهای حقوقی برای رفع چالش‌های کارکردی نهادهای اساسی به ویژه شورای نگهبان است.
در همین راستا مهمترین وظایف این پژوهشکده نیز تحلیل و تبیین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آسیب‌شناسی نظامات تقنینی و ارائه راهکارهایی برای رفع نواقص و ایرادات قانونی، تحلیل نقدهای مطرح درخصوص نظریات شورای نگهبان و ارائه پاسخ‌های توجیهی با پیشنهادهای اصلاحی و بررسی مصوبات تقنینی مجلس و تبیین موارد تعارض با قانون اساسی است که از طریق انجام پروژه‌های پژوهشی اعم از تالیف و ترجمه، برگزاری نشست‌های تخصصی و همایش‌های علمی (منطقه‌ای، علمی و بین‌المللی)، همکاری با سایر مراکز علمی پژوهشی (داخلی و خارجی)، تدوین و چاپ گزارش‌ها و مقالات علمی و آثار پژوهشی، برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی و نقد علمی و فعالیت‌های ترویجی و رسانه‌ای مرتبط، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و عالی و انتشار مجلات علمی صورت می‌گیرد.
ساختار این پژوهشکده نیز به گونه‌ای است که برخوردار از سه گروه «مطالعات نظام‌سازی اسلامی»، «مطالعات ساختارها و نهادهای اساسی» و «مطالعات قانون و قانون‌گذاری» و معاونت‌های «پژوهش‌های راهبردی» و «پژوهش‌های کاربردی» در کنار معاونت اداری و مالی است.
همچنین طبق اساسنامه پژوهشکده شورای نگهبان که به تصویب شورای نگهبان و به تایید وزارت علوم رسیده است، آیت‌الله جنتی رئیس و دکتر کدخدایی دبیر هیات‌امنا و ۵ نفر دیگر از اعضای شورای نگهبان به همراه وزیر علوم و رئیس سازمان برنامه و بودجه اعضای هیات‌امنای پژوهشکده شورای نگهبان هستند.
دسترسی به نظرات شورای نگهبان در سامانه‌ها
یکی از محصولات پژوهشکده شورای نگهبان «سامانه جامع نظرات شورای نگهبان» به آدرس اینترنتی nazarat.shora-rc.ir است که از سال ۱۳۹۳ فعالیتش را شروع کرده است. کلیه نظرات شورای نگهبان از ابتدای تاسیس تاکنون در رابطه با مصوبات مجلس، اساسنامه‌های دولتی، پاسخ به استعلامات دیوان عدالت اداری، نظرات تفسیری و مشورتی، پاسخ به استعلام اشخاص، تذکرات و نظرات شرعی در آن آمده است.
این موضوعات شامل کلیه مستندات مربوط به نظرات اعم از طرح یا لایحه اولیه، متن مصوبه مجلس، مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام، متن نهایی قانون، مصوبه اولیه دولت در زمینه اساسنامه دولتی، متن نهایی اساسنامه، استعلام دیوان عدالت اداری، رای نهایی دیوان عدالت اداری و سایر نامه‌های مرتبط به همراه متن نظرات مجمع مشورتی حقوقی، متن نظرات مجمع مشورتی فقهی و نظرات استدلالی در رابطه با هر نظر شورای نگهبان است.
پژوهش‌های بنیادین در پژوهشکده
پژوهش‌ها در پژوهشکده شورای نگهبان بر سه نوع «بنیادین»، «کاربردی» و «اسنادی» است. در بخش پژوهش‌های بنیادین تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران، بررسی تطبیقی نهادهای دادرس اساسی، شرح اصول قانون اساسی و تدوین رویه‌های شورای نگهبان در حال انجام است و تاکنون کتاب‌های حقوق بودجه، حقوق اساسی، مفهوم و ماهیت برنامه، بازخوانی مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی ۱۳۶۸ و نظام حقوقی حاکم بر معاهدات بین‌المللی در جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است.
نشست‌های علمی هم که این پژوهشکده در این راستا برگزار کرده عبارتند از: تحلیل و بررسی نظرات برجسته، تحول‌ساز و راهبردی شورای نگهبان در موضوعات مختلف زیرنظر دکتر نیکونهاد، شرح مبسوط قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران زیرنظر دکتر کدخدایی، شرح فقهی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران زیرنظر آیت‌الله کعبی، تحلیل موضوعات روز از دیدگاه حقوق عمومی (تحلیل، ارزیابی و ارائه راهکار در خصوص چالش‌های کلیدی شورای نگهبان و موضوعات روز حقوق اساسی) زیر نظر دکتر طحان‌نظیف، بیان الزامات حقوقی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی (با رویکرد تحول در نظام حکمرانی با محوریت بازخوانی مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی) و حکمرانی از نظر تا عمل (تحلیل و بررسی نظریات حوزه حکمرانی از ایده‌های نظری تا فرآیندهای اجرایی) است.
تولید محتوای پژوهشی از زبان انگلیسی به زبان فارسی، تولید محتوای پژوهشی از زبان فارسی به زبان‌های عربی و انگلیسی و انجام مصاحبه‌های بین‌المللی با اساتید حقوق اساسی از دیگر اقداماتی است که در حوزه پژوهش‌های بنیادین صورت می‌گیرد.
فصلنامه دانش حقوق عمومی
یکی از محصولات پژوهشکده شورای نگهبان، فصلنامه «دانش حقوق عمومی» است که از سال ۱۳۹۱ با عنوان «بررسی‌های حقوق عمومی» به انتشار رسید و در سال ۱۳۹۳ با تغییر نام به نام موجود موفق به اخذ مجوز علمی - پژوهشی از وزارت علوم شد. همچنین به موجب بازبینی مجلات توسط وزارت علوم، تمامی فصلنامه‌های علمی پژوهشی از جمله فصلنامه دانش حقوق عمومی حائز رتبه «علمی» هستند و این امر تا پایان مهلت ارزیابی از سوی وزارت علوم پابرجاست. تاکنون ۴۲ شماره از این فصلنامه منتشر شده است.
این فصلنامه دارای یک سامانه به آدرس اینترنتی mag.shora-rc.ir هم است. در این سامانه امکان دسترسی به کلیه مقالات منتشر شده از ابتدا تاکنون، ارسال و داوری مقاله به صورت آنلاین، ارتباط با نویسندگان و داوران فصلنامه وجود دارد.
پژوهش‌های کاردبری چیست؟
طبق اصل ۹۴ قانون اساسی کلیه مصوبات مجلس شورای اسلامی به شورای نگهبان ارسال می‌شود تا توسط این شورا با موازین شرع و قانون اساسی انطباق داده شود و از این لحاظ مورد نظارت قرار گیرد. همچنین به موجب اصل ۸۵ قانون اساسی، اساسنامه‌های دولتی که با تفویض مجلس به تصویب هیات وزیران می‌رسد، می‌بایست برای شورای نگهبان ارسال شده و همانند قوانین، از لحاظ انطباق با شرع و قانون اساسی مورد نظارت قرار گیرند.
پژوهشکده شورای نگهبان به عنوان بازوی کارشناسی و مشورتی شورای نگهبان نقش مهمی در این خصوص ایفا می‌کند. کلیه مصوبات مجلس شورای اسلامی و اساسنامه‌های دولتی همزمان با ارسال برای شورای نگهبان، به پژوهشکده نیز ارسال می‌شود. باتوجه به زمان اندک قانونی در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی که مطابق اصول ۹۴ و ۹۵ قانون اساسی ۱۰ روز یا حداکثر ۲۰ روز است و همچنین باتوجه به برنامه جلسات شورای نگهبان که گاهی این زمان اندک قانونی را کمتر کرده و در برخی موارد به ۲ یا ۳ روز می‌رساند، کار فشرده‌ای در پژوهشکده در این زمینه انجام می‌گیرد تا گزارش کارشناسی مربوط به سرعت تهیه شده و پیش از جلسه شورای نگهبان به دست اعضای شورا برسد.
در خصوص پرونده‌های دیوان عدالت اداری و ابعاد فنی - تخصصی مصوبات مجلس شورای اسلامی نیز در این پژوهشکده کارهای پژوهشی انجام می‌گیرد. گروه کارشناسی پژوهشکده جلسات متعددی درباره موضوعات مختلف مربوط به شورای نگهبان برگزار می‌کند. همچنین به دلیل مسئولیت‌هایی که به این پژوهشکده محول شده و نیز جایگاه این پژوهشکده نزد نهادهای مرتبط با امر قانون‌گذاری، کارشناسان این پژوهشکده در جلسات متعددی که از سوی سایر نهادها برگزار می‌شود، شرکت فعال دارند.
نظرات استدلالی شورای نگهبان
یکی از تاکیدات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شورای نگهبان آگاهی‌بخشی به نهادهای موثر در قانون‌گذاری، مخاطبان قوانین و همچنین جامعه علمی کشور در خصوص استدلال‌های اعضای شورای نگهبان درباره علل مغایرت و یا عدم مغایرت یک مصوبه با موازین شرع و قانون اساسی است.
در همین راستا علاوه بر انتشار مبانی نظرات شورای نگهبان در خصوص مصوبات سال‌های گذشته مجلس شورای اسلامی، فرآیند انتشار نظرات استدلالی شورای نگهبان از اواخر سال ۱۳۹۹ به‌روز شده است و در حال حاضر با فاصله کوتاهی از اظهارنظر شورای نگهبان مبانی نظرات در خصوص مصوبه‌ی مورد بررسی منتشر می‌شود.
«نظرات استدلالی شورای نگهبان» یا به عبارت دیگر «مبانی نظرات شورای نگهبان» عبارت است از: مجموعه استدلال‌های فقهی، حقوقی و همچنین قرائن، امارات و برداشت‌هایی که اعضای شورای نگهبان در جلسات بررسی مصوبات مجلس شورای اسلامی، بررسی اساسنامه‌های مصوب هیات وزیران، بررسی اصول قانون اساسی برای ارائه‌ی نظریه تفسیری و... در خلال مباحث خویش بیان کرده‌اند.
این مجموعه از استدلال‌ها و برداشت‌ها، در قالب یک دسته‌بندی منظم و منطقی براساس دیدگاه‌های مختلف مطرح شده در مذاکرات اعضای شورای نگهبان و با استناد و مستنبط از آن به تفکیک هر ماده یا یک سوال و استفسار، استخراج، تنقیح و تدوین شده است.
هدف از تهیه‌ی این مجموعه همانطور که گفته شد آشنا ساختن مخاطبان به ویژه مجامع حوزوی و دانشگاهی و مراجع قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری و اجرایی کشور با مبانی و ادله‌ی فقهی و حقوقی نظرات شورای نگهبان است.
پژوهش اسنادی و انتشار مشروح مذاکرات‌ها
مشروح مذاکرات شورای نگهبان به دلیل محتوای علمی قابل استفاده برای علاقه‌مندان به این مباحث به ویژه پژوهشگران و صاحب‌نظران حوزوی و دانشگاهی است. برهمین اساس از سال ۱۳۹۳ متن مشروح مذاکرات برای انتشار عمومی به عنوان یکی از فعالیت‌های اصلی و مهم پژوهشکده در دستور کار قرار گرفت. این موضوع چندین بار مورد تاکید رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفته است.
فرآیند اقداماتی که به منظور انتشار مذاکرات شورای نگهبان انجام می‌شود بدین صورت است که ابتدا فایل‌های صوتی جلسات شورای نگهبان در ستاد شورای نگهبان پیاده‌سازی شده و در اختیار پژوهشکده قرار می‌گیرد. در ادامه، فعالیت کارشناسان پژوهشکده بر روی متن مشروح مذاکرات در سه مرحله انجام می‌گیرد: در مرحله اول متن اولیه به لحاظ فنی و ادبی ویراستاری شده و در صورت لزوم مستندسازی می‌شود. در مرحله دوم متون ویرایش و مستندسازی شده از لحاظ صحت، اتقان و انطباق با متون اولیه و همچنین از جهت ویرایشی، مورد بازبینی قرار می‌گیرد. در نهایت و در مرحله سوم نیز متون بازبینی شده از جهات مذکور توسط ناظران علمی از جهت شکلی و محتوایی بررسی می‌شود و بدین ترتیب متن آماده انتشار می‌شود.
ترویج و آموزش؛ برگزاری ۵ دوره شبیه‌سازی
پژوهشکده شورای نگهبان در راستای ماموریت‌ها و وظایفی که دارد اقدامات ترویجی و آموزشی نیز انجام می‌دهد که از آن جمله می‌توان به برگزاری کارگاه‌های آموزشی، برپایی جلسات همکاری در فرآیند قانون‌گذاری و رویه‌های شورای نگهبان در بررسی مصوبات مجلس شورای اسلامی، برگزاری دوره‌های آموزشی متمرکز، برپایی مدرسه‌های تخصصی علمی، اجرای رویدادهای علمی و بین‌المللی، برگزاری نشست‌های ترویجی، کرسی‌های آزاداندیشی، نشست‌های علمی و نقد کتاب و تولید محتوای رسانه‌ای برای آشنایی با صلاحیت‌های شورای نگهبان اشاره کرد.
یکی دیگر از اقدامات ترویجی و آموزشی برگزاری رقابت‌های علمی شبیه‌سازی شورای نگهبان است که تاکنون ۵ دوره از آن برای دانشجویان و طلاب برگزار شده است. فلسفه برگزاری این رویدادهت به عنوان یکی از قالب‌های نوین آموزشی، آشناسازی دانشجویان با وظایف و نحوه عملکرد حقوقدانان شورای نگهبان است.
انتشار کتاب و تازه‌های نشر
پژوهشکده شورای نگهبان در حوزه ماموریت‌ها و اهدافی که دارد تاکنون کتاب‌های بسیاری منتشر کرده است. این کتاب‌ها در موضوعات حقوق اساسی، فقه حکمرانی، حقوق تطبیقی، حقوق انتخابات، شرح قانون اساسی، کلیات حقوق عمومی، مجموعه قوانین و مقررات، مبانی نظرات شورای نگهبان، مجموعه نظرات شورای نگهبان و مشروح مذاکرات شورای نگهبان است.
آدرس اینترنتی انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان ناشر کتب عمومی و تخصصی حقوقی به نشانی nashr-rc.ir است که در آنجا می‌توان تمامی محصولات و تازه‌های نشر را مشاهده و خریداری کرد.
جدیدترین محصولات این انتشارات قانون دیوان عدالت اداری (همراه با آخرین اصلاحات مصوب ۱۴۰۲)، مشروح مذاکرات شورای نگهبان (سال ۱۳۷۹)، مجموعه قوانین انتخابات مجلس شورای اسلامی، شرح قانون اساسی (فصل پنجم – حق حاکمیت ملت و قوای ناشی از آن) و تحلیل موضوعات روز از دیدگاه حقوق عمومی است.
پرفروش‌ترین محصولات این انتشارات نیز قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به همراه نظرات تفسیری، مشورتی و... شورای نگهبان، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظام حقوقی حاکم بر انتخابات (جلد نخست: نظام‌های انتخاباتی) و حقوق اساسی کشورهای اسلامی می‌باشد.
نظر شما