مسجد و کلیسا؛ تبیین مفهوم رابطه معماری و هویت

به گزارش خبرگزاری شبستان، معماری به رغم تفاوت‌های اقلیمی و سرزمینی که در شکل آن تأثیر فراوانی گذاشته، از مساجد تاریخی و کاخ‌های ساسانی تا اموی، از مدارس عثمانی تا سلجوقی و کاروانسراهای عباسی و حتی در جزئیات معماری از نقش یک مقرنس تا رنگ شیشه ارسی و کوبه در، واجد یک ویژگی است که می توان آن را حال و هوا نامید.

آنچه از جنس آفتاب محل، خاک و نم زمین مکان اش، در بستر زمان شکل گرفته است. این ویژگی همان چیزی است که در خیابانهای نیویورک، پکن و یزد  و ... به شما می گوید کجایید، ورای آن که رنگ مو و پوست و چشم آدمها گویای این تفاوت باشد.

این ویژگی که بخش ذاتی چیستی و کیستی محل می باشد، جایگاه معماری را در بیان هویت جامعه تا آنجا می رساند که ((معماری به مثابه هویت)) امروزه به عنوان یکی از استعاره های اصلی بحث هویت مطرح شده است.

پرسش از هویت در کشور ما به مدت چهار دهه ذهن مردم، مدیران، هنرمندان و معماران را درگیر کرده است. این پرسش معمولاً در بین مردمان کشورهایی مطرح می شود که دارای پیشینه فرهنگی و تمدنی برجسته در گذشته بوده اند، ولی امروز احساس می کنند بیشتر مصرف کننده محصولات دیگر تمدن ها شده اند!

بله، ما همواره هویت خود را با ذکر مکان خاستگاه مان بیان می کنیم. جمله هایی چون "من اهل مشهد هستم"، "من اهل لندن هستم" فارغ از ناسیونالیسم‌های کور در مورد هر زادگاه و خاستگاهی صدق می کند و صرفاً به آن معنا نیست که در شهر مشهد یا لندن، خانه یا دفتری داریم؛ بلکه بیشتر بدان معنا است که ما خود را به هستی شهر مشهد یا لندن داخل و منضم می کنیم.

پیداست که تعلق داشتن و بستگی یافتن، که به نظر می رسد در معنای هویت پنهان است چیزی فراتر از حس آسودگی و خوش زیستی یا رفاه در یک مکان را می نمایاند؛ پس، صرف نظر از موقعیت تاریخی، اجتماعی، تکنولوژیکی و جغرافیایی.

انسانها همیشه به مکان نیاز خواهند داشت، زیرا برخورداری از مکان و شناسایی آن، بخشی از وجود و هویت بشر را شامل می شود و در دیدگاه اندیشمندان پدیدارشناس، مکان از طریق همین عناصر معنادار بوجود آورنده اش و بستری که برای فعالیت آماده می کند، در طول زمان داشته هایی ذهنی در انسان بوجود می آورد، که توسط آن، محیط برایش دارای هویت می شود.

مثلاً فرهنگ معماری ما با آسمان آبی همخوانی دارد و با آسمان ابری لندن بسیار متفاوت است معماری ما شاد است، مسجد امام اصفهان، مهربان و شاد و کلیسای نوتردام پاریس، ترساننده و سنگین می باشد.

معماری ما شاعرانه، پیچیده و تو در تو می باشد همان مفاهیم و ویژگی های کیفی که در مکان معماری ایرانی به منصه ظهور رسیده است مؤلفه هایی که در گذشته مبتنی بر نوع کیفی و ترکیبی از عینیات و ذهنیات بود، ولی در عالم جدید در چمبره عینیات گرفتار شده است.
 

نویسنده: سهراب صمدی حکاک | فعال حوزه مدیریت شهری