تلفیق ارزش‌های سنتی با زیبایی‌شناسی مدرن در مساجد آسیای جنوبی

خبرگزاری شبستان، گروه بین الملل: زیبایی‌شناسی مساجد برای قرن‌ها عمدتا بدون تغییر باقی مانده بود،اما دهه‌های اخیر بسیاری از معماران با استعداد آسیای جنوبی رنگ‌های جدیدی را به معماری سنتی مساجد اضافه کرده‌اند و این تغییرات گواه این واقعیت است که تغییرات عمده‌ای در سبک معماری مساجد در حال انجام است.

در اینجا سه ​​مسجد در آسیای جنوبی معرفی شده اند که فصل جدیدی هیجان‌انگیز از طراحی‌های مساجد را نوید می‌دهند.

مسجد جامع «محمد حنیف» / داکا (پایتخت بنگلادش)

«رفیق اعظم»؛ معمار بنگلادشی و شرکت معماری «شاتوتو» مستقر در داکا، این مکان مقدس را برای بازتاب اساسی ترین عناصر معماری مساجد اسلامی  یعنی معنویت، ایمان، سنت، طبیعت و فرهنگ در نظر گرفتند.

حتی با وجود الهام گرفتن از میراث مغول، «رفیق اعظم»  تلاش کرد تا با القای ویژگی‌های متمایز سبک مغول ضمن بهره گرفتن از عناصر معاصر و پایدار در طراحی مساجد تجدید نظر کند.

در میان چندین طرح پیشگامانه که اعظم در این پروژه معرفی کرده است، طراحی مجدد «صحن» (ویژگی منحصر به فرد مساجد مغول)به عنوان ادای احترام به بافت اجتماعی داکای قدیمی بود.

 اعظم در این باره می‌گوید: صحن که به‌عنوان یک آستانه عمل می‌کند، مفاهیم متضاد مانند «زندگی و مرگ» و  «صدا و سکوت» را هماهنگ می‌کند، فضایی را برای دعا و مراقبه ایجاد می‌کند و زمینه را برای تسلیم عمیق‌تر فراهم می‌کند.

این معمار تحت تحت تأثیر «لالان فاکر»، فیلسوف قرن هجدهم که نوشته هایش تمایز بین بدن و روح، ذهن و فکر را بررسی می کند، این طرحی را پرورانده است.

مسجد جامع «محمد حنیف» که با استفاده از آجر، مصالحی که معمولا در بنگال بسیار قبل از دوره مغول یافت می‌شود، ساخته شده است و ارزش‌های سنتی را با زیبایی‌شناسی مدرن ترکیب کرده به یکی از جدیدترین شگفتی‌های معماری داکا تبدیل شده است.

رفیق اعظم، معمار بنگلادشی برنده جوایز که ایده مسجد را با طرح خود در سال ۲۰۱۸ ارائه داده است، اعتراف می‌کند که بسیاری از طراحان از رویارویی با چالش‌های مربوط به سازه‌های مذهبی دوری می‌کنند.

او در ادامه توضیح می دهد: در اسلام، مفهوم نیستی بسیار عمیق است؛ درک عمیق و احساس حضور خدا از طریق مخلوقات طبیعی مانند خورشید، ماه و حرکات جهان هستی است و این مفهوم باید در مساجد نمود پیدا کند.

اعظم استدلال می کند که معماران تمایل دارند در طراحی و برنامه ریزی خود به جای ایجاد ارتباط بین انسان و طبیعت و تشویق به نیایش در زمین های باز و زیر آسمان (به جای ساختارهای ساخته شده) عناصر معماری سنتی مانند گنبدها، طاق ها و مناره ها را در اولویت قرار دهند.

مسجد جامع «محمد حنیف» در داکا از تاریخ اسلام الهام می گیرد تا انسان ها را با محیط طبیعی خود پیوند دهد.

مسجد «زبیده» / رایچور (شهری در ایالت «کارناتاکا» هند)

مسجد زبیده چشم انداز معماری معاصر مملو از طرح های فوق مدرن و نمایشی است. طراحی مبتکرانه این مسجد به گونه ای است که محدودیت های شکل و عملکرد را پشت سر گذاشته و پر از عظمت بصری است.

اسلام همواره  تواضع و فروتنی را در شیوه زندگی انسان‌ها ترویج می کند و در طارحی مسجد «زبیده» هم از همین اصل و میراث اسلامی بهره گرفته شده است.

مسجد «زبیده» که توسط شرکت معماری NEOGENESIS+STUDI مستقر در شهر «سورت» در ایالت «گجرات» هند طراحی شده است دارای بنایی است که تواضع، آرامش و مراقبه برای پاکسازی معنوی را منعکس می‌کند.

این مسجد اگرچه با عناصر بسیار کاربردی مرتبط با آداب طراحی اسلامی مانند سالن‌های نماز ، منبر، محراب و مناره تعریف می شود، اما یک مسجد بدون گنبد است که طراحی آن را به گونه ای مدرن کرده است.

به گفته معمار «چینمی لیوالا» که مسجد زبیده را به همراه همکارانش «جیگار آساروال» و «تاریکا آساروالا» طراحی کرده است، مخاطبان خودآگاه او  کاملا مفهوم طارحی مسجد را درک کرده اند.

وی افزود: گنبد می‌تواند نشان‌دهنده عظمت باشد، اما این شکل از طراحی هم به ساختمان حس فردیت بخشیده است.

نمای بیرونی مسجد دارای نوعی از آجر است که نور خورشید را بر نمازگزارانی که در داخل مسجد برای اقامه نماز زده اند، می‌تاباند.

لایولا میگوید: ما همچنین طراحی مناره را به گونه‌ای معاصر و مدرن ارائه دادیم که برج مثلثی و پیچ خورده را به نمایش بگذارد و بتواند مخاطبان بیشتری را به خود جذب کند.

مسجد جامع «اسماعیلی» / بمبئی

مسجد جامع اسماعیلی در بمبئی که یک مرکز اجتماعی هم محسوب می‌شود و در سال ۲۰۲۱ در زمینی به مساحت ۲۸۵۰ متر مربع ساخته شد، فراتر از تصورات قبلی درباره معماری مساجد اسلامی است.

 این عمارت مذهبی که توسط معمار «نورو کریم»، عضو انجمت معماران «نودس» مستقر در بمبئی ساخته شد، طراحی ساختاری، نور و الگوهای هندسی اسلامی را به طور هماهنگ ترکیب کرده است تا سبکی پویا را ایجاد کند که ریشه در اصول اسلامی دارد.

کریم فضای معماری این مسجد را به سه حوزه اصلی عملکرد یعنی مذهبی، اجتماعی و آموزشی تقسیم کرده است.

این فضا شامل یک سرسرای ورودی مثلثی متمایز و یک سایبان سقفی جذاب و  همچنین نقوش مشربیه قابل توجه است.

بنیانگذار نودس توضیح می‌دهد که «نقوش مشربیه» رایج در معماری اسلامی، هدف دوگانه زیبایی‌شناختی کاربردی را دارد.

به گفته او  تأثیر متقابل نور و سایه از طریق مشربیه، ادغام یکپارچه ریاضیات و معماری در اخلاق طراحی اسلامی را به نمایش می‌گذارد.

نمای این پروژه با الگوهای هندسی اسلیمی پیچیده، زمزمه‌کننده داستان‌هایی از هندسه ستاره‌های هشت پر که در فرهنگ اسلامی مورد احترام است، آراسته شده است. ستاره هشت پر دارای معانی نمادین عمیقی در فرهنگ اسلامی است؛ اغلب با نظم، تعادل و هماهنگی کیهانی همراه است که منعکس کننده اصول هنر و معماری اسلامی است.

کریم می‌گوید که احساس وحدت و تعادل، زیربنای ارزش‌های اصلی الهیات اسلامی است و آنچه در معماری این مسجد به کار رفته است نیز منعکس کننده همین احساس است.