قرآن و حفظ محیط زیست؛ از «زائر سبز» تا «رمضان سبز»

خبرگزاری شبستان، گروه بین‌الملل: اسلام برای محیط زیست اهمیت بسیار زیادی قائل است و شرکت در مراقبت از کره زمین را وظیفه شرعی مسلمانان می داند، به همین دلیل مسلمانان سراسرجهان در سال‌های اخیر کمپین‌های گسترده ای را برای حفظ این کره خاکی راه‌اندازی کرده اند که از آن جمله می‌توان به «رمضان سبز»، «زائر سبز» و بسیاری پروژه‌های دیگر اشاره کرد.

محیط زیست در قرآن

در حالی که حرکت به سوی آگاهی زیست محیطی در جوامع مسلمان در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است، پیوندهای بین اسلام و پایداری را می توان در متون بنیادی این دین یافت.

دانشمندان از دیرباز بر اصولی که در قرآن آمده است تاکید کرده اند که حفظ، احترام به موجودات زنده و تنوع موجودات زنده را به عنوان یادآوری خلقت خداوند برجسته می کند.

قرآن مکررا بر ایده «میزان»، نوعی تعادل کیهانی و طبیعی و نقش انسان به عنوان مباشر و خلیفه یا «نایب السلطنه» بر روی زمین تاکید می‌کند.

اخیرا  فعالان محیط زیست اسلامی احادیث متعددی را برجسته کرده اند که تاکید می کند مسلمانان باید از افراط و تفریط پرهیز کنند، به منابع و موجودات زنده احترام بگذارند و در مصرف آنها اعتدال را رعایت کنند.

آنها به تاسی از اقداماتی که در دهه‌های پیش توسط افرادی مانند «فضلون خالد» انجام شد به حفاظت از محیط زیست روی آورده اند.

«فضلون خالد» یکی از صداهای پیشرو در جهان در مورد اسلام و محیط زیست است که  در سال ۱۹۹۴ بنیاد اسلامی برای اکولوژی و علوم محیطی را تاسیس کرد؛سازمانی که به حفظ کره زمین به عنوان زیستگاهی سالم برای همه موجودات زنده اختصاص دارد.

خالد و دیگر دوستداران محیط‌زیست مسلمان قائل بر این هستند که مسلمانان سراسر جهان می‌توانند در وظایف پایداری و برابری محیط‌زیست شرکت کنند، نه از طریق مدل‌ها و ایدئولوژی‌های غربی، بلکه از درون سنت‌های خودشان.

خالد و سایر دانشمندان برجسته با همکاری برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، «المیزان» را ایجاد کردند؛ پروژه ای جهانی برای رهبران مسلمان علاقه مند به تعهدات مذهبی مسلمانان به طبیعت.

خالد در کتاب «نشانه های روی زمین: اسلام، مدرنیته و بحران آب و هوا» می نویسد: روش اسلام این است که اعتقاد را با آیین رفتاری که به ماهیت جهان طبیعی توجه می کند، ادغام می کند.

رمضان سبز

بسیاری از مسلمانانی که در ماه رمضان امسال در مساجد سراسر جهان روزه خود را افطار می کنند، تصمیم گرفته اند که از ظروف پلاستیکی استفاده نکنند و به این ترتیب مفهوم «رمضان سبز» را ترویج کنند.

این در حالی است که «رمضان سبز» با سنت دیرینه اسلام برای پایداری محیط زیست همسو است.

«نورزهرا زیدی»، استادیار تاریخ در دانشگاه «مریلند» آمریکا در این باره گفت: من به عنوان مورخ اسلام، «سبز شدن» ماه رمضان را کاملا منطبق با سنت‌های دینی و به‌ویژه برگزاری ماه رمضان می‌دانم.

وی افزود: اما برای تشویق مسلمانان به توجه بیشتر به تاثیر ماه رمضان بر محیط زیست، مساجد به طور فزاینده‌ای استفاده از ظروف پلاستیک را در ماه رمضان ۲۰۲۴ ممنوع اعلام کرده اند.

زیدی همچنین گفت: ماهی که در آن مسلمانان باید حتی از یک جرعه آب یا غذا از آفتاب تا غروب آفتاب پرهیز کنند، زمانی است که اهل ایمان به پاکسازی خود از افراط و تفریط و مادیات نیز توجه می‌کنند.

این مورخ تاریخ تاکید کرد که جوامع مسلمان از سراسر جهان در سال‌های اخیر از ماه رمضان برای گردهمایی پیرامون موضوعات آگاهی اجتماعی استفاده کرده‌اند و این شامل درک خطرات اسراف و پذیرش پیوند بین ماه رمضان و آگاهی زیست محیطی است.

اقدامی که توسط شورای مسلمانان بریتانیا به عنوان راهی برای مسلمانان برای توجه به خلقت و مراقبت از محیط زیست انجام شده، تنها یک نمونه از کارهایی است که در این زمینه انجام شده است.

شورای مسلمانان بریتانیا اعلام کرده است که بسیاری از مساجد این کشور و مراکز دیگر به طور کلی برگزاری افطار در داخل مساجد را ممنوع کرده اند تا چنین رویدادهایی موجب به وجود آوردن ضایعات مضر برای محیط زیست نشود.

سال گذشته نیز مساجد بریتانیا و مرکز پروژه های ضد پلاستیک (PAP) یک پروژه آزمایشی را برای حذف ظروف پلاستیکی در ماه رمضان سال ۲۰۲۳ راه اندازی کرد.

 «نسیم تالوکدار»، بنیانگذار موسسه خیریه پروژه های ضد پلاستیک در این باره گفت: حفاظت از محیط زیست یکی از جنبه های بسیار مهم در آموزه های اسلامی است و همه ما با هم می توانیم با آلودگی پلاستیک در سراسر کشور مقابله کنیم.

تخمین زده می شود که ۵۰۰ مسجد در بریتانیا وجود دارد و هر یک می توانند از سه هزار بطری آب و دو هزار بشقاب پلاستیکی و کارد و چنگال در ماه رمضان استفاده کنند.

 تالوکدار گفت که کاهش زباله به طور قابل توجهی برای محیط زیست مفید است و مساجد می‌توانند نقش مهمی را برای ترویج این فرهنگ ایفا کنند.

 وی افزود: ما در تلاش هستیم تا همه مساجد را در این کمپین مشارکت دهیم و به پلاستیک یکبار مصرف نه بگوییم.

 مساجد انگلیس همچنین در سال گذشته نصب ایستگاه های پر کردن آب را آغاز کردند که باعث صرفه جویی در مصرف یک تن پلاستیک در هر مسجد شد و این پروژه در رمضان سال جاری نیز ادامه دارد.

زائر سبز

تلاش مسلمانان برای آگاهی زیست محیطی فراتر از ماه رمضان نیز هست. مسلمانان در سال‌های اخیر سعی کرده‌اند در فصول زیارتی در عاشورا و اربعین، شیوه‌های سبز را به شهرهای زیارتی عراق وارد کنند.

این شامل کمپین های آگاهی‌دهی برای تشویق ۲۰ میلیون زائری است که سالانه در روز اربعین به کربلا می‌روند.

جنبش «زائر سبز» با استناد به دانش و آگاهی شیعیان در مورد حفظ محیط زیست در سال‌ای اخیر حمل کیسه‌های پارچه‌ای و بطری‌های آب قابل استفاده مجدد، کم کردن کارد و چنگال‌های پلاستیکی و میزبانی از غرفه‌های دوستدار محیط زیست را در طول پیاده‌روی اربعین ترویج داده است.

مشاغل و سازمان های غیرانتفاعی متعلق به مسلمانان نیز هر روز به این تلاش های گسترده تر می پیوندند.

«نملانی التورک»، بنیانگذار برند موفق حجاب Haute Hijab به طور ایمان، مد، تجارت و محیط زیست را با برجسته کردن تمرکز این برند بر پایداری و تأثیرات زیست‌محیطی به هم پیوند می‌دهد.

این تلاش‌ها تنها تعداد کمی از راه‌های متنوعی هستند که جوامع مسلمان با استفاده از آنها به اثرات زیست‌محیطی رسیدگی می‌کنند.

سبز شدن ماه رمضان در یک گفتگوی گسترده تر در مورد اینکه چگونه جوامع می توانند با تغییرات آب و هوایی در چارچوب خود مقابله کنند، می گنجد.

اما محیط‌زیست‌گرایی اسلامی چیزی فراتر از توزیع چنگال‌های پلاستیکی و بطری‌های آب است؛ این رویکرد به یک جهان‌بینی ریشه‌دار کمک می‌کند و می‌تواند همچنان طرفداران را در مسیر حرکت به سمت محیط‌زیست راهنمایی کند.