اقیانوس فضائل امام علی (ع) ناشناخته است

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم- بیست و یکم ماه رمضان، غم و اندوهی بزرگ در دل خود جای داده است چرا که در این روز مردی به شهادت می رسد و این دنیای فانی را ترک می کند که در برپایی عدالت و دست گیری از نیازمندان زبانزد بوده است.

امروز سالروز شهادت مولای متقیان علی علیه السلام است؛ کسی که عدالت را معنا بخشید و نگذاشت یک مثقال از بیت المال در راه بیهوده و منافع شخصی خود خرج شود و فکر و ذهن و رفتار و گفتارش در جهت پیاده سازی عدالت اسلامی بود.

*علی(ع)؛اسوه عدالت و کمک به نیازمندان

حضرت علی علیه السلام همواره یار و یاور یتیمان و نیازمندان بود و به صورت ناشناس به دست گیری و کمک به نیازمندان و یتیمان می پرداخت و در آخرین وصایای خود نیز بر این موضوع اشاره کرده بود.

آن حضرت مجسمه ای از عدالت و تجسمی از عدل بود و همواره دوست و دشمن در برابر عظمت او سرخم می کنند و در برابرش، ردای خاکساری و تواضع می گسترانند.

امیرالمومنین علی علیه السلام اصرار داشت به دیگران بفهماند که حکومت و زعامت، هدف نیست؛ بلکه تنها وسیله ای برای تحقق عدالت است.

آن حضرت در برپایی عدالت، مشکلات فراوانی داشت؛ تا آن جا که خودش زبان به گلایه گشود و در مورد مخالفان که در قالب ناکثین، قاسطین و مارقین در برابر حکومتش به مشکل آفرینی می پرداختند، فرمود: «چون حکومت را به دست گرفتم، عده ای پیمان شکستند؛ عده ای از دین و اطاعت بیرون رفتند و عده ای نیز راه ستم و تجاوز پیش گرفتند».

علی علیه السلام در مهربانی به زیر دستان و دل سوزی به بینوایان و بیچارگان و کرم و سخا به فقرا و مستمندان قصص و حکایات بسیار دارد. آن حضرت هر چه را به دستش می رسید در راه خدا به مستمندان و بیچارگان می داد و خود با سخت ترین و ساده ترین وضعی زندگی می کرد.

علی علیه السلام در علم و دانش، داناترین یاران پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سایر اهل اسلام بود و نخستین کسی در اسلام بودکه در بیانات علمی خود، در استدلال آزاد و برهان را باز کرد و در معارف الهیه بحث فلسفی نمود.

علی علیه السلام در تقوای دینی و عبادت حق یگانه بود، پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در پاسخ کسانی که نزد وی از تندی علی علیه السلام گله می کردند می فرماید: «علی را سرزنش نکنید، زیرا وی شیفته خداست».(۱)

به مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت مولای متقیان علی علیه السلام به سراغ یکی از کارشناسان حوزه دین رفتیم و گفتگوی اختصاصی شبستان با حجت الاسلام هابیل خسروی-مشاور علمی حوزه علمیه خراسان جنوبی- را به شرح زیر می خوانید؛

۱- مهم‌ترین ویژگی اخلاقی حضرت علی علیه‌السلام چه بود؟ امیرالمؤمنین علیه‌السلام مظلوم‌ترین انسان تاریخ است؛ انسانی که مجسمه اخلاق بود، او که همه سجایای اخلاقی را در خود جمع کرده بود و زبان ما قاصر از توصیف او است.

او را باید خدا توصیف کند. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله خطاب به او فرمود: « یَا عَلِیُّ مَا عَرَفَ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ غَیْرِی وَ غَیْرُکَ وَ مَا عَرَفَکَ حَقَ مَعْرِفَتِکَ غَیْرُ اللَّهِ وَ غَیْرِی‏؛ ای علی! کسی جز من و تو، خدای متعال را آن‌گونه که شایسته اوست، نشناخت و تو را هم کسی جز خدا و من، آن‌گونه که شایسته توست، نشناخت.» (مناقب ابن‌شهرآشوب، ج 3، ص ۲۶۷)

در پاسخ به پرسش شما سخنی از پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله که در تفسیر منسوب به امام عسکری علیه‌السلام ص ۴۹۷ آمده را نقل می‌کنم.

آن حضرت در توصیف امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: «مَنْ‏ أَرَادَ أَنْ‏ یَنْظُرَ إِلَی‏ آدَمَ‏ فِی جَلَالَتِهِ، وَ إِلَی شَیْثٍ فِی حِکْمَتِهِ، وَ إِلَی‏ إِدْرِیسَ فِی نَبَاهَتِهِ وَ مَهَابَتِهِ، وَ إِلَی نُوحٍ فِی شُکْرِهِ لِرَبِّهِ وَ عِبَادَتِهِ، وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی خُلَّتِهِ وَ وَفَائِهِ، وَ إِلَی مُوسَی فِی بُغْضِ کُلِّ عَدُوٍّ لِلَّهِ وَ مُنَابَذَتِهِ، وَ إِلَی عِیسَی فِی حُبِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ حُسْنِ مُعَاشَرَتِهِ، فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ هَذَا؛ هر کس بخواهد به جلالت آدم و حکمت شیث و هوش و عظمت ادریس و شاکر بودن و عبادت نوح و خلوص و وفای ابراهیم و بیزاری موسی از دشمنان خدا و مخالفت با آن ها و دوستی و حسن معاشرت عیسی با هر مؤمنی را مشاهده کند باید که به علی بن‌ ابی‌طالب علیه‌السلام نظر نماید.

خیلی سخت است که یکی از ویژگی‌های اخلاقی امیرالمؤمنین علیه‌السلام را برجسته کنیم چون هر چه خوبان همه دارند او یکجا دارد و هر کدام از فضائل اخلاقی را که نگاه می‌کنیم امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نقطه اوج آن قرار دارد.

اخلاق نیکوی ایشان زبانزد مردمان است و دشمنانش هم نتوانسته‌اند بر او خرده‌ای بگیرند و به این اعتراف کرده‌اند و در بردباری و گذشت، گوی سبقت را از همه ربوده است؛ زهد آن حضرت و زندگی ساده او و پرهیزش از دنیاپرستی، بر دوست و دشمن پوشیده نیست. 

شجاعت و دلاوری امیرالمؤمنین علیه‌السلام در برابر دشمنان اسلام بی‌نظیر بود و مدال «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین» تنها برای اوست. از نظر فروتنی در برابر کوچک و بزرگ و نرم‌خویی با مردمان و دوری از تکبر، چه در زمان خلافتش و چه پیش از آن، سرآمد همه مردم به شمار می‏آمد و هیچ‏گاه خلافت و ریاست، اخلاق او را دگرگون نکرد.

در سخاوت و بخشندگی نمونه‌ای نداشت و سرسخت‌ترین دشمن آن حضرت، نیز گفته‌ است: «اگر علی انباری پر از زر و اتاقی انباشته از کاه می‌داشت، پیش از آنکه کاه را ببخشد، زر را می‌بخشید». در صبر و بردباری تا جایی پیش رفت که در خطبه شقشقیه فرمود: «فَرَأَیْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَی هَاتَا أَحْجَی فَصَبَرْتُ وَ فِی الْعَیْنِ قَذًی، وَ فِی الْحَلْقِ شَجًی» 

راستی و صداقت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در حدّی است که خدای متعال همه را امر به همراهی با او کرده است. قندوزی در ینابیع المودّة ج۱ ص ۳۴۴ می‌گوید: روزی سلمان فارسی به حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله عرض کرد: آیا آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ» مربوط به همه است یا مخصوص عده‌ای است؟ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله پاسخ داد: امر و دستور آیه متوجه همه مؤمنان است اما مقصود از صادقین تنها برادرم علی علیه‌السّلام و اوصیای من پس از او تا روز قیامت هستند».

این ها ذره‌ای ناچیز از اقیانوس فضائل اخلاقی امیرالمؤمنین علیه‌السلام است که بر زبان جاری کردیم، ان شاء الله بتوانیم از اینها درس بگیریم و در مسیر رشد و هدایت خود از آنها بهره‌مند شویم.

۲- چرا می‌گویند امام علی علیه‌السلام مظلوم تاریخ هستند؟ این گزاره از سخنان خود امیرالمؤمنین علیه‌السلام برگرفته شده است. شیخ طوسی در امالی خودش ص۷۲۶ از امیرمؤمنان علیه‌السّلام نقل می‌کند که حضرت می‌فرمایند: «از آن لحظه که پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله رحلت فرمود همواره مظلوم بوده‌ام».

مظلومیت امیرالمؤمنین علیه‌السلام از جهات مختلفی است و به یک جهت محدود نمی‌شود. غصب حق خلافت ایشان که مسیر اسلام را منحرف کرد یکی از جهات مظلومیت ایشان است. ظلم‌هایی که به دختر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و همسر ایشان روا داشته شد بُعد دیگری از مظلومیت ایشان است.

تهمت‌های ناروایی که به ایشان زده می‌شد از دیگر ابعاد مظلومیت ایشان است به‌گونه‌ای که بعد از شهادت ایشان در مسجد کوفه، برخی در شام گفتند: مگر علی بن ابیطالب نماز می‌خوانده که در مسجد کشته شده است؟!

اما مهم‌ترین بُعد مظلومیت امام شیعیان ناشناخته بودن اقیانوس فضائل و مناقب و مقامات ایشان است که می‌تواند چراغ راه بشریت باشد اما انسان‌ها با بی‌توجهی به آن در مسیر ضلالت و گمراهی حرکت می‌کنند. 

 امام علی علیه‌السلام کسی است که دوستانش از ترس و دشمنانش از روی بغض و حسد، فضایل او را کتمان کردند. «جرج جرداق» مسیحی می‌گوید: «در تاریخ از علی علیه‌السلام مظلوم‌تر نمی‌شناسم». لذا به اقتضای شغلش که وکیل دادگستری بود، از این مظلوم دفاع کرد و کتاب «الامام علی صوت العدالة الانسانیة» را نوشت.

شاید یکی از جهاتی که آن حضرت را مظلوم تاریخ نامیده‌اند به این خاطر باشد که ظلم به آن حضرت تنها به خود ایشان مربوط نمی‌شد بلکه ظلم به همه بشریت و ظلم به همه تاریخ بود، کسانی که آن حضرت را خانه‌نشین کردند تنها به ایشان ظلم نکردند بلکه همه بشریت را از بهره‌مندی از فضائل و مقامات معنوی ایشان محروم کردند و آثار شوم آن عمل نابخردانه آنها هنوز و همچنان در جهان، خصوصا دنیای اسلام ادامه دارد و هر روز ابعاد گسترده‌تری از آن را شاهد هستیم. چه می‌شد اگر همه پای درس امیرالمؤمنین می‌نشستند و از دامن او خوشه برمی‌چیدند و چونان او می‌زیستند.

۳- برخی افراد می‌گویند حب علی علیه‌السلام، عامل استجابت دعا است، نظر شما چیست؟ چرا حبّ علی علیه‌السلام عامل استجابت دعا نباشد؟‍! محبت اولیاء الهی که امیرالمؤمنین در رأس آنها قرار دارد، آثار دنیوی و اخروی فراوانی دارد و استجابت دعا از کمترین آن‌ها است.

شیخ صدوق رحمه‌الله‌تعالی در فضائل الشیعه ص۴ روایتی را از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل می‌کند که حضرت می‌فرمایند: «أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً قُبِلَ صَلَاتُهُ وَ صِیَامُهُ وَ قِیَامُهُ وَ اسْتَجَابَ لَهُ دُعَاهُ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً اسْتَغْفَرَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ وَ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ الثَّمَانِیَةُ یَدْخُلُهَا مِنْ أَیِّ بَابٍ شَاءَ بِغَیْرِ حِسَابٍ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَعْطَاهُ اللَّهُ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ وَ حَاسَبَهُ حِسَابَ الْأَنْبِیَاءِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً هَوَّنَ اللَّهُ عَلَیْهِ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ جَعَلَ قَبْرَهُ رَوْضَةً مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ؛ بدانید کسی که علی را دوست داشته باشد نماز و روزه و قیامش قبول می‌شود و دعایش مستجاب می‌گردد. بدانید کسی که علی را دوست داشته باشد ملاکه برای او استغفار می‌کنند و درهای هشتگانه بهشت برای او باز می‌شود تا از هر دری که بخواهد بدون حساب وارد شود. بدانید کسی که علی را دوست داشته باشد خداوند پرونده‌اش را در دست راستش قرار می‌دهد و به‌سان انبیاء‌ او را حساب‌رسی می‌کند. بدانید کسی که علی را دوست داشته باشد خداوند سکرات موت را بر او آسان می‌گرداند و قبرش را روضه‌ای از روضه‌های بهشتی قرار می‌دهد».

شاید دلیل اینکه محبت علی علیه‌السلام باعث استجابت دعا می‌شود این باشد که این محبت سبب ایجاد طهارت و پاکی انسان از هر گونه آلودگی ظاهری و باطنی می‌شود و این صفای باطنی،‌ قلب را از کینه و بغض خالی می‌کند و آن را آماده حضور در محضر ذات باری‌تعالی می‌گرداند و نتیجه دعای با حضور قلب هم یقیناً استجابت از ناحیه خدای تعالی است.

۴- آخرین توصیه‌های حضرت علی علیه‌السلام چه بود؟ یکی از مهم‌ترین وصیت‌های حضرت این بود که امام حسن علیه‌السلام را وصی و جانشین خود قرار دادند و به همه فرزندان دیگر از امام حسین علیه‌السلام و محمد و عون و جعفر و عبداللَّه و عباس و ... دستور دادند که از او اطاعت کنند و پس از او برادرش امام حسین علیه‌السلام را واجب الاطاعة قرار دهند و همه به فرمان او باشند.

البته این وصیت جنبه عمومی هم دارد که همه مسلمانان موظف بودند که از امام حسن و پس از او از امام حسین علیهماالسلام اطاعت کنند و آن دو را در زمان هر کدامشان امام و حجت خدا بدانند.

وصایای متعدد و مختلف دیگری هم از آن حضرت نقل شده که در اینجا بخشی از نامه ۴۷ نهج‌البلاغه را نقل می‌کنم که وصیت آن حضرت به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام بعد از ضربت خوردن توسط ابن ملجم است: شما را به تقوای الهی سفارش می‏نمایم، و اینکه دنیا را مجویید گرچه دنیا شما را بجوید، و بر آنچه از دنیا از دستتان رفته متأسّف نباشید. حق بگویید، و برای ثواب الهی بکوشید. دشمن ستمگر و یار ستمدیده باشید.

شما، و همه فرزندان، و خاندانم و هر که این وصیتم به او می‌رسد را به تقوای الهی، و نظم در زندگی، و اصلاح بین مردم سفارش می‏کنم، چرا که از جدّ شما (صلّی اللّه علیه و آله) شنیدم می‏فرمود: «اصلاح ذات البین از عموم نماز و روزه بهتر است».

خدا را خدا را درباره یتیمان، آنان را گاهی سیر و گاهی گرسنه مگذارید، مباد که در کنار شما تباه شوند. خدا را خدا را در رابطه با همسایگان که مورد سفارش پیامبر شمایند، پیوسته به آنان سفارش داشت تا جایی که گمان بردیم میراث برشان خواهد ساخت! خدا را خدا را درباره قرآن، نیاید که دیگران در عمل به آن از شما پیشی جویند. خدا را خدا را درباره نماز، که نماز عمود دین شماست. خدا را خدا را درباره خانه پروردگارتان، تا وقتی هستید آنجا را خالی مگذارید، که اگر خالی گذاشته شود از کیفر حق مهلت نیابید. خدا را خدا را درباره جهاد با اموال و جان و زبانتان در راه خدا.

اینها فرازهای ابتدایی نامه مذکور است که خوانندگان را توصیه می‌کنم متن کامل این وصیتنامه را مطالعه بفرمایند.