به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان: بازی‌های بومی و محلی در سراسر نقاط جهان از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار بوده و همواره طرفداران پر و پا قرص خود را دارد. می‌توانیم ساعت‌ها در مورد ویژگی‌های مختلف یک سرزمین صحبت کنیم اما وقتی سر سخن به ورزش‌هایی می‌رسد که بستر شکل‌گیری و اساسا خاستگاه‌اش در آن کشور باشد، گویی بَرگ تازه‌ای از فرهنگ و آداب رسوم نمایان می‌شود که به تاریخ گره خورده است به خصوص اگر از قدیم امکان حضور و شرکت اقشار مختلف مردم در این ورزش‌ها فراهم شده باشد؛ آن وقت است که سینه به سینه خاطرات شیرین به نسل بعد منتقل شده و به این صورت یک فرهنگ غنی با وجود گذشت سالها، همچنان پابرجا و باقی می‌ماند.
در ایران نیز با توجه به تنوع اقوام و گستردگی فرهنگی که در نقاط مختلف کشور وجود دارد، بسیاری از ورزش‌ها و بازی‌های محلی چنین جایگاهی را دارند اما شاید دو ورزش بیش از همه در سطح ملی و حتی جهانی شناخته شده باشند که عبارت‌اند از ورزش‌های زورخانه‌ای و کُشتی؛ هرچند که هر دو این ورزش‌ها به نسبت گذشته از حمایت و توجه کافی برخوردار نیستند اما با این وجود هنوز بین مردم جایگاه ویژه‌ای دارند و بخش جداناشدنی از فولکلور ایرانی در عرصه‌های مختلف از جمله داستان‌ها، اشعار و موسیقی با این دو ورزش پیوند خورده است.
اگر بخواهیم مثال ملموس در این رابطه ارایه کنیم، استفاده «مرشد» از اشعار شاهنامه به عنوان اصیل‌ترین اثر پارسی در وصف پهلوانی‌های اسطوره‌های ایرانی است؛ در واقع حماسه‌خوانی در زورخانه یک سنت است که تا امروز ادامه دارد و حکایت از فرهنگ و تمدن غنی اسلامی ایرانی دارد؛ به عبارت دیگر در اشعاری که در زورخانه‌ها می‌شنویم و دررخصت‌هایی که ورزشکاران وسط گود از یکدیگر می‌گیرند، لحظه‌ای نیست که نام «علی» شاه مردان از زبان‌ها بیفتد؛ گویی که همین اقتدا به مولای متقیان(ع) است که پهلوانان را در این ورزش زنده نگاه می‌دارد و جان تازه‌ای به آنها می‌دهد؛ از سوی دیگر مرشد همواره با خواندن ابیاتی از شاهنامه، فرهنگ غنی ایرانی را در جوار فرهنگ اسلامی قرار داده و ارج می‌نهد و البته این رسمی است که از همان ابتدا در زورخانه‌ها رواج داشت.
بنابراین در ورزش‌های زورخانه‌ای و کُشتی که بین مردم به ورزش‌های پهلوانی نیز شهرت دارند؛ مواصلت و همبستگی با مفاهیم دینی و ابراز ارادت به ائمه اطهار (ع) به ویژه مولا علی (ع) و همچنین یادکردی از پهلوانان حماسه‌های ایرانی موج می‌زند و به همین مناسبت هم هست که هرساله روز ۱۷ شوال سالروز مبارزه جوانمردانه امیرمومنان(ع) و شکست دشمنان به نام روز «فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای» نامگذاری شده است.
ورزش زورخانه‌ای و میراثی که جهانی شد
اما یکی از مهمترین دستاوردها در بازشناساندن فرهنگ اسلامی ایرانی؛ اضافه شدن آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای به فهرست میراث معنوی «یونسکو» بود که در سال ۲۰۱۰ از سوی ایران به عنوان میراث بشری و بخشی از تاریخ ایران به ثبت جهانی رسید. نکته جالب اینکه ورزش زورخانه‌ای صرفا به عنوان یک ورزش بومی شناخته نشده بلکه دانشنامه «بروک هاوس» آلمانی با استنادی به پژوهش‌های انجام در دانشگاه ورزش آلمان، ورزش زورخانه‌ای را در کتاب اصلی و جلد ویژه ورزش، به عنوان کهن‌ترین ورزش بدنسازی در جهان معرفی کرده است.
برای احیای ورزش‌های زورخانه چه کرده‌ایم؟
شاید به یاد داشته باشید که سال ۱۳۷۶ سریال پرطرفداری به کارگردانی «حسن فتحی» از شبکه دو سیما به نام «پهلوانان نمی‌میرند» پخش شد؛ این سریال از همان آغاز تا آخرین قسمت، مردم را پای تلویزیون میخکوب می‌کرد؛ خوش‌ساخت بودن و قصه پهلوانی این سریال از یک سو و توجه به ورزش‌ها و آیین‌های زورخانه‌ای از سوی دیگر باعث شده بود که بخشی از فرهنگ فراموش‌شده دوباره احیا و زنده شود.
عکسی از بازیگران سریال «پهلوانان نمی‌میرند» در زورخانه
آن سالها ساخت تنها یک سریال سبب جذب مردم و بازخوانی سنت‌های قدیم شد؛ حتی با وجودی که هدف اصلی سریال «پهلوانان نمی‌میرند» نمایش دادن ورزش زورخانه‌ای نبود و کارگردان، ذیل آداب و رسوم رایج در دوره قاجار مبادرت به گنجاندن سکانس‌هایی از این ورزش در سریال‌اش کرده بود، اما با وجود این اشاره‌های هرچند کوتاه، تیری که از کمان رها شده بود به هدف نشست و یک فرهنگ غنی پس از مدت‌ها دوباره به قلب جامعه راه یافت.
امروز اما سالها از ساخت آن سریال گذشته است، از ورزش زورخانه‌ای هم فقط می‌توان در برخی زورخانه‌های جنوب شهر تهران و برخی دیگر از شهرها سراغی گرفت؛ دیگر میل و کباده و زنگ مرشد در کار نیست؛ این روزها انواع و اقسام امکانات در باشگاه‌های مدرن جا خوش کردند که البته به هیچ وجه منکر ضرورت و لزوم وجود این ادوات در اماکن ورزشی نیستیم، اما چه خوب است نیم‌نگاهی ولو در ظاهر به سنت‌های خودمان داشته باشیم و اجازه دهیم فرهنگ و سنت دیرین، همچنان در سطح جامعه عرض اندام کنند؛ حالا یا با ساخت فیلم و مستند و یا در درجه اعلاتر با برگزاری جشنواره‌های مستمر و فصلی.
آغازی دوباره؛ این بار در حسینیه امام خمینی (ره)
اول آذر ماه سال گذشته بود که قهرمانان و مدال‌آوران مسابقات آسیایی و پارآسیایی با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در حسینیه امام خمینی(ره) دیدار کردند؛ این بار اما حسینیه در استقبال از ورزشکاران ظاهری متفاوتی داشت چراکه در ابتدای این دیدار ورزشکاران نوجوان و جوان در حسینیه به اجرای حرکات ورزش‌های باستانی پرداختند.
این رویکرد در واقع آغاز دوباره بود؛ گویی اجرای این ورزش‌ها در حضور رهبر معظم انقلاب، نقطه‌ای برای شروع دوباره به شمار می‌آمد؛ از سوی دیگر حضور نوجوانان در کنار جوانان فعال در این رشته نیز پیامی داشت که در وهله اول حکایت از اهمیت توجه و استمرار به امر ورزش برای این گروه سنی می‌کرد و در وهله دوم یادآوری از سنتی داشت که شاید در اوایل انقلاب اسلامی بیشتر در سطح مساجد شاهد آن بودیم؛ یعنی توجه به ورزش ذیل فعالیت‌های مسجد و حسینیه.
مساجد و کانون‌های فرهنگی هنری، یک ظرفیت برای احیای ورزش‌های باستانی
چند سالی می‌شود که سخن از گسترش فعالیت‌های ورزشی در مساجد به میان آمده است؛ البته که همواره پایگاه‌های بسیج مسجد برنامه‌های متنوعی را برای اعضا اجرا می‌کرد؛ علاوه بر این کانون‌های مساجد نیز در کنار فعالیت‌های فرهنگی هنری، مبادرت به برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های ورزشی مختلفی کرده‌اند که با توجه به نیم‌بها بودن بسیاری از این کلاس‌ها و یا حتی بعضا رایگان بودن آنها، جمع کثیری از نوجوانان و جوانان به این کلاس‌ها جذب شده و در آن شرکت می‌کنند اما قطعا این کافی نیست.
سخن ما ترویج ورزش باستانی است؛ ورزشی که ریشه در آداب و رسوم و عقاید ما دارد. البته تاکنون تورهای مختلفی از سوی مساجد و کانون‌های فرهنگی هنری ویژه نوجوانان برگزار شده که طی آن شرکت‌کنندگان از زورخانه بازدید به عمل آوردند، برای مثال اعضای کانون فرهنگی هنری (۱۷ شهریور) مسجد خاتم شهرستان ارومیه، که با حضور در زورخانه «تختی» با آداب و رسوم این ورزش پهلوانی شده و از بخش‌های مختلف این زورخانه از جمله عکس‌های پهلوانان و پیشکسوتان صاحب‌نام، ابزارآلات ورزشی از قبیل (میل، کباده و تخته شنا) و همچنین موارد تزیینی چون شمشیر و سپر بازدید کردند و ذیل همین اردوی متفاوت بود که بسیاری از نوجوانان شرکت‌کننده نسبت به ثبت‌نام در دوره‌های این ورزش باستانی اقدام کردند.
البته که این تنها یک نمونه از مواردی بود که ذیل آن شرایط برای آشنایی نوجوانان مسجدی با ورزش زورخانه‌ای فراهم آمد و حکایت از آن دارد که می‌توان با برنامه‌ریزی منسجم زمینه را برای حضور بچه‌های مسجد در این فضا فراهم کرد؛ بنابراین ما با هدف بررسی برنامه‌های ورزشی مساجد گفت‌وگویی با «علیرضا خلیلی» دبیر ستاد راهبری مساجد حوزه‌های علمیه سراسر کشور داشته‌ایم چراکه خاستگاه حوزه‌ها مسجد است و از سوی دیگر ائمه جماعات سالها در حوزه‌های علمیه طلبه بودند، در نتیجه جویا شدن نظرات یکی از مسئولان اجرایی در این عرصه می‌تواند تاثیر بسزایی در شناخت فعالیت‌های ورزشی مساجد داشته باشد.
«علیرضا خلیلی» در گفت وگو با خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه در هر استان برای ورزش مساجد یک نفر را به عنوان متولی قرار داده‌ایم، می‌افزاید: حدود ۲۰ استان در سراسر کشور، بحث ورزش را در مساجد فعال کرده و در این زمینه حرف برای گفتن دارند.
دبیر ورزش ستاد راهبری مساجد حوزه‌های علمیه سراسر کشور می‌گوید: گسترش فعالیت‌های ورزشی از گذرگاه مسجد برکات دنیوی و اخروی فراوانی دارد؛ از جمله دستاوردهای دنیوی این رویکرد شناسایی استعدادهای ورزشی در مساجد و معرفی آنها به رویدادهای مختلف استانی، کشوری و جهانی است؛ از سوی دیگر به لحاظ بُعد اخروی، نوجوانان و جوانان با پرداختن به ورزش مورد علاقه خود در قالب گروه‌های مسجدی می‌توانند از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی زیر سایه مسجد در امان باشند، ضمن اینکه نبی مکرم اسلام فرمود: «عَلِّمُوا أولادَکُم السِّباحَهَ و الرِّمایَهَ» (به فرزندانتان شنا کردن و تیراندازی بیاموزید) ...، طبیعتا توجه به این ورزش ها در سایه‌سار فعالیت‌های فوق برنامه مساجد جنبه دیگری از معنویت را به همراه خواهد داشت.
وی در ادامه و در پاسخ به پرسشی پیرامون توجه به ورزش‌های باستانی ذیل فعالیت‌های مساجد خاطر نشان می‌کند: این رویکرد اثرات بسزایی را بر جای خواهد گذاشت، تاکنون نیز موارد متعددی در سطح کشور مبادرت به برگزاری دوره های ورزش های زورخانه‌ای کرده اند، برای مثال در شهر مقدس قم چهار زورخانه با مساجد تعامل دارند و بچه‌های مسجد با حضور در محیط زورخانه در هر رشته ای چه در زمینه مرشدی و چه در عرصه ورزش می توانند فعالیت داشته باشند.
خلیلی در ادامه می گوید: در راستای تعامل هرچه بیشتر میان مساجد و زورخانه‌ها به منظور برگزاری مسابقات استانی در حال مذاکره هستیم که جا دارد در این مجال از تلاش‌های وزارت ورزش (اداره کل ورزش های همگانی) قدردانی کنم که از ما به عنوانستاد راهبری مساجد حوزه های علمیه سراسر کشور خواستند طرح جامعی را برای برگزاری المپیاد ورزش مساجد و محلات در هر استان ارایه کنیم.
مسجدی که با «پرثوا» ورزش پهلوانی را زنده کرده است
همچنین «سیدمهدی سلطانیان» مسئول پایگاه بسیج مسجد «قدس» شهر مقدس قم نیز در گفت وگویی با خبرنگار شبستان، با اشاره به تاثیر برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های ورزشی در مساجد می‌گوید:یکی از اولین دستاوردهایی که در این عرصه شاهد هستیم، درک این مساله است که اسلام چه جایگاهی را برای تندرستی و سلامت در کنار عبادت و معنویت قایل شده است؛ از سوی دیگر بچه‌های وزشکاری که در مسجد فعالیت دارند به احترام این فضا، در رفتار و عملکرد همواره تلاش می‌کنند اخلاق‌مدار باشند.
مسئول پایگاه بسیج شهدای شهرک امام خمینی (ره) مسجد قدس شهر مقدس قم ادامه می‌دهد: همان‌طور که امام (ره) در رابطه با مسجد فرمود که «مسجد سنگر است، سنگرها را حفظ کنید»، هر فعالیتی در این محیط معنوی منجر به رشد فرد در ساحات مختلف خواهد شد؛ بسیار پیش آمده است افرادی که در رشته‌های مختلف ورزشی قهرمان و صاحب‌مدال بودند اما ناگهان همه‌چیز را فراموش کرده و پشت‌پا به اعتقادات خود زدند، اما نوجوان و جوانی که در مسجد و زیر سایه این فضا دنبال فعالیت‌های ورزشی می‌رود؛ قطعا این فضایمعنوی بر روح و روانش تاثیر می گذارد و به نوعی روح پهلوانی در وجودش شکل می‌گیرد.
وی در ادامه به فعالیت‌های ورزشی مسجد قدس شهر مقدس قم اشاره کرده و می‌افزاید: سالن ورزشی در طبقه بالای مسجد واقع شده و بیشتر در بخش ورزش‌های رزمی فعالیت دارد؛ ما برای دختران و پسران برنامه‌ریزی ورزشی داشته‌ایم و از ساعت ۱۲ ظهر تا ۱۶ سالن ویژه خواهران است و پس از آن در اختیار برادران قرار می گیرد.
سلطانیان ادامه می‌دهد: ورزش هایی نظیر کونگ‌فو، کیوکوشین، پرثوا و ... ذیل فعالیت‌های ورزشی مسجد قدس با حضور مربی‌های حرفه‌ای هر کدام از این رشته ها ارایه می شود و تاکنون شرکت‌کنندگان در این کلاس ها موفق به کسب چندین مدال شدند از جمله چند روز قبل یکی از نونهالان با پنج سال سن، در رشته کونگ فو و در جریان مسابقات چند جانبه تهران موفق به کسب مدال طلا شد.
وی همچنین به ورزش پرثوا اشاره کرده و می‌افزاید: این ورزش نیز طرفداران پر و پا قرصی در مسجد دارد چراکه خاستگاه آن ورزش زورخانه‌ای است، حتی لباس‌های این ورزش نیز همان لباس‌های ورزش زورخانه‌ای است، تاکنون بسیاری از بچه های مسجد در کلاس های ویژه این ورزش ثبت نام کردند و تصور می کنم گسترش این رشته با توجه به قرابت آن با ورزش های پهلوانی تاثیر بسزایی در حفظ میراث معنوی و فرهنگی از گذرگاه مسجد دارد.
به نظر می‌رسد با توجه به اقبال بچه‌های مسجد از فعالیت‌های ورزشی و به ویژه نگاهی که نسبت به ورزش‌های زورخانه‌ای و پهلوانی وجود دارد، مسئولان می‌توانند زمینه را برای گسترش هرچه بیشتر این گستره در سطح مساجد فراهم آورند به ویژه که همین چند ماه قبل در حسینیه امام خمینی (ره) شاهد اجرای بخش‌های مختلف از این ورزش ملی در محضر رهبر انقلاب بودیم، بنابراین کافی است تا دست روی زانو بگذاریم و بلند شویم تا دوباره شاهد احیای این ورزش و البته فرهنگی بومی در سراسر کشور باشیم.
گزارش از فاطمه ضیافتی فرامرزی
نظر شما