خبرگزاری شبستان، استان فارس- مهدی رحمانیان: شاید تا به حال چیزهایی را دیده باشی که برایت عجیب و تعجب آور بوده باشد؛ اگر دور و اطرافت را دقیق موشکافی کنی با این قبیل موارد قطعاً رو به رو خواهی شد؛ گیاهان و حیوانات عجیب و غریب، منظره عجیب، آدم هایی که به واسطه برخورداری از یک استعداد خدادادی در نوع خود بی نظیرند و بسیاری از موارد دیگر را که اصلاً تا به حال آن را ندیده ایم.
امروز می خواهیم از یک مسجد عجیب برایتان بگوییم که در جنوب استان فارس قرار گرفته است؛ از مسجد «چهاربرکه» که بر روی آب قرار گرفته! که البته اکنون به عنوان یک اثر تاریخی در شهر لار شناخته می شود.
می گویند قدمتش به قرون اولیه اسلامی باز می گردد و البته عنوان اولین و قدیمی ترین مسجد روی آب در ایران را از آن خود کرده است.
آنچه از کتیبه‌های درون مسجد و روایات به دست می‌آید این بنا روی آب انبار کاربری غیر از مسجد داشته و سپس تبدیل به مسجد شده است اما هر آنچه هست قدمت تاریخی آن به بیش از دوره اسلامی برمی‌گردد.
مسجد چهار برکه در شهر قدیم لار، ضلع شرقی بازار قیصریه و روبه‌روی بازار قصاب‌ها واقع شده و در تاریخ نوزدهم مرداد ۱۳۸۴ با شماره ۱۲۷۰۳ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.
مسجدی با قدمت بیش از ۶۰۰ ساله
در این مسجد دو کتیبه وجود دارد که یکی از تعمیر بنای آن در سال ۱۳۰۷ هجری قمری خبر می‌دهد و دیگری کتیبه‌ای گجراتی مربوط به دوره صفویه سال ۱۰۵۱ هجری قمری است که به تغییر کاربری آن اشاره می‌کند که حکایت از قدمت بیشتر این مسجد دارد.
آنچه از کتیبه‌های درون مسجد و روایات به دست می‌آید این بنا روی آب انبار کاربری غیر از مسجد داشته و سپس تبدیل به مسجد شده است اما هر آنچه هست قدمت تاریخی آن به بیش از دوره اسلامی برمی‌گردد.
در کتاب «تاریخ مفصل لارستان» در مورد این مسجد اینگونه آمده «سیلویا فگوئرا سفیر اسپانیا در دربار صفوی در سال ١٦١٤ میلادی برابر با ١٠٢٣ هجری قمری یعنی حدود چهارصد سال قبل این بنا را دیده و به دلیل اینکه این بنا چهار طاقی بوده و کوران هوای روی آب و خنکای آن، میز غذایش را آنجا چیدند و در این مکان غذا را میل می کرده است….».
پنجره‌هایی رو به سوی برکه
این مسجد کوچک که به نام‌های «چهار برکه»، «حاج رجب‌علی موحدی» و «حاج‌رجبعلی» شهرت دارد، دارای فضایی حدود ۸۱ متر مربع است که پنجره‌هایی مشبک در چهار طرف آن به سمت حوض انبار یا برکه‌های زیرین باز شده که موجب می‌شود تا هوای درون مسجد در تابستان خنک باشد.
این مسجد قدمتی بیش از ۶۰۰ سال داشته و از زمان دقیق ساخت آن اطلاعی در دست نیست.
عرض دالان‌های مخزن آن حدود ۶.۴ متر و طول دالان و بازوی شمالی، جنوبی آن ۳۸ متر و طول دالان و بازوی شرقی، غربی آن حدود ۴۳ متر است، عمق مخزن آن حدود هشت متر و از کف آن تا بالای بام برکه‌ها حدود ۱۲ متر ارتفاع دارد که حدود سه میلیون لیتر آب را در خود جای می‌دهد، این مسجد قدمتی بیش از ۶۰۰ سال داشته و از زمان دقیق ساخت آن اطلاعی در دست نیست.
محلی برای شور و مشورت
به گفته های منوچهر عابدی راد، محقق لارستانی این بنا به احتمال زیاد ابتدا محلی برای شور و مشورت و گردهمایی های کسبه بازار بوده است. البته یک احتمال ضعیف تر هم وجود دارد که بر طبق آن این محل مکانی جهت به جا آوردن اعمال مذهبی اقلیت های دینی ساکن در لار بوده است.
با توجه به کتیبه ای که در مسجد چهاربرکه وجود دارد این بنا حدود ۳۵۰ سال است که به مسجد تغییر کاربری داده است. البته در سالیان اخیر با مرمت این مکان، یکی از آثار باستانی لار محسوب می‌شود، زیرا پیش از آن انبار کسبه بازار بوده است.
در ایران مساجد جامع اصفهان، یزد و نائین روی قنات قرار دارند و پایاب قنات از زیر قسمتی از این مکان‌ها عبور می‌کند اما مسجدی چون مسجد چهار برکه به صورت کامل روی آب ساخته شده است که این موضوع بر اهمیت این مسجد و خاص بودن آن می‌افزاید.
با توجه به کتیبه ای که در مسجد چهاربرکه وجود دارد این بنا حدود ۳۵۰ سال است که به مسجد تغییر کاربری داده است.
«چهاربرکه» یگانه در دنیا
«از دهه ۱۹۹۰ میلادی ساخت مساجد روی آب در بعضی کشورها مانند عربستان، مالزی، مراکش، امارات و حتی ایتالیا، صرفاً به دلیل جذب گردشگر و ایجاد جاذبه توریستی، شروع شده و ادامه دارد، اما به هیچ وجه از لحاظ قدمت نمی‌توانند با چهار برکه رقابت کنند.» این مطلب را یک کارشناس ارشد مدیریت جهانگردی می گوید و با اشاره به ویژگی های این مسجد ادامه می دهد: پلانِ این مسجد مدور شبیه پلان بازار قیصریه صلیبی است و در واقع می‌توان گفت ماکت قیصریه روی این مسجد پیاده شده است و سقف مسجد چهار برکه از طاق‌های دو لنگه‌ای هفت و پنج استفاده شده که به صورت دالان به هم نزدیک شده است، یعنی شرق به غرب، غرب به شرق، شمال به جنوب و جنوب به شمال، تا اینکه به هم نزدیک شده‌اند و مربع وسط که به صورت دو طبقه ایجاد شده است.
به گفته ابوذر سوری سقف اول از سقف چهار سوی پایین‌تر گرفته شده است تا بتواند هوای خنک و مرطوب از طریق پنجره‌ها وارد شبستان مسجد شود، طبقه دوم به صورت هشت ترک طاق‌ها اجرا و به هم متصل شده است که چهار سوی آن به چهار دالان برکه وصل شده و چهار سوی دیگر مابین چهار دالان است.
مسجدی با مهندسی دقیق و حساب شده
این احساس که زیر پای شما دقیقاً محل تلاقی چهار رشته آب انبار است و شما روی آب ایستاده‌اید، شاید کمی دلهره‌آور باشد که نکند فرو ریزد! اما مهندسی این بنا آنقدر دقیق و حساب شده است که احتمال ریزش سقف اول (همان سطح شبستان) خیلی پایین است.
وی ادامه می دهد: هوای داخل مسجد بسیار خنک و مطبوع بوده و در واقع از این فضای منحصربه‌فرد استفاده بهینه شده است، این احساس که زیر پای شما دقیقاً محل تلاقی چهار رشته آب انبار است و شما روی آب ایستاده‌اید، شاید کمی دلهره‌آور باشد که نکند فرو ریزد! اما مهندسی این بنا آنقدر دقیق و حساب شده است که احتمال ریزش سقف اول (همان سطح شبستان) خیلی پایین است.
به اذعان سوری، معماری مسجد چهار برکه لار بر اساس تفکری مقدس و هدفمند شکل گرفته است که این خود علم و انتقاد معماران سنتی لارستان را نشان می‌دهد و درون و ذات هر پدیده سنتی در این مرزوبوم به نوعی به اسطوره و دین پیوند می‌خورد و هنر بهترین وسیله برای نمایش این تفکر دینی و اسطوره‌ای بوده است.
آنچه از کتیبه‌های درون مسجد و روایات به دست می‌آید این بنا روی آب انبار کاربری غیر از مسجد داشته و به عنوان محلی برای شورا و تصمیم‌گیری‌های اهالی بازار قیصریه بوده و سپس تبدیل به مسجد شده است اما هر آنچه هست قدمت تاریخی آن به بیش از دوره اسلامی برمی‌گردد.
نظر شما