تشییع تاریخیِ شهید رئیسی، سرمایه اجتماعی ما را آشکار کرد

دکتر «محسن ردادی» در گفت وگو با خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان، با اشاره به حضور تاریخی، فوق‌العاده و غیرقابل پیش‌بینی مردم در تشییع پیکر شهید آیت‌الله رئیسی و دیگر شهدای خدمت، اظهار کرد: این شکوه و عظمت به اندازه‌ای بود که این پرسش ایجاد می‌شود که با توجه به برخی نارضایتی‌ها و مشارکتی که مردم در انتخابات مجلس داشتند، چنین تشییع باشکوهی چه معنایی می تواند داشته باشد؟

استادیار گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: به نظر نباید ساده از کنار این موضوع گذشت، معنای واضح، اولیه و غیرقابل انکاری که از این حضور شاهد بودیم به این موضوع باز می‌گردد که سرمایه اجتماعی حاکمیت و نظام جمهوری اسلامی بیش از آن چیزی است که در گزارش‌ها بیان می شود یا توسط جامعه‌شناسان مطرح و در آمارها ارایه می شود؛ اتفاقاتی نظیر تشییع سردار سلیمانی و شهید رئیسی نشان می‌دهد که اتفاقا بخشی از سرمایه اجتماعی که در دست داریم از چشم محققان و پژوهشگران پنهان مانده است اما با این وجود این سرمایه واقعیت داشته و در مواقع لزوم خود را نشان می دهد، در نتیجه مهمترین پیام از حضور گسترده مردم، وجود این سرمایه اجتماعی انباشته‌ای است که مردم با حضورشان بر آن صحه گذاشته و آشکارش کردند.

عوامل موثر در انباشت سرمایه اجتماعی در سیره شهید رئیسی

وی افزود: عاملی که باعث شد مردم به صحنه بیایند و اینگونه برای شهادت آیت الله رئیسی سوگواری کنند از یک جهت به شیوه شهادت، شیوه زیست و کنش سیاسی شهید جمهور باز می گردد؛ البته ممکن است آیت‌الله رئیسی را در برخی حوزه‌های اداره کشور و مدیریت مورد نقد قرار دهند کما اینکه برای هر کسی ممکن است این نقد وجود داشته باشد اما آنچه که در سیره و زندگانی این شهید بزرگوار خودنمایی می کند، ارتباط فوق‌العاده او با مردم و تلاشی بود که همواره برای حفظ این ارتباط داشت، همین مساله در حفظ و انباشت سرمایه اجتماعی موثر بود.

ردادی با بیان اینکه سرمایه اجتماعی متکی بر ارتباط است، تأکید کرد: اساساً هرچه که ارتباط افراد با یکدیگر بیشتر، گسترده‌تر و قوی‌تر باشد به معنای وجود سرمایه اجتماعی بیشتر است و طبیعی است که شهید رئیسی بین همه روسای جمهور نظام، جزو آن دسته بود که ارتباطات اجتماعی‌اش با مردم زیاد بود و به قول معروف بین مردم حضور داشت، چه مردم تهران و چه مردم شهرستان و خلاصه این رفت و آمدها و بین مردم بودن‌ها سرمایه اجتماعی فراوانی را به همراه داشت و به ارمغان می آورد، لذا شیوه زیست آن شهید مبتنی بر گسترش ارتباط با مردم بود.

این پژوهشگر اضافه کرد: شیوه و نحوه شهادت آیت‌الله رئیسی نیز در سرمایه اجتماعی که در جریان تشییع شهید جمهور متبلور شد، تاثیرگذار بود، شهید جمهور برای بازدید و خدمت به نقطه‌ای دور از پایتخت سفر کرده بود، قطعا اگر ایشان در دفتر کارش حضور داشت و بیمار می‌شد و در بستر از دنیا می‌رفت مردم این چنین شتابان برایش به خیابان نمی‌آمدند و این قدر اظهار دلسوزی نداشتند؛ آیت الله رئیسی در مسیر انجام وظیفه و خدمت به مردم دچار سانحه و همین باعث شد که سرمایه اجتماعی مردم، اینگونه در مراسم بدرقه ایشان نمایان شود.

وی در بخش دیگری از مباحث خود با بیان اینکه شهادت آیت‌الله رئیسی حین خدمت، خود به قسم دیگری از وجود سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد و صداقت باز می گردد، افزود: آیت الله رئیسی در راه خدمت به مردم و مستضعفان شهید شد و از دنیا رفت و این بزرگترین سندی بود که همدلی مردم را برانگیخت، مردم احساس کردند که او می توانست در دفتر کارش حضور داشته باشد و فعالیت داشته باشد اما حضور آن شهید در مناطق صعب العبوری که حتی هلیکوپتر از آن جان سالم به در نبُرد چه رسد به اینکه با خودرو رهسپار می شدند، عامل تایید دیگری بر صداقت آن شهید است که منجر به افزایش اعتماد مردم شد؛ همین افزایش اعتماد مردم نیز منجر به گسترش سرمایه اجتماعی می شود؛ در نتیجه حضور در آن مناطق و نحوه شهادت ایشان نه تنها سرمایه اجتماعی شهید جمهور که سرمایه اجتماعی کل نظام جمهوری اسلامی را افزایش داد.

مردم جذب صداقت شهید رئیسی شدند

ردادی ادامه داد: نکته مهم در تحلیل این تشییع باشکوه آن است که بسیاری از افراد که در تشییع شهید جمهور حضور داشتند و سوگواری کردند لزوما از طرفداران و کسانی که به او رای داده باشند نبودند، بلکه حتی اگر انتخابات برگزار می شد ممکن بود که بسیاری از این افراد به او رای ندهند و برعکس نقد شدید داشته باشند اما نکته اینجاست که حتی وقتی مخالفان، صداقت و در صحنه بودن را ببینند حتی اگر شخص با سلیقه سیاسی آنها هماهنگ نباشد، باز هم جذب آن همدلی و صداقتش می شوند، بنابراین مردم جذب این همدلی و صداقت شده و همراه می شوند و در یک کلمه سرمایه اجتماعی ذیل چنین رویکردی ایجاد می شود، در نتیجه اگر مسئولان نیت خیر خود را به مردم اثبات کنند در واقع همدلی آنها را بر می انگیزانند، اتفاقی که در مورد شهید رئیسی شاهد بودیم.

استادیار گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه گفت: وضعیتی که کشور اکنون در آن به سر می‌برد حاصل جنگ ترکیبی و جنگ شناختی بیگانگان و دشمنان در کشور ما است، به این معنا که دشمنان با وجودی که در ظاهر روی مظاهر اقتصادی تمرکز دارند و تحریم جمهوری اسلامی را برای مقابل با نظام در پیش گرفته‌اند اما اتفاقا بیشتر به نظر می رسد که تلاش آنها هدف قرار دادن اعتماد مردم است و در بسیاری از مواقع در سایه غفلت مسئولان، دانشگاهیان و افرادی که می توانستند موثر باشند و البته کسانی که نفوذ اجتماعی دارند متاسفانه بی‌اعتمادی به نظام و دولت‌ها در برخی از اشخاص و گروه‌های اجتماعی موثر واقع می شود.

ردادی ادامه داد: من به عنوان کسی که سال های سال است در حوزه سرمایه اجتماعی تحقیق می کنم می گویم که اولویت اول کشور تأمین سرمایه اجتماعی است، اگر این عرصه ترمیم، اصلاح و ارتقا یابد در این صورت بسیاری از مشکلات اقتصادی، سیاسی و البته نابه‌هنجاری های اجتماعی و فرهنگی با همکاری مردم اصلاح خواهد شد، بنابراین نقطه ای که می تواند وضع موجود را اصلاح کند همان سرمایه اجتماعی است.

وی با بیان اینکه سرمایه اجتماعی کشور ما به نسبت سایر کشورها پایین نیست و در رده میانه یا شاید پایین‌تر از میانه باشد، افزود: ایران به عنوان کشوری انقلابی که مردم سالاری در آن حاکم است بیش از هر کشوری نیاز به سرمایه اجتماعی دارد لذا اگر بتوانیم از این مولفه و همدلی میان مردم و مسئولان و جناح های سیاسی که به ویژه بعد از شهادت آیت الله رئیسی ایجاد شده بهره ببریم، امکان رفع بسیاری از مشکلات فراهم می شود.

از این سرمایه اجتماعی بهره بگیریم

ردادی ادامه داد: شهید بزرگوار آیت الله رئیسی با خون خود این همدلی را پدید آورد و باید آن را غنیمت بدانیم و از این فرصت استفاده کنیم، شهید جمهور صادقانه در خدمت منافع مردم بود، اگر همین نگاه شهید رئیسی در زمینه سرمایه اجتماعی مورد توجه قرار بگیرد باعث می شود تا معضلات سیاسی و اقتصادی رفع شود.

این پژوهشگر بیان کرد: بسیاری از اتفاقاتی که در دنیا می افتد و ملت های مختلف را تحت تاثیر قرای می دهد منجر به همدلی می شود، این همدلی خود عامل سرمایه اجتماعی است، اگر بتوانیم این همدلی را استمرار بخشیم و از آن استفاده کنیم در این صورت این سرمایه باقی می ماند و حفظ می شود، اما اگر قوانین سرمایه اجتماعی نقض شوند هیچ تضمینی نیست که این دستاورد اجتماعی که حاصل شده باقی بماند، مثال آشکار در تاریخ معاصر کشور مشهود است که این همدلی و سرمایه اجتماعی در دوران دفاع مقدس حاصل و یک اعتماد فوق العاده بین مردم و مسئولان ایجاد شد اما به دلیل بی‌توجهی به سرمایه اجتماعی و تمرکزی که دولت پس از جنگ بر مسایل اقتصادی داشت، برخی اشتباهات در آن دوران رخ داد و این دوری از اصول انقلابی و مردمی باعث شد که سرمایه اجتماعی افول کرده و یا کاهش یابد. 

استادیار گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی در پایان خاطرنشان کرد: عدم توجه به سرمایه اجتماعی به مثابه آن است که پولی در دست داشته باشیم و یک گوشه متروک بماند بدون آنکه از آن استفاده کنیم و یا سرمایه گذاری روی آن داشته باشیم، طبیعی است که این سرمایه از دست می رود، غرض از اشاره به این مثال توجه به این مساله است که به سرمایه اجتماعی نیز باید مانند سرمایه مالی تکیه کرد تا تبدیل به بازاری برای پیشبرد پروژه ها شود، این سرمایه اجتماعی قابلیت آن را دارد که در انواع و اقسام اقدامات ملی مورد توجه قرار گرفته و از آن استفاده شود.