خبرگزاری شبستان__یاسوج: همه ساله با آغاز محرم، ماه پیروزی خون بر شمشیر، استان کهگیلویه و بویراحمد شاهد برپایی مراسم و آئین های ویژه ای است که در شهرها، روستاها و مناطق مختلف این استان با حضور مردم مومن و متدین برگزار می شود.
مردم استان کهگیلویه و بویراحمد در این آئین ها که به اشکال مختلف برگزار می شود، عشق و ارادت خود را به حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) و یاران باوفایش نشان داده و در سوگ آنها عزاداری و نوحه سرایی می کنند.
اجرای تعزیه، تشکیل هیئت های عزاداری، سینه زنی و زنجیر زنی، حرکت شتران اسب های سیاه پوش به عنوان نمادی از کاروان کربلا و اسرا، اطعام و نذری دادن به ویژه در شب های تاسوعا، عاشورا و شام غریبان از جمله سنت هایی است که ماه محرم هر سال در استان کهگیلویه و بویراحمد برگزار می شود.
شروه خوانی (نوای جان سوز) زنان ایلی کهگیلویه و بویراحمد یکی از آئین ها در رثای مظلومیت امام حسین (علیه السلام) و یاران باوفای آن حضرت است.
شروه خوانی زنان نوعی نوای غمگینانه به معنای گریستن بر مرده و بیان کارهای شایسته اوست، این نوع موسیقی آوازی با لحنی اندوهبار و سوز درونی از سوی زنان و دختران به گویش های مختلف به صورت تک خوان اجرا می شود.
در این آئین زنان و دختران ایلی و عشایری با بستن کمربندها و شال بندهای سیاه اطراف زن نوحه خوان حلقه می زنند و در غم مظلومیت شهدای کربلا سوگواری می کنند.
در این آئین که از ابتدای محرم در بخش زیلایی آغاز می شود زنان با تشکیل حلقه های جداگانه به طوری که یک نفر به عنوان نوحه خوان (یا شروه خوان) در وسط قرار گرفته و بقیه خانم ها در حالی که چارقدها یا چادرهای سیاه رنگ را به پشت و سینه خود می کوبند به شیوه ای خاص با لباس های محلی نوحه هایی به لهجه لری عزاداری می کنند.
یک پژوهشگر کهگیلویه و بویراحمدی با اشاره به اینکه در گذشته ایلات و عشایر این استان چند روز قبل از ماه محرم با فراهم کردن مقدمات مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین (علیه السلام) به استقبال محرم می رفتند اظهار داشت: انتخاب محل عزاداری و نظافت آن و درست کردن علَم ها از مهم ترین این اقدامات بود.
فریدون داوری ادامه داد: همچنین برخی افراد چند روز از قبل از آغاز محرم، هنگام غروب در کوچه ها به راه افتاده و با خواندن برخی نوحه های محلی در مورد آمدن محرم اطلاع رسانی می کردند.
وی درباره شیوه عزاداری مردم استان کهگیلویه و بویراحمد گفت: خانم ها و آقایان با حلقه های جداگانه برای سید و سالار شهدا عزاداری می کردند، به طوری که یک زن به عنوان تک خوان در وسط قرار گرفته و بقیه خانم ها دست به گردن هم می انداختند و به نوعی خاص و با لباس های محلی عزاداری می کردند و چارقدها یا چادرهایشان را به پشت و سینه خود می زدند. همچنین آقایان در هنگام سینه زنی، کمر همدیگر را گرفته دایره وار می چرخیدند و بر سینه می زدند.
کـُتل بندی و سیاهپوش کردن نیز از دیگر شیوه های سنتی و آئین های عزاداری در ایام حزن انگیز محرم به ویژه در شب تاسوعا و روز عاشورای حسینی در این خطه از ایران اسلامی مرسوم است.
در این آئین اسبی را به عنوان اسب امام حسین (علیه السلام) زین و تزئین کرده و بین هیئت ها می گردانند، نوحه خوانان نوحه می خوانند و گاهی تعزیه واقعه کربلا را به تمثیل اجرا می کنند و زن ها نیز با دیدن این نمایش ها به رسم های محلی شیون می کنند که این آئین به «کتل» مشهور است.
زنان عشایری حجله ای برای حضرت قاسم (علیه السلام) و گهواره ای (به زبان محلی تهته) برای حضرت علی اصغر (علیه السلام) درست می کنند و به آن زنگوله و چشم زخم، آویزان می کنند و روی آن را پارچه سبز می کشند.
زنان در ایام محرم به صورت دایره ای دور این گهواره می نشینند و برای دامادی حضرت قاسم (علیه السلام) و حضرت علی اصغر نوحه (شروه) خوانده و عزاداری می کنند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه از آنان طلب حاجت می کردند.
آئین تعزیه خوانی سنتی نیز یکی از آئین های فاخر ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که به طور معمول از سال 1287 در میان اقوام، ایلات و مناطق عشایر نشین این خطه اجرا می شود.
مقتل خوانی و تعزیه خوانی در حقیقت شرح حال تاسوعا و عاشورای سال 61 هجری در دشت نینوا و ذکر مصیبت های اهل بیت پیامبر (صل الله علایه وآله وسلم) در کربلا است.
این نوع ذکر مصیبت به صورت نوحه برای مردم بیان می شود و سوگواران برای آنچه بر امام حسین (علیه السلام) و یارانش گذشته به سوگواری و سینه زنی می پردازند.
مردم در شب های محرم در دسته جات عزاداری به سینه زنی و زنجیر زنی مشغول بوده و در شب های تاسوعا و عاشورا بعد از اتمام سینه زنی به دو دسته تقسیم شده و تا نزدیک صبح اشعار زیر را سر می دادند:»شب تاسوعاست یا محمدا، محشر کبراست یا محمدا».
در شب عاشورا هم می گفتند: «امشبی را شه دین در حرمت میهمان است مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع؛ فردا حسین سَر می دهد، عباس و اکبر می دهد؛ زینب اسیری می رود وای ز بی برادری؛ فردا حسین بی یاورست، فرزند زهرا بی سر است».
«ای فاطمه مَینا دو رنگ، حسین کشتن مِنِ جنگ؛ گُلی را که حسین بو می کرد، شمر با چکمه لگدکوب می کرد. (مَینا: نوعی روسری محلی)
این مراسم تا پاسی از شب صبح عاشورا ادامه می یافت و بعد مراسم سینه زنی و زنجیرزنی و سپس ظهر عاشورا مراسم تعزیه را انجام می دادند.
همچنین صحنه کربلا را در قالب تئاتر نشان داده و بعد از مراسم تعزیه، به خیمه ها حمله ور شده و خیمه ها را آتش زده و می گفتند: «آتش زدیم به خیمه گاه، برای کشته شدن آل عبا».
بعد اسیران را می گرفتند و می بردند. سپس شب آنها را به خرابه های شام آورده و مراسم شام غریبان را برپا می کردند و حتی هنگام اربعین، مراسم برگرداندن سر امام حسین (علیه السلام) از شام به کربلا را به نمایش درمی آوردند.
کارشناس فرهنگی گفت: آئین های عزاداری در کهگیلویه و بویراحمد از سه روز قبل از محرم آغاز و تا سه روز بعد از عاشورا ادامه دارد.
سید نعمت الله حجازی گفت: سوگواره های محرم در این استان در اشکال سنتی و امروزی برگزار می شود.
در عصر حاضر که دشمنان مذهب شیعه بر رواج روش های جدید عزاداری مانند قمه زنی، راه رفتن روی ذغال گداخته، استفاده از زنجیر تیغ دار و غیره در عزاداری ها همت گماشته و سعی بر خشن جلوه دادن فرهنگ شیعی و ارائه تصویری غیرعقلانی از مکتب تشیع در ذهن افراد ناآشنا با این فرهنگ می کنند، تبیین روش های سنتی عزاداری می تواند راهی برای مقابله با این هربه و هجمه دشمنان فرهنگ شیعی باشد.
بخشی از اشعاری که عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد در گذشته در سوگ و عزای سرور و سالار شهیدان می‌خواندند:
»زر شهنه ایشخنم وای وای/یوسف گل پیرهنم وای وای/ یه کارد خونی دییمه/ چایر وریش کشییمه» ( زیر درخت شهن را شخم می‌زنم، وای وای/ یوسف گل پیرهنم، وای وای/ یک چاقوی خونی دیده‌ام/ چادر رویش کشیده‌ام«
»اَی ماهِ مَحرَم اومَ شایی رفت و غم اومَ اَو مِن حرم کَم اومَ» (با آمدن ماه محرم، شادی رفت و غم جایگزین آن شد، حرم با کمبود آب مواجه شد«.
»آخ بَ دشتِ کربلا سَرشَ بِری اَو وَش نَدا» (در دشت کربلا، سرش را بریدند و به او آب ندادند».
»اَی ماه مَاهور ایما، سُطلون و سرور اویماَ/ امام حسینَ کُشتِن ای خاک بَر سَر ایما» (سلطان و سرور ما را کشتند، ای خاک بر سر ما).
نظر شما