به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از گیلان_ نوشین کریمی
«اسلم بن عمرو دیلمی» یار گیلانی امام حسین(ع) بود که در خدمت امام سجاد(ع) نیز ماند. از ابتدا تا انتهای ماجرای کربلا امام حسین(ع) را همراهی کرد.
اسلم خوش خط، خوش سیما و قاری قرآن بود و منشی مخصوص و نامه نگار امام حسین(ع) نیز محسوب می‌شد. وی ادبیات عرب را به خوبی می‌شناخت، اهل راز و نیاز و شب بیداری بود و در تیراندازی و شمشیر زنی مهارت بسیار بالایی داشت و استاد ادبیات و شاعر نیز بود و نقل است که شعر «امیری حسین و نعم الامیر» نیز به این شخصیت منتسب است. آنچه از حادثه کربلا از، گذشته تا به امروز به ما رسیده بی شک توسط این جنس از راویانی بوده که رسالتشان بازتاب رویداد تاریخی این واقعه است. از آنجا که مردمان گیلان از همان ابتدا علویان را پذیرفتند و شیعه شدند. آداب و رسوم این منطقه با توجه به نوع ارادتی که به اهل بیت(ع) داشتنه اند، در جای جای این خطه شنیدنیست.
آیین ها و باورداشت هایی که کم کم جزئی از فرهنگ این سرزمین شد و در برخی از موارد دستخوش برخی جریانات از یادها رفت.
علم گیتن
حمید نظرخواه علیسرایی_ نویسنده، کوچصفهان شناس، محقق و پژوهشگر فرهنگ عامه گیلان و دبیر انجمن علمی ایران شناسی دانشگاه گیلان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان با اشاره به گوشه‌هایی از آئین‌ها و باورداشت های مردم گیلان در ایام محرم و صفر اظهار کرد: سنت «علم گیتن» در دهکده پیرموسی کوچصفهان در دهه اول محرم در «بقعه آقا شیربنده» که از بقعه های قدیمی پیرموسی به حساب می آید و به صورت مقبره ای چوبی که سقفش به صورت گالی پوشی ساخته شده بود، برگزار می شد. در اطراف این بقعه درختان کیش وجود داشت و به دیواره های بقعه نیز قندیل و پارچه‌های سبز رنگ می بستند.
پذیرایی از عزاداران حسینی
وی با بیان اینکه، اهالی پیرموسی به مدت ۱۰ شب در این بقعه گرد هم می آمدند و به صورت سینه زنی به عزاداری می پرداختند گفت: در این شب ها رسم بود که اهالی با «مُجمعه» غذا را به بقعه می آوردند و از عزاداران پذیرایی می کردند. البته اهالی روستای علیسرا نیز در چهلمین روز شهادت امام حسین(ع) و یارانش اقدام به پخت غذا کرده و به عنوان خیرات در بین خانه های اطراف منزل خودشان در داخل مجمعه گذاشته و توزیع می کنند.
نظرخواه افزود: در روز سوم امام دسته عزاداری به مسجد بزرگ شهر واقع در کوچصفهان حرکت می کردند.
وی ادامه داد: در مسجد پیرموسی از قدیم رسم بر این بوده که جوانان در مسجد وقتی مرثیه خوان شروع به خواندن می کرد چراغ ها را خاموش می کردند و جوانان پیراهن از تن در می آوردند و به صورت سینه زنی به عزاداری امام حسین(ع) می پرداختند.
قربانی گوسفند و خون مالی کردن خود جهت تبرک
نظرخواه، یکی دیگر از رسم های اهالی مسجد پیرموسی را قربانی گوسفند در ظهر روز عاشورای حسینی عنوان کرد و افزود: پس از قربانی گوسفند، گوشت آن را برای خورشت شام در مسجد استفاده کرده و یا در بین خانواده های مستحق تقسیم می کنند. همچنین وقتی گوسفند قربانی توسط قصاب سربریده می شود خون ریخته شده بر زمین را زنان، دختران و پسران برای سلامتی و گرفتن حاجت به لباس، صورت و بدن خودشان می زنند و گاهی هم در داخل بطری کوچک درب دار ریخته به عنوان تبرک با خود برای بیماری که در خانه باشد و توان راه رفتن را ندارد می برند.
جارو زئن قتل روزه
وی همچنین با اشاره به مراسم «جارو زئن قتل روزه» اظهار کرد: زنان کوچصفهانی بر این باورند که اگر کسی بخواهد در روز شهادت امام حسین(ع) خانه را جارو کنند در آن خانه مگس های زیادی جمع می شوند.
سییا واووسته آسمان
نظرخواه تصریح کرد: ساکنین کوچصفهان اعتقاد دارند که در روز شهادت امام حسین(ع) یعنی روز عاشورا، آسمان را ابرهای تیره فرا می گیرد که شروع به باریدن می کنند. آنها در این موقع می گویند «سییا واووسته آسمان» یعنی اینکه آسمان خدا هم در این روز عزدار امام حسین(ع) است و گریه می کند.
شام غریبان و سرکشی امام از مسجد
وی در ادامه گفت: «شام غریبان» اهالی روستاهای شکارسرا، محله احمدسرا، محله کته کول شکارسرا و اسماعیل آباد علیسرا بر این عقیده اند که مسجد را باید خالی بگذارند که در این شب امام حسین(ع) به همراه یاران خود برای سرکشی به مسجد می آیند و مسجد را «گلاب باشی» و عطرآگین کرده و با این کار از پیروان خود قدردانی می کند.
حاجت خواهی زنان در شب شام غریبان
نظرخواه اضافه کرد: زنان این منطقه بر این باورند که در شب شام غریبان اگر حاجتی داشته باشند می بایست از حضرت زینب(ع) بخواهند و در صورت برآورده شدن حاجت‌شان اقدام به پختن آش حضرت فاطمه زهرا(س) کنند. همچنین اعتقاد دارند پس از گرفتن حاجت می‌بایست با «پای برهنه» و «لال لاکی» (بدون حرف) به درب هفت خانه ای که نام زنان یا دختران آن خانه «فاطمه» یا «زهرا» است مراجعه کنند و «دست گدایی» به سوی صاحب خانه دراز کرده و وسایلی که برای پختن آش نذری به کارشان می آید از قبیل برنج، حبوبات، پول و غیره... هر کس به اندازه «دس رس» در حد توان خودش کمک کند تا آن ها در آش نذری استفاده کنند.
وی همچنین گفت: اهالی شکارسرا و علیسرا در شب شام غریبان با پای برهنه و سینه زنان به حیاط خانه های مردم می رفتند و نوحه خوانده و صاحب خانه فانوس ها را در داخل اتاق می گذاشت که حیاط خانه کاملا تاریک باشد چون بر این عقیده اند که حضرت زینب(ع) در صحرای کربلا در تاریکی شب به دنبال پیکر برادر و اقوامش بود، و در پایان صاحب خانه با چایی، خرما و شربت از عزداران به صورت «سرپایی» ایستاده پذیرایی می کند.
«کارو زنی»
نظرخواه در خصوص آیین های شهرستان لاهیجان نیز اظهار کرد: در لاهیجان و روستاهای اطراف آن در ایام محرم دسته عزاداری بنام «دسته کارو زنی» وجود داشت که از چوبی بنام «کارو» استفاده می کردند. این دسته عزاداری دارای نوحه خوان، طبال و سنج زن می باشد و کارو را با روش های موزون و با حرکات دست و بدن بهم می کوبیدند.
رسم روز یازدهم محرم
وی یادآور شد: همچنین یکی از رسم های گذشته در لاهیجان رسم هر ساله روز یازدهم محرم است که اهالی لاهیجان در روستاها و مناطق اطراف درب خانه ها را بر روی اهالی و عزاداران حسینی باز می گذاشتند و با غذاهای نذری از عزاداران حسینی پذیرایی می کردند.
شو ملائکه
نظرخواه بیان کرد: اهالی «چونچنان» بر این عقیده بودند که در شب تاسوعا هیچ خانواده ای نباید در خانه بماند حتی کودکان همگی برای سوگواری اهل بیت می بایست به مسجد بروند و عزاداری کنند و خانه ها را خالی بگذارند تا فرشته شب «شو ملائکه» بیایند و از چاه خانه آن ها به قدر کافی آب بنوشند تا عطشان بر طرف شود.
شام غریبان در چونچنان زیباکنار
وی با بیان اینکه، عده ای از اهالی بندر چونچنان اعتقاد داشتند که در شب شام غریبان می بایست در داخل مسجد بخوابند و بر این باور بودند که در این شب ملائکه از آسمان به زمین می آیند و ما را از الطاف خود بهره مند می کنند اضافه کرد: ملائکه وقتی به زمین می آیند به دور ادوات عزاداری و علم هایی که عزاداران در مسجد برپا کرده اند می چرخند. سپس به سمت بقعه آقا سید اسماعیل و بقعه سیده حلیمه می روند و طواف می کنند.
نظرخواه تصریح کرد: همچنین بر این باورند که پرنده ای که شبیه طاووس است با بال های بزرگ و دٌم بلند در این شب بر فراز مسجد و بقعه آقا سید اسماعیل به پرواز در می آید و به دور بقعه طواف می کند و با نورش کل محوطه بقعه را روشن می کند، سپس به هنگام پرواز به سمت آسمان از بال ها و دٌم پرنده نورهایی که شبیه قطرات باران زلال و کمی متمایل به رنگ سبز است شروع به باریدن کرده و محوطه مسجد و بقعه را نورانی می کند. سپس پرنده به سمت قبله به پرواز در می آید.
وی اظهار کرد: چونچنانی ها می گویند، سر پرنده را هاله ای سبز رنگ فرا گرفته که پَر آن دم دراز در حین پرواز مثل باران به زمین می بارید و سر پرنده به دلیل هلاله سبز رنگ و نور زیاد قابل مشاهده نیست. در این هنگام کسانی که این صحنه را می بینند می بایست مدام بر حضرت محمد(ص) صلوات بفرستند.
آئین «زاری زاری» در سوستان شرق گیلان
نظرخواه با اشاره به اینکه آئین «زاری زاری» هر ساله در ماه محرم (روز عاشورا) در روستای سوستان توسط مرحوم حاج «حسینعلی حیدر دوست سوستانی» ملقب به «حاج آخوند» طبق سنت هرساله به دو زبان فارسی و گیلکی اجرا می شد گفت: هنوز هم این سنت توسط برخی از اهالی نیز اجرا می شود.
در این مراسم شعری با مضمون زاری زاری خوانده می شود.
زاری زاری زاری زار / زاری یارن ظلم زار
زار بوبو ظلم بوبو / زاری یارن ظلم زار
دشت کربلا بوبو / زاری یارن ظلم زار
می آقا شهید بوبو / زاری یارن ظلم زار
کربلا پر خون بوبو / زاری یارن ظلم زار
عباس غرق خون بوبو / زاری یارن ظلم زار
سکینه یتیم بوبو / زاری یارن ظلم زار
طفلکان بی آب بوبو / زاری یارن ظلم زار
اکبر نا امید بوبو / زاری یارن ظلم زار
می قاسم شهید بوبو / زاری یارن ظلم زار
عروس نامید بوبو / زاری یارن ظلم زار
این چنین هرگز نوبو / زاری یارن ظلم زار
خاک بر سر ما بوبو / زاری یارن ظلم زار
می اصغر بی شیر بوبو / زاری یارن ظلم زار
عابدین زنجیر بوبو / زاری یارن ظلم زار
زینب هم اسیر بوبو / زاری یارن ظلم زار
*عکس های این گزارش متعلق به آقای نظرخواه است که در پژوهش میدانی ثبت شده است.
نظر شما