ارزش انسان در آیینه قرآن؛ از معلم ملائکه تا محبوب خداوند

خبرگزاری شبستان-استان فارس؛ مهدی رحمانیان| انسان در نگاه آفرینش، موجودی بی‌نظیر و ارزشمند است که خلقت او با هدفی متعالی و جایگاهی ویژه صورت گرفته است. قرآن کریم، این مقام را بارها با تعابیر مختلف ستوده و او را جانشین خداوند بر زمین و معلم فرشتگان معرفی کرده است. در میان مخلوقات، انسان تنها موجودی است که قادر است با بهره‌گیری از عقل، ایمان و اراده، راه کمال و سعادت را طی کند و به قله‌های بی‌نهایت معرفت و تقرب الهی دست یابد. اما این مسیر درخشان و این جایگاه عظیم تنها برای کسانی ممکن است که قدر خویش را بشناسند و به عظمت و مسئولیت انسان بودن واقف باشند.  

شناخت قدر خود، نه‌تنها راهی برای صیانت از روح و روان انسان در برابر آسیب‌های دنیوی و شیطانی است، بلکه مسیری است برای رسیدن به مقام قرب الهی.

سخن امام علی (ع) در نهج‌البلاغه که می‌فرمایند: «هَلَکَ امْرُوٌ لَمْ یَعْرِفْ قَدْرَهُ»، هشدار عمیقی به همه انسان‌هاست. کسی که ارزش خود را نشناسد، در گرداب تباهی و گمراهی گرفتار می‌شود و عظمت وجودی خویش را به باد می‌دهد. این کلام، یادآور یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بشری است؛ چالشی که از ناآگاهی نسبت به حقیقت انسان آغاز می‌شود و به از دست رفتن گوهر ارزشمند زندگی می‌انجامد.  

حجت‌الاسلام محمدحسین مدبر، امام جمعه جهرم، با استناد به این سخن حکمت‌آمیز، به بازشناسی مفهوم «قدر» در زندگی انسان پرداخته است. او با بیانی شیوا و دلنشین، بر ضرورت شناخت جایگاه وجودی انسان تأکید کرده و با بهره‌گیری از آموزه‌های قرآن و احادیث، راهکارهایی برای حفظ این ارزش ارائه داده است.  

از منظر وی، شناخت قدر خود، نه‌تنها راهی برای صیانت از روح و روان انسان در برابر آسیب‌های دنیوی و شیطانی است، بلکه مسیری است برای رسیدن به مقام قرب الهی. انسان‌ها اگر به جایگاه و مسئولیت خویش واقف نباشند، در دام وسوسه‌ها گرفتار شده و گوهر وجودشان را به بهایی اندک خواهند فروخت. اما در مقابل، کسانی که به ارزش و شرافت انسانی خود ایمان دارند، با خداوند معامله‌ای پرمنفعت انجام داده و بهشت جاویدان را از آنِ خود می‌کنند.  

تفسیر کلام امام علی (ع)

امام علی (ع) در حکمت ۱۴۹ نهج‌البلاغه می‌فرماید: «هَلَکَ امْرُوٌ لَمْ یَعْرِفْ قَدْرَهُ»؛ کسی که قدر خود را نشناسد، هلاک می‌شود. این سخن به‌روشنی بیانگر آن است که شناخت منزلت و جایگاه خویشتن، اولین گام برای پرهیز از انحطاط و گمراهی است.

قرآن انسان را معلم فرشتگان، خلیفه خداوند در زمین، و موجودی معرفی می‌کند که تمامی هستی در خدمت او آفریده شده است.

از منظر حجت‌الاسلام مدبر، این «قدر» به معنای ارزش، شأن و اهمیت وجودی انسان نزد خداوند است؛ چرا که قرآن انسان را معلم فرشتگان، خلیفه خداوند در زمین، و موجودی معرفی می‌کند که تمامی هستی در خدمت او آفریده شده است.

به گفته این استاد حوزه و دانشگاه، فرمایش مولا امیرالمومنین(ع) این است که هرچه در توان دارید برای مطالعه و فکر و پرسش به کار برید تا شأن و جایگاه خود را نزد خدای عالم و در این هستی بدانید و هرگز فکر نکنید موجودی بیهوده و کم ارزش و یک مخلوق عادی و معمولی هستید.

حجت الاسلام مدبر می گوید: قرآن کریم و بزرگان دین مطالب بسیاری به ما داده اند تا همین فرمایش را بتوانیم جامه  عمل بپوشانیم و خود را بشناسیم. ما انسانها اگر فکر کنیم که ارزشی نداریم از خودمان مراقبت نمی کنیم و در این دنیا چیزها و یا کسانی هستند که می خواهند به روح و روان و دین و ایمان ما آسیب برسانند. ما نباید خودمان را ارزان بفروشیم. این یک واقعیت است که شیطان و شیطان صفتان خریدار ما هستند و البته خدای متعال نیز خریدار ماست.

آسیب‌های ناشی از نشناختن ارزش خویشتن

اگر انسان خود را بی‌ارزش بپندارد، روح و روانش در معرض آسیب قرار می‌گیرد. اینجاست که وسوسه‌های شیطان و شیطان‌صفتان او را هدف قرار می‌دهند. حجت‌الاسلام مدبر با نقل حکایتی از سعدی درباره عمربن عبدالعزیز، بر این نکته تأکید می‌کند که ناشناختن ارزش‌های خود، انسان را به دستاویز ساده‌ای برای فریب دیگران تبدیل می‌کند. 

معامله با خداوند، اوج ارزشمندی انسان

خداوند انسان را چنان ارزشمند آفریده که خود خریدار اوست. در قرآن کریم می‌خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ...» (توبه: ۱۱۱). امام علی (ع) نیز می‌فرماید: «لَیسَ لأنفُسِکُم ثَمَنٌ إلاّ الجنّةَ، فلا تَبِیعُوها إلاَّ بِها»؛ بهای شما تنها بهشت است، پس خود را ارزان نفروشید. شهدای مدافع امنیت نمونه‌های بارز این معامله الهی هستند که ارزش خود را شناختند و با خداوند بهترین قرارداد را بستند.

انسان، موجودی با قابلیت‌های بی‌نهایت و ارزشی بی‌پایان است. اما این ارزش تنها زمانی به فعلیت می‌رسد که او خویشتن را بشناسد و در مسیر تعالی قدم بگذارد. بزرگان دین و قرآن کریم به‌وضوح بیان می‌کنند که انسان می‌تواند به جایگاه «کن فیکون» برسد؛ جایی که با اطاعت و بندگی، به اذن خداوند در جهان کار خدایی انجام دهد.