حجت الاسلام «حسین اثنی عشری»، در گفت و گو با خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان؛ ضمن اشاره به تاریخچه و نحوه ایجاد تحول اجتهادی در جریان فقهی حوزه های علمیه، اظهارکرد: دفتر فقه معاصر در راستای اجرای فرمایشات مقام معظم رهبری و تاکیدات ایشان طی چندین سال و همچنین تاکیدات دیگر بزرگان حوزه پس از چند سال پیگیری در سال ۱۳۹۵ راه اندازی شد. از ابتدای راه اندازی ۵ هدف اصلی را تعیین گردید که امروز به لطف خدا همه آن موارد به نقطه مطلوب رسیده و روز به روز در حال توسعه و پیشرفت است.
مدیر دفتر فقه معاصر حوزه نخستین موضوع در دستور کار این دفتر را که مورد تاکید رهبر انقلاب نیز بود «تولید کتب درسی جدید بر اساس منهج اجتهادی جواهری» با عمق قابل قبول در حوزه های علمیه، برای سطوح عالی حوزه عنوان کرد و گفت: این اتفاق در شورای علمی دفتر توسط چند تن از مجتهدین شناخته شده حوزه (حضرات آیات مهدی شب زنده‌دار، محمد تقی شهیدی، سیدمحمدعلی مدرسی، علی عندلیبی و محمد قائنی) رقم خورد و نتیجه آن تالیف دو کتاب «الفائق» و «الشخص الاعتباری» بود که در برنامه آموزشی حوزه قرار گرفت و سالانه چند هزار نفر از طلاب در حوزه های علمیه این دروس را می خوانند. البته این روند ادامه دارد و شورای علمی هر هفته طی جلساتی که برگزار می شود، تلاش می کنند کتب جدید و همچنین بخش‌های جدید کتاب الشخص الاعتباری را آماده کنند.
استاد سطوح عالی حوزه با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص ورود حوزه به مسایل روز و پاسخگویی در این زمینه، خاطرنشان کرد: محور دوم هدفگذاری این دفتر موضوع «دروس خارج فقه معاصر» بود. از این جهت که این دروس - به عنوان پایگاه اصلی تولید علم - به موضوعات و مسائل معاصر بپردازد. زمانی که ما کار را آغاز کردیم شاید قریب به ۴ یا ۵ درس محدود در این رابطه برقرار بود اما امسال یعنی سال تحصیلی ۱۴۰۳- ۱۴۰۲ شاهد برپایی ۱۱۰ جلسه درس خارج فقه معاصر هستیم که موضوعات جدید را بررسی می کنند.
بررسی و تبیین ۲۲ موضوع کلان ِامروز جامعه در دروس خارج حوزه
حجت الاسلام اثنی عشری تصریح کرد: دایره موضوعاتی که در دروس خارج فقه معاصر به آنها پرداخته می شود، بسیار گسترده است. به گونه ای که حداقل ۲۲ موضوع ِ کلان ِ اصلی داریم از مسئله «خانواده» و «اخلاق» گرفته تا «رمز ارز»، «بورس» ، «هوش مصنوعی» و « فقه سیاسی» و موضوعات متنوع دیگر. به عبارت دیگر، امروز قریب به ۲۵ کلان موضوع توسط فقها و علما در دروس خارج فقه حوزه در حال بررسی است که از مسائل روز جامعه محسوب می شوند.
وی خروجی این دروس را تالیف و انتشار ۴۵ جلد کتاب در موضوعات معاصر به زبان های عربی و فارسی عنوان و ابراز کرد: این ۴۵ جلد کتاب که شامل مباحث و مطالب مختلفی از اخلاق، بورس، طب و پزشکی، پول، ولایت فقیه و... هستند به علاوه دو کتابی که پیشتر نام بردم، سال گذشته خدمت مقام معظم رهبری ـ مدظله العالی ـ تقدیم شد. ایشان رسماً از طریق دفترشان از این کار تقدیر نمودند و تیرماه سال ۱۴۰۲ نیز در سخنانی، عملکرد حوزه در فقه معاصر را به عنوان الگویی برای سایر بخش های حوزه برشمردند.
وی بخش دیگری از کار این دفتر را «احیای مباحث کتب فقها در سده اخیر» دانست و افزود: ما تلاش کردیم آن دسته از مطالب و مباحث معاصری که فقها در سده اخیر در آثار خود به آن پرداخته اند احیا شود. در همین راستا دروسی به صورت اختیاری در حوزه راه اندازی شد که شامل همین مباحث است از جمله کتاب «اقتصادنا» از شهید صدر که به موضوع اقتصاد اسلامی می‌پردازد و کتب و آثاری از آیت الله العظمی مکارم و آیت الله العظمی سبحانی و سایر فقهای ما که مجموعا شامل ۱۵ عنوان کتاب می‌شود و تحت عنوان دروس تمهیدی فقه معاصر مورد استقبال طلاب قرار گرفت. امروز این کتاب ها در جمع کتب درسی طلاب قرار گرفته و هزار و صد طلبه تنها در قم مشغول تحصیل آنها هستند.
حجت الاسلام اثنی عشری ادامه داد: در همین رابطه موضوع پایان نامه ها نیز مورد توجه قرار گرفته و در حال حاضر ۱۸۰ پایان نامه فقط در موضوعات معاصر در حال تألیف است. از این پایان نامه ها حمایت می شود تا در مسیر چاپ و تبدیل شدن به کتاب قرار بگیرند. نکته مهم این است در سال ۱۴۰۰ یک تحول آموزشی اجتهادی در حوزه رقم خورد که هم دفتر فقه معاصر، هم آموزش حوزه و هم دیگر بخش ها در این رابطه همراهی کردند و امروز کتب جدیدی در برنامه درسی حوزه قرار گرفته که طلاب به صورت اختیاری در هر کدام از آنها را که مایل باشند، شرکت می‌کنند. بنابراین یک حرکت مهمی در زمینه تغییر کتب در سطح عالی داشتیم.
راه اندازی و فعالیت «دبیرخانه حمایت از پژوهش های مورد نیاز نظام»
مدیر دفتر فقه معاصر حوزه گفت: حوزه در ارتباط با دروس خود، باید یک عمقی داشته باشد و از آن عمق، هم دست بردار نیست و این مسئله کمی زمان‌بر است. یعنی حوزه برای این که بتواند متون و دروسی در آن عمقِ اجتهادی مطلوب خودش داشته باشد کمی زمانبری دارد. اما باید توجه داشت در کنار این دروس و کتب رسمی که برای جا باز کردن در حوزه، به زمان نیاز دارند، محققین و فضلای ما کتب و مقالات متعددی در موضوعات معاصر نگاشته اند. به گونه ای که آیت الله اعرافی در جلسه ای فرمود: «تا امروز یک هزار عنوان کتاب و مقاله در موضوعات جدید نوشته شده است».
وی با اشاره به اقدام خوب و شایسته معاونت پژوهش حوزه در حمایت از تولید آثار مورد نیاز روز جامعه، خاطرنشان کرد: این معاونت بخشی دارد به نام «دبیرخانه حمایت از پژوهش های مورد نیاز نظام» که بیش از ۲۰ گروه علمی در آن در موضوعات متنوع از جامعه شناسی تا اقتصاد و از فقه تا اخلاق به تحقیق و پژوهش می پردازند. این دبیرخانه از محققینی که درپی چاپ کتاب در موضوعات جدید علمی هستند، حمایت می کند. تا کنون نیز آثار متعددی به این شیوه چاپ شده و به عبارتی یک نوع سرمایه گذاری در رابطه با تولید آثار علمی جدید انجام گرفته است.
استاد حوزه علمیه در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع کاربردی سازی دستاوردهای علمی و فقهی این دفتر اشاره و تصریح کرد: محققین ما در حوزه، مباحثِ اجتهادی ِ فنی ِ فقهی را تولید می‌کنند اما این دستاوردها باید در قالبی ارائه شود که در دانشگاه های ما هم قابل استفاده بوده و در فضا و ادبیات دانشگاهی ما جا باز کند. به عنوان مثال فقیه ما (آیت الله جواد مروی) در درس خارج فقه رمز ارز خود مطالبی در رابطه با «رمز ارزها» فرموده و شاگردان ایشان این مطالب را نوشته اند، اما برای عمومی سازی و فهم همگانی از این مطالب، یک تیم اقتصادی در کنار آنها قرار گرفت و مطالب را در قالب یک مقاله علمی پژوهشی ارائه داد. این مقاله در مجله علمی پژوهشی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز منتشر شده است. این روند برای تعدادی از مقالات تولیده شده توسط دفتر فقه معاصر طی شده و مقالات چاپ شده اند و تعدادی هم در نوبت چاپ هستند. و این همان خط اجتهاد تا دانشگاه است که بحمدالله به نتیجه رسیده است.
حضور در کارگاه منطقه ای «هوش مصنوعی و علوم انسانی»/ نقد سند یونسکو
وی در ادامه مهم ترین اقدام این دفتر را حضور در فعالیت های علمی تحقیقاتی در سطح بین المللی و حضور در قانون‌گذاری و اجرا دانست و گفت: ما در مسیر تولید مقالات بین‌المللی گام برداشته ایم و اولین مقاله ی ما در سطح بین المللی، امسال برای شرکت در مؤتمر «هوش مصنوعی و علوم انسانی» که در کشور عمان برگزار می شود، پذیرفته شده است.
اثنی عشری در همین رابطه افزود: ما تلاش می کنیم تولیدات علمی به‌روز داشته باشیم و یکی از اهداف ما این است که خروجی ها و تولیدات علمی ما در حاکمیت حضور داشته باشد. در همین راستا چندی پیش نقد قانون پولی _ بانکی مجلس را در دستور کار داشتیم. علاوه بر این فقها و اساتید ما همین الان با دولت ، بانک مرکزی و مجلس همکاری دارند و بعضا به صورت هفتگی در جلسات ویژه حضور دارند. حضور آنها در جلسات و پاسخگویی نسبت به ابعاد فقهی مسائل مختلفی که در دولت یا مجلس یا بانک مرکزی مطرح می شود ، تقدیر این مجموعه های حاکمیتی را به دنبال داشته به گونه ای که از حضور این افراد متخصص، آگاه و آشنا به مسایل استقبال کردند.
مدیر دفتر فقه معاصر در پایان خاطرنشان کرد: کارهایی که فضلا و محققین ما درباره اسناد بین المللی انجام می دهند از جمله مهم ترین کارهای ماست. یک نمونه از این اقدامات «نقد سند اخلاق هوش مصنوعی یونسکو» است. سازمان یونسکو در سال ۱۴۰۰ توصیه نامه اخلاق هوش مصنوعی را برای تصویب ارائه داد. ما قبل از اجلاسیه آن که در پاریس برگزار شد پیش نویس را نقد کردیم و به گروه ایرانی که آنجا حضور داشتند دادیم، این نقد مفصل که منتشر شده و امروز هم موجود است زمینه ای را فراهم کرد تا ما به سمت تولید «سند اخلاق هوش مصنوعی» گام برداریم و امروز در مسیر تولیدات علمی مورد نیاز این سند هستیم.
نظر شما