خبرگزاری شبستان_مهدی رحمانیان| مساجد مکانی هستند که همه افراد بدون هیچ تمایزی باید بتوانند در آن حضور یابند و از برنامه‌های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی آن بهره‌مند شوند. اما سؤال اساسی این است که آیا این فضاها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تمام اقشار جامعه، از جمله افراد دارای معلولیت، بتوانند به‌صورت عادلانه از خدمات آن‌ها بهره‌مند شوند؟
در دنیای امروز که مفاهیمی همچون عدالت اجتماعی و برابری حقوق به‌طور گسترده مورد تأکید قرار می‌گیرد، انتظار می‌رود مساجد نیز به‌عنوان نماد عدالت و مساوات در جامعه اسلامی، پاسخگوی نیازهای تمامی اقشار باشند. اما متأسفانه، نبود امکانات مناسب‌سازی‌شده مانند آسانسور، رمپ و سرویس‌های بهداشتی ویژه، حضور بسیاری از افراد دارای معلولیت در این اماکن را محدود کرده است.
این محدودیت‌ها به معنای حذف این افراد از فضای معنوی و فرهنگی مساجد و پیامی ضمنی از عدم توجه به حقوق و نیازهای آن‌ها را منتقل می‌کند. این در حالی است که اسلام همواره بر عدالت و برابری تأکید داشته و جامعه اسلامی را به رفع موانع و تسهیل دسترسی برای همه افراد فراخوانده است.
قانون حمایت از حقوق معلولان که در سال ۱۳۹۶ به تصویب رسید، راه‌حل‌هایی برای این چالش‌ها ارائه کرده است. اما آیا این قانون به‌درستی اجرا می‌شود؟ آیا دستگاه‌های مسئول وظایف خود را در این زمینه انجام داده‌اند؟ این پرسش‌ها، به همراه انتظارات جامعه معلولان، موضوعی است که باید به‌طور جدی بررسی شود.
تصور کنید فردی با محدودیت‌های جسمی یا حرکتی تصمیم دارد در یکی از برنامه‌های مسجد شرکت کند. اما به محض روبرو شدن با پله‌ها، در ورودی تنگ یا نبود آسانسور، این تصمیم به یک رؤیای دست‌نیافتنی تبدیل می‌شود.مناسب‌سازی مساجد و دیگر اماکن عمومی، یک الزام قانونی و وظیفه‌ای اخلاقی و دینی است که می‌تواند گامی مهم در جهت تحقق عدالت اجتماعی باشد. برای رسیدن به این هدف، نیاز است تا نهادهای مختلف با همکاری یکدیگر، فضاهایی فراهم کنند که هیچ‌کس به دلیل محدودیت‌های جسمی یا حرکتی از جامعه جدا نماند.
چالش حضور معلولان در مساجد
تصور کنید فردی با محدودیت‌های جسمی یا حرکتی تصمیم دارد در یکی از برنامه‌های معنوی یا فرهنگی مسجد محله خود شرکت کند. اما به محض روبرو شدن با پله‌ها، در ورودی تنگ یا نبود آسانسور، این تصمیم به یک رؤیای دست‌نیافتنی تبدیل می‌شود. این شرایط زمانی بغرنج‌تر می‌شود که بدانیم کانون‌های فرهنگی و کتابخانه‌های مساجد معمولاً در طبقات بالا قرار دارند و عملاً امکان حضور افراد معلول به‌ویژه کودکان و نوجوانان وجود ندارد.
معاون امور توانبخشی بهزیستی فارس، با اشاره به این مشکلات، به نیاز جدی برای مناسب‌سازی مساجد و دیگر محیط‌های عمومی تأکید دارد و می‌گوید: معلولین به شش گروه تقسیم می‌شوند: جسمی حرکتی، نابینا، ناشنوا، روانی، سی‌پی، و افرادی که در گفتار مشکل دارند. هر جا که از خدماتی استفاده می‌کنیم باید برای همه اقشار مناسب‌سازی شود. مثلاً اگر یک نابینا بخواهد از سامانه بانکی استفاده کند، باید این امکان برای او فراهم باشد، یا فرد ناشنوا برای تماشای تلویزیون نیازمند زیرنویس یا امکانات ویژه است.
قانون حمایت از حقوق معلولان؛ از تدوین تا اجرا
محمدصادق جعفری به قانون حمایت از حقوق معلولان که در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید اشاره می‌کند. این قانون، حقوق و امکانات متنوعی را برای افراد دارای معلولیت در نظر گرفته و تمامی دستگاه‌ها را ملزم به اجرای آن کرده است. او در این‌باره می‌گوید: این قانون وظایفی را برای تمام نهادها و دستگاه‌ها تعیین کرده است. مسائلی مانند مناسب‌سازی محیط شهری، حمل و نقل عمومی، مسکن، آموزش و دسترسی به خدمات عمومی برای معلولان از جمله مواردی است که در این قانون ذکر شده است.
جعفری معتقد است که اگر این قانون به‌طور کامل اجرا شود، بسیاری از مشکلات این افراد رفع خواهد شد و زندگی آسوده‌تری خواهند داشت.
با این حال، عدم اجرای کامل این قانون همچنان یکی از دغدغه‌های جدی افراد دارای معلولیت است. جعفری معتقد است که اگر این قانون به‌طور کامل اجرا شود، بسیاری از مشکلات این افراد رفع خواهد شد و زندگی آسوده‌تری خواهند داشت.
تبعیض یا عدالت؟
مساجد به‌عنوان مراکز فرهنگی و مذهبی نباید به مکانی تبدیل شوند که تنها افراد سالم بتوانند از آن بهره‌مند شوند. جعفری در این زمینه می‌گوید: ترحم کردن به معلولان درست نیست، اما در برخی مواقع کمک به آن‌ها ضروری است. برای مثال، یک نابینا که می‌خواهد از خیابان عبور کند یا به یک اداره مراجعه کند، نیازمند کمک دیگران است.
این نگاه، بر ضرورت ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات عمومی تأکید دارد. مناسب‌سازی مساجد، به معنای فراهم کردن امکاناتی همچون آسانسور، رمپ، سرویس بهداشتی مناسب و سایر تجهیزات ضروری است که افراد دارای معلولیت بتوانند با عزت و بدون نیاز به کمک، در برنامه‌های مذهبی و فرهنگی حضور پیدا کنند.
ضرورت نگاه سیستمی به مناسب‌سازی
مناسب‌سازی محیط‌های عمومی تنها محدود به مساجد نیست. جعفری به اهمیت این موضوع در دیگر بخش‌های جامعه نیز اشاره می‌کند: برای مثال، شهرها باید دارای وسایل نقلیه عمومی مناسب‌سازی‌شده برای افراد دارای معلولیت باشند. همچنین، دستگاه‌ها و نهادها باید به تعهدات قانونی خود در این زمینه عمل کنند.
شهرها باید دارای وسایل نقلیه عمومی مناسب‌سازی‌شده برای افراد دارای معلولیت باشند. همچنین، دستگاه‌ها و نهادها باید به تعهدات قانونی خود در این زمینه عمل کنند.
ویژگی‌های مناسب‌سازی نباید تنها برای افراد دارای معلولیت شدید در نظر گرفته شود؛ بلکه باید به تمامی اقشار، از جمله سالمندان، زنان باردار و افرادی که به دلایل موقت دچار محدودیت‌های حرکتی هستند نیز توجه شود.
مساجد؛ پیشگام عدالت اجتماعی
آنچه مسلم است مساجد به‌عنوان مراکز فرهنگی و دینی، می‌توانند پیشگام ایجاد عدالت اجتماعی در دسترسی به خدمات باشند. با اجرای دقیق قوانین و نظارت مؤثر بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی، می‌توان محیطی فراهم کرد که همه افراد جامعه، بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های جسمی، بتوانند از فرصت‌های برابر برای رشد معنوی و فرهنگی بهره‌مند شوند.
مناسب‌سازی مساجد یک ضرورت اجتماعی و یک وظیفه شرعی و اخلاقی است که می‌تواند گامی مهم در جهت تقویت انسجام اجتماعی و معنوی جامعه باشد.
نظر شما