خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ شب یلدا(شو چله) به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می شود، ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام این شب را در کنار دوست و آشنایان خود جشن می گیرند. شب یلدا یک سنت باستانی است که از چند سال گذشته در بین ایرانیان مرسم بوده و در این شب به تناسب منطقه آیین و سنت هایی شامل خوردن آجیل مخصوص هر منطقه، هندوانه، انار و شیرینی های محلی و... مرسوم است. شب یلدا آخرین شب پاییز و طولانی ترن شب سال است که از قدیم الایام در خراسان جنوبی از آن به شو چله شناخته می شود. شب چله یا شو چله شبی بلندتر از دیگر شب های سال است و بعد از این شب، طول شب ها کاسته و بر طول روز افزوده می شود.
با توجه به سرمای هوا، یکی از ویژگی های این شب برپایی کرسی است هرچند در گذشته کرسی‌های ذغالی میزبان مهمانان بود اما امروزه کرسی ها به صورت برقی است و در این شب سرد سال با گرمای خود پذیرای مهمانان است. مردمان کویرنشین خراسان جنوبی در این شب ضمن برپایی جشن های خانوادگی، مراسمی مانند کف زنی، قصه گویی بزرگان و ریش سفیدان فامیل، حافظ خوانی و... برگزار می شود و در این جشن خانواده‌ها سعی می کنند، تا حد امکان انواع میوه و آجیل محلی منطقه مانند عناب، سنجد، توت خشک، برگه هلو، برگه زردآلو، تخمه خریزه و هندوانه، انار و شیرینی های محلی مانند نان لوله، رووَرکرده را آماده و از مهمانان پذیرایی کنند.
کف زنی
یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در خراسان جنوبی برگزاری مراسم کف زدن است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به بیخ مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار ریخته و مردان و جوانان فامیل در محیطی سرد با دسته‌ای از چوب‌های نازک به نام دسته گز مایع آماده شده از بیخ را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و در انتها کف آماده شده را با شیره شکر مخلوط کرده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته از این کف سنتی از مهمانان خود پذیرایی می کنند در هنگام کف زدن که آیین و سنتی مخصوص شب چلّه است گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر باعث افزایش شادی و نشاط بین مهمانان می شوند.
شو چله‌ای
یکی دیگر از آیین مردم خراسان جنوبی در شب یلدا، بردن تحفه برای عروس است در این مراسم خانواده داماد برای عروس عقد کرده خود که هنوز در منزل پدر است لباس گرم، پالتو، چکمه و ... می برند و در کنار این البسه گرم، خانواده داماد بر اساس استطاعت خود سبدی از انواع میوه‌های مختلف شامل هندوانه، انار، سیب، پرتقال، نارنگی و خیار تهیه کرده و به همراه دف زنی با شادی و پایکوبی تحفه و هدایای خود را تقدیم خانواده عروس می کنند.
صله رحم
در شب چله با انجام سنت صله رحم، افراد با جمع شدن در خانه بزرگ و ریش سفید فامیل به مراسم دیگری همچون خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی، آجیل و انواع تنقلات پرداخته و تا پاسی از شب بیدار می مانند در این شب بر اساس رسومات گذشته میزبان از مهمانان خود بر اساس استطاعت با گوشت داغ، چلوگوشت و ... پذیرایی می کند.
فریبا کاهنی، کارشناس ثبت معنوی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان از خراسان جنوبی برپایی آیین شب یلدا را از سنت و آیین های دیرینه این دیار عنوان و اظهار کرد: در این شب که به طولانی ترین شب سال معروف است اقوام و آشنایان به منزل بزرگ فامیل رفته و در آنجا همراه دید و بازدید مراسم مانند کف زدن، شاهنامه خوانی، حافظ خوانی و... پرداخته و توسط میزبان با محصولات باغی هر منطقه پذیرایی می شوند.
وی با بیان اینکه بر اساس موقعیت جغرافیایی هر استان و منطقه، فرهنگ و آیین‌ها متفاوت است، گفت: پخت شلغم و چغندر با توجه به سردی هوا، خوردن هندوانه از دیگر برنامه های این شب است و مردم بر این باور هستند که با خوردن هندوانه در این شب سرد زمستان از گرمای تابستان آن سال رها می شوند.
کارشناس ثبت معنوی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی نان لوله، رووَرکرده را از شیرینی های محلی بیرجند عنوان کرد و گفت: در این شب علاوه بر تنقلات، میهمانان با شیرینی های محلی پذیرایی می شوند و همراه پذیرایی برای سرگرمی مهمانان یکی از ریش سفیدان اقدام به خواندن داستان های اسطوره ای (اُسونه خوانی) کرده و داستان های پند آموزی برای تربیت جوانان و بچه های جلسه تعریف می کنند.
وی گریزی به آسیب های وارده به آیین ها و رسومات کهن زد و با بیان اینکه در سال‌های اخیر، شب یلدا در خراسان جنوبی مانند سایر نقاط ایران با برخی تغییرات و چالش‌ها مواجه شده است، از این آسیب‌ها به کاهش توجه به رسوم سنتی، رنگ‌باختن سنت‌ها و آداب محلی، اقتصادی شدن جشن یلدا و... اشاره کرد و یادآورشد: متأسفانه کمرنگ شدن سنت‌های اصیل مانند کف زنی، شاهنامه‌خوانی و قصه‌گویی با گذشت زمان و تغییرات فرهنگی در حال فراموشی است.
کاهنی تغییر در غذاها و خوراکی‌های شب یلدا را از دیگر آسیب ها و عاملی برای از دست دادن بخشی از هویت فرهنگی این شب در خراسان جنوبی عنوان کرد و افزود: با به فراموشی سپردن آیین و سنت های قدیمی در شب چله و... پخت غذاهای محلی و سنتی مانند آش شلغم، کف زنی و چلو گوشت محلی در حال کمرنگ شدن بوده و جای خود را به خوراکی‌های صنعتی و تجاری داده است.
وی دور شدن از ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی، تجمل گرایی و چشم و هم چشمی در برگزاری مراسم شب چله به سبک و سیاق امروزی را هم از آسیب ها برشمرد و گفت: با توجه به هزینه‌های بالای تنقلات، میوه و شیرینی این روزها شب یلدا به جای دورهمی و تقویت روابط خانوادگی، بیشتر به یک مراسم تجملاتی تبدیل شده است.
کارشناس ثبت معنوی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی با اشاره به تغییر الگوهای اجتماعی یادآورشد: با گسترش مشغله‌های کاری و استفاده از تکنولوژی‌های جدید، رفتن جوانان به سمت و سوی فضای مجازی، بسیاری از خانواده‌ها در شب یلدا در کنار یکدیگر نبوده و به دلایل مختلف مشغله‌های کاری، تحصیل و ...کمتر در کنار یکدیگر هستند که متأسفانه این تغییرات می‌تواند بر روابط اجتماعی و عاطفی خانواده‌ها تاثیر منفی بگذارد.
کاهنی با اشاره به ثبت معنوی این آیین و مراسم کهن، افزود: مراسم شب چله و کف زنی در چهارم بهمن ماه سال ۱۳۹۱ با شماره های ۸۰۷ و ۸۱۵ و شیرینی های سنتی کله کَنو و کله کنجد هم با شماره ۲۶۸۴ در ۸ آبان ۱۴۰۱ و شیرینی های محلی نان لوله و رووَرکرده هم با شماره های ۲۴۸۶ و ۲۶۸۵ به ترتیب در سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ ورقص محلی هم با شماره ۸۰۶ در بهمن سال ۱۳۹۱ ثبت معنوی شده است.
نظر شما