رسم و رسوم نوروز در افغانستان

به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از شبکه اطلاع رسانی افغانستان، جشن نوروز را آریایی‌ها سرلوحه­ بازگشت به خویشتن خویش و اصل فطرت انسان دانسته و در این روز زدودن کدورت و غم و سیه روزی را از سینه‌ها تأکید می‌کنند. آریائیان روز نوروز را، روز امید نیز نامیده­اند. آنها درگذشته بر این عقیده بودند: "در بامداد روز؛ پیش از اینکه مردم با همدیگر سخن بگویند، باید شکر بچشند و تن خود را با روغن زیتون چرب کنند. و بدین گونه از تمام بلاها در امان خواهند ماند".

همچنین آریاییان به این عقیده­اند: "مردم در این روز به حالت اعتدال برگشت خواهند نمود و از بلاها رهایی خواهند یافت. آفتاب طالع شده و در این روز هر چوب خشک، سبز می شود."

مردم گویند: "روز نو یعنی روز نوین است. دراین روز هر شخصی از تبرک در تشتی جو یا گندم کاشت می­کند، سپس این رسم آریائیان پایدار ماند و پختن سمنک هم برگرفته از کاشتن جو در تشت های بزرگ است".

رسوم و رواج نوروزی:

رسوم و رواج نوروزی در کشور باستانی افغانستان، به عنوان یک فرهنگ و بزرگداشت از حلول سال نو شمسی است. اول بهار که سبزه‌های نورس با هوای معطر پیامد خوشی و آغاز یک سال جدید را می‌دهد، همه­ی مردم را به خوشی و محبت دعوت می­نماید.

آتش افروختن:

آتش افروختن در روستاهای افغانستان و سرزمین آریانای باستان؛ تاکنون هم جزء رسومات باقیمانده است و جوانان با ابراز خوشحالی، شب نوروز تا روز سیزدهم فرودین با شب نشینی و افروختن آتش که هم برای همه روشنی بخش است و هم گرما و حرارت را به وجود می­آورد، رسم معمول مردم شده است. اما هم اکنون در افغانستان این رسم کم رنگ شده است.

بلاگردانی (کوزه شکستن)

رسم بلا گردانی و شکستن کوزه آب در بین زنان و مخصوصاً در بین دخترانی که عروس نشده باشند؛ بیشتر معمول است. البته مردم بر این عقیده بودند که دختران جوان تا زمانی که عقد نشده و به خانه بخت خود نرفته اند، بلاهای متعددی گریبانگر آنان شده و شاید هم همین بلاها باعث گردد تا طالع و بخت دختران را ببندد و رفتن به خانه شوهر و عقد با مرد دلخواهشان صورت نگیرد. بدین لحاظ؛ زنان خانه به دختران کوزه های خالی را می‌دهند تا از چشمه و یا جویبارها آب بیاورند و بعدا در معرض همه آن را به زمین بزنند تا همه بلاهای آن دور شده و بشکند و راه خوشبختی را برای آنان باز نماید.

اسپند دود کردن:

دود کردن اسپند نمودن نیز از مراسم آریاییان بوده و مردم افغانستان باستان؛ آتش نمودن اسپند را برای دور شدن بلاها و آفت‌های مقدس می‌شمردند. این فرهنگ هنوز هم در افغانستان معمول است و مردم با دود نمودن اسپند در خانه‌هایشان، رسیدن و رفتن مسافر، داخل شدن نوعروس به خانه شوهر، تولد فرزند و نیز در روز اول سال به عنوان یکی از اجزای هفت سین، مورد استفاده قرار می گیرد.

به دشت و صحرا رفتن:

با آغاز سال نو و تجلیل از روز نوروز؛ به صحرا رفتن و یا به اصطلاح «صحرا گشت» یکی از رسوم ابتدایی مردم باستان افغانستان بوده که هنوز هم در قریه و شهرهای افغانستان برگزار می‌شود و زنان و دختران، پسران و مردان لباس‌های فاخر بهاری را بر تن نموده و برزمین های با سبزه های نورس پوشیده شده قدم برمی دارند.

بعد از اینکه دین مقدس اسلام در افغانستان به عنوان دین یگانه مردم قابل قبول گردید، در همین روز مردم علاوه صحرا گشت، جهت یادبود رفتگان و بزرگان خویش، به زیارت اهل قبور نیز رفته، دعا و نذر می نمایند. علاوه بر این؛ جهت ادای احترام به شخصیت‌های بزرگ دینی، ادبی و عرفای خویش؛ به مزار آنان به عنوان مراجع تقدس رفته و به دعا می پردازند.

در کابل باستانی نیز محل تجمع هزاران هزار اهالی شهر محل های مختلفی بود که محل رجوع مردم و گشت و گذار آنها بوده که عبارتند از:  شاه دوشمشیره و شاه شهید، شهدای صالحین، مزار سخی، دامنه‌های کوه‌های خیرخانه، تپه مرنجان، قرغه، تپه‌های ریشخور، زیارتگاه و تپه شهید محمد داوود خان، دامنه‌های کوه چهلستون و دامنه کوه بادام باغ، بوده و. این رسم همچنین در ولایات افغانستان نیز معمول بوده و در ولایت هرات، قندهار، ننگرهار، لغمان، لوگر، میدان و وردک، پروان.

مراسم گل سرخ در شمال افغانستان:

مراسم گل سرخ در ولایات شمال افغانستان قدمت بیش از پنج هزار سال را دارد که با آغاز سال نو و آمدن بهار، روز اول سال را نوروز نامیدند. دراین روز؛ همه دامنه‌های کوه ها و دشت‌ها و وادی‌ها، سبز و با گل لاله سرخ فرش می‌شود. در این روز اکثر مردم به گشت و گذار و زیارت شاه ولایتماب رفته، به درگاه خداوند به نیایش می پردازند.

مادران موهای فرزندان را قیچی و در آب می انداختند:

قیچی نمودن موهای فرزندان یکی از رسوم نوروز بود که اکنون در افغانستان رایج نیست. در گذشته ها این رسم به عنوان اینکه خداوند فرزندانشان را از بلاها و مصیبت‌ها در امان خود نگهدارد، پیروی می گردید. اکنون نیز اگر فرزندی به دنیا آید، قیچی موهای وی را همانند ختنه جشن می‌گیرند و به نام (کاکل گیری) مشهور است. البته گرفتن ناخن و قیچی مو هم زمان صورت می‌گیرد. اما این رسم هیچگونه وجه مذهبی و دینی ندارد.

تخم مرغ جنگی:

تخم مرغ جنگی یکی از بازی‌های مردم افغانستان است که از زمانه‌های بس قدیم در آریانای کهن باقیمانده است. در روز نوروز، مردان با رنگ نمودن تخم مرغ و مراسم تخم جنگی، شادی می کنند و از این روز تجلیل به عمل می آورند. خوردن تخم مرغ در روز اول نوروز متبرک دانسته می شود و شکر گذاری می‌شود.

شال اندازی(رسوم ورواج کردستان):

شال اندازی دربین دختران کرد تا امروز رواج دارد و دراین روز دخترانی که نیت خیر و یا نذر ‌دارند تا به مراد خویش دست یابند، از جانب دختران دیگر حلقه شده و شال را بر وی می اندازند و سپس شادی نموده با آوازخوانی این شگون را نیک می‌شمارند. این رسم تنها در کردستان رایج است و در دیگر نقاط آسیای میانه، فراموش شده است.

دور چراغ گندم پاشیدن:

زنان به دور چراغ و یا شمعدان ها در شب نوروز گندم می پاشند. البته در این مراسم هر یک از جوانان و گاهی هم پیر زنان نیت‌هایی دارند، که نیتشان را در دل گرفته و با کسی ابراز نمی کنند و با همان نیت، مشتی از گندم را بر روی آتش چراغ می پاشند. این رسم در افغانستان کم رنگ شده است؛ اما در برخی مناطق آذربایجان، ارمنستان، کردستان، و شمال عراق و ایران هنوز معمول است. در افغانستان به جای گندم پاشیدن، زنان در شب نوروز «گندم بریان» و «خجور» که به نام «روغن جوشی» یاد می شود می پزند و آن را در گوشه دستمال ابریشمی بغچه نموده و برای کسانی که تازه نامزد شده اند، هدیه می دهند. البته «گندم بریان» از جمله خوراکی های اولیه آریائیان بود و زمانی که یما پادشاه برای اولین بار کشت گندم را به مردم آموخت، نحوه استفاده آن را با بریان نمودن گندم آغاز نمودند. این رسم و رواج بیشتر در بین مردم کوهستان، لوگر و میدان وردک هنوز وجود دارد.

سرمه کردن:

سرمه کردن اعضای خانواده در شب نوروز از جمله رسوم مقدسی شمرده می‌شود که مردان و زنان سرمه کردن را جایز و می پسندند. در روز نوروز، مادران سرمه کردن را یک وظیفه می‌دانند و این رسم هنوز در تمام افغانستان با قوت آن باقی مانده است.

بخت گشایی کردن:

بخت گشایی یکی از شگون‌های دیرینه است که در بین زنان وجود دارد. البته که این رسم یک امر خرافاتی است؛ اما زنان بیشتر به بخت گشایی علاقمند بوده و همیشه مشکلات زندگی خود را که غالبا در طول حیات خویش با آن مواجه می‌شوند، با بخت گشایی یا (روی طالع را بازکردن) جستجو می نمایند. بخت گشایی زنان با بستن بند و تکه‌های رنگارنگ در طوغ های زیارتگاه‌ها، در پوش نمودن قرآن و نذر گرفتن و ریاضت کشیدن هاست.

فال گیری:

فالگیری و فال دیدن نیز که توسط افرادی به نام «فال بین» صورت می‌گیرد، غالبا در مورد آینده افراد است که طی آن، برخی انسان ها از طریق این رسوم می خواهند که راه حل مشکلات شان را بدانند. فالگیری از قدیم الایام در سرزمین شرق رواج داشته و کسانی که به علم نجوم تبحر داشتند،  در مورد ستاره بخت هر شخص ابراز نظر می نمودند. در حقیقت؛ دانستن آینده افراد، یک امر محتوم و مجهولی است که به جز خداوند متعال، هیچ قدرتی توانایی آن را ندارد. اما رسم فالگیری در افغانستان از گذشته‌های دور معمول بوده و اکثر زنان به فالگیری علاقمند هستند. اگر این مسئله تنها به خاطر تفنن بوده باشد؛ یک سرگرمی شمرده شود. اما اگر فالگیری‌ها در زندگی افراد اثر گذار شود، باعث جدایی و ایجاد اختلافات شود، قاعدتا یک امر ناسالم است. در روزهای نوروز ، اکثر فال بین‌ها با استفاده از کلمات و ابراز مفاهیم کلی و مجهول؛ سعی می‌کنند تا با انداختن رمل، دیدن کف دست و مسائل دیگر، بازار غیب گویی‌های خود را در برابر اندوختن پول، رونق دهند.

آش مراد پختن و قاشق زنی دختران:

در روز نوروز، غالب زنان، آش مراد می پزند. کسانی که به آرزوهای خود نرسیده باشند و مشکلاتی در سر راهشان موجود باشد، باور دارند که با پختن آش مراد در روز نوروز، می توانند به مراد خویش برسند. در مراسم پختن آش مراد، نیت صورت گرفته و دختران دور هم در یک حلقه به دور دیگ نشسته و هرکدام نیتی را که دارند مرور کرده و قاشق بزرگی را در این دیگ دور داده تا اینکه آش پخته شده و هرکسی بر وفق مراد، کاسه ای از آن صرف می نماید. این رسوم در بعضی از روستاهای شمال افغانستان معمول است. اما در دیگر مناطق کم رنگ شده و کسی به آن عمل نمی کند.

گره زدن سبزه توسط دختران:

در ایام نوروز که سبزه‌ها نورس و تازه اند و دشت‌ها رنگ طراوت و شادابی را به خود می‌گیرد، دختران آریایی بازهم فال و سرنوشت خود را با بستن و یا گره زدن سبزه‌ها رقم زده و این شگون را نیک می‌شمردند. در این ایام دختران در حلقه‌های جمعی به صحرا و دشت‌ها می‌روند و با نیتی که دارند، سبزه‌ها را گره می‌زنند. این رسم بسیار اندک در مناطق شمالی افغانستان معمول است. اما از لحاظ عقیدتی و به خصوص بعد از اشاعه دین مقدس اسلام، این رسم پیروی نمی گردد.

عیدی گرفتن کودکان و دختران:

در روز نوروز؛ رسم عیدی دادن به کودکان هنوز در افغانستان رواج دارد و اکثر بزرگان به کودکان هدیه و عیدی می‌دهند. دختران نیز ازین امر بی‌بهره نمانده و بیشترین هدیه‌ها به دختران خانواده داده می‌شود. لذا در این روز اکثر کودکان خوشحال هستند و به بازی‌های متنوع می‌پردازند.

خوردن شیرنی، شربت و هفت میوه:

در نوروز اکثر خانواده‌ها به تهیه شیرینی‌ و شربت‌ پرداخته و یکی از حلاوت‌های این روز صرف شربت‌های متنوع و شیرنی‌ است. از قدیم الایام معمول بود و هنوز هم این رسم جریان دارد که در بازارها انواع شیرنی‌ها و شربت‌ها بگونه تحفه و نشانه محبت و خوبی صرف می‌گردد. همچنین خانواده‌ها در روز اول سال به ترکردن هفت میوه و صرف آن می‌پردازند که از هفت میوه خشک (کشمش، پسته، شکرپاره، کشته، بادام، گردو و سنجد) تهیه می‌گردد. و هم با آماده کردن شربت ریحان ازین روز تجلیل به عمل می‌آید.

انداختن سبزه‌ها در آب:

زمانی که مردم با گشت و گذار در صحراها و دشت‌ها روز نوروز را تجلیل می‌نمایند، چیدن سبزه‌های نورس و گره‌زدن آن و بعدا در آب انداختن با نیت هر فرد، جزئی از فرهنگ عامه مردم افغانستان محسوب می‌شود. این رسم از قدیم الایام معمول بوده و اکنون نیز در سراسر افغانستان پیروی می‌گردد.

هفت سین:

(سیب، سنجد، سیر، سرکه، سماغ، سمنو و سبزه نورس) هفت سمبل بهاری است که در هر خانواده به عنوان آغاز بهار پر از نعمت های الهی چیده شده و ادای شکر خداوند را به جا می آورند و به ساز و سرود می‌پردازند. سفره هفت سین در افغانستان اکنون کمتر متداول است؛ اما در کشور ایران رایج است. در افغانستان به جای چیدن سفره هفت سین، هر خانواده همان روز چلو با سبزی و مرغ می پزند و این خوراک را به عنوان آغاز خوشبختی در طول سال؛ جشن می گیرند.

بازی ها: کشتی، نیزه زنی، بزکشی:

در نوروز بازی‌های باستانی آریائیان عبارت بوده از کشتی گیری، نیزه زنی، تیراندازی با تیر و کمان، شمشیر زنی و بزکشی. این بازی‌ها در هر محل و قریه و شهر افغانستان هنوز هم رایج است و اکثر مردم ازین بازی ها با گرمی استقبال می‌نمایند.

خنچه و پخت ماهی :

پختن ماهی یکی از رسوم خاص مردم افغانستان است که تنها منحصر به کسانی است که نامزد باشند و داماد مکلف است که در این روز «خنچه» را ترتیب داده و همراه انواع شیرنی‌ها و میوه‌جات و ماهی بریان شده به خانه عروس ببرد تا خویشاوندان عروس از آن استفاده کنند. البته این رسم اکنون شکل رقابت را گرفته و هدایای قیمتی دیگر را نیز شامل می‌شود که گاهی از توان داماد خارج بوده و باعث ایجاد اختلافات می گردد.

پختن سمنو:

سمنو پختن یکی از مراسم خاص نوروز بشمار می رود که آریائیان از زمانه‌های قدیم سبزه‌های نورس را چیده و در دیگ می‌جوشانیدند؛ شیره این سبزه‌ها را در دیگ هم زده و با خواند شعر: "سمنک در جوش ما کپچه زنیم دیگران در خواب، ما دبچه زنیم..." آن را می پختند. این خوراک نوروزی از زمانه‌های باستان تاکنون رواج دارد و اکثر مردم کابل، مناطق شمالی و هرات با پختن سمنو ازین روز خجسته تجلیل به عمل می آورند.

روز دهقان:

روز دهقان، روز نوروز است که از زمانی که یما پادشاه، آغاز سال نو را با پیامد بهار جشن می‌گرفت؛ همه دهقانان، باغبانان و مالداران با بیرون آوردن ابزارهای زراعتی خود، این روز را گرامی می‌داشتند. در افغانستان این روز اکنون با مراسم خاص برگزار شده، اکثر دهقانان این روز را با شادی و بازی‌های محلی و سروده‌ها جشن می‌گیرند.
نکته آخر:

با همه این گفته‌هایی که در محور رسوم و آداب باستانی افغانستان بیان شد، باید یادآور شد که این مراسم هیچگونه ارتباطی به امور دینی به غیر از اسلام ندارد. این مراسم بعد از اینکه دین مقدس اسلام در افغانستان  به عنوان دین یکتاپرستی پذیرفته شده، در فحوا و محور اعتقادات و دستورات دینی نیز برگذار شده، همه افغانستان در این روز به عبادت و دعا در حق بزرگان دین و زیارت‌ها و قبور گذشتگان خود اقدام می نمایند. پس باید این اصل را با همان آئین باستانی شش هزار ساله خویش و با لحاظ آموزه های دین مقدس اسلام، با خوشی برگزار نماییم تا صداقت و محبت و صلح دربین ملت ما فراگیر شده و کدورت ها از بین برود.