خبرنگار خبرگزاری شبستان در کرمان؛ "یکشنبه علوی" این هفته و در ادامه مطالب منتشر شده هفته‌های قبل در خصوص توصیه نوروزی مقام معظم رهبری در خطاب به فعالان فرهنگی مبنی بر مطالعه و آموزش نهج‌البلاغه سراغ یکی از دانش‌آموختگان رشته نهج‌البلاغه رفته است.
آنچه در ادامه می‌خوانید، ماحصل گفتگو با دکتر معصومه حاجی‌مقصودی، دکترای نهج‌البلاغه و مدرس حوزه و دانشگاه است.
از علت مهجوریت نهج‌البلاغه در جامعه و بلکه در میان قشر فرهنگی و مذهبی برایمان بگویید
بسیاری از افراد جامعه به‌طور کافی با محتوا و مضامین عالی نهج‌البلاغه آشنا نیستند. البته یکی از عوامل آن می تواند دور بودن مردم حتی جامعه دینی از زبان نهج‌البلاغه به علت عدم انس با آن کلمات حکیمانه باشد.
کمبود شروح و تحلیل‌های کاربردی از معارف این کتاب عزیز هم می تواند عامل دیگری برای فاصله گرفتن از این کتاب شریف باشد زیرا شرح نهج‌البلاغه به زبان فارسی، ساده و قابل فهم برای عموم و مطابق شرایط و نیازهای روز کم است و اغلب شروح، به زبان علمی و پیچیده یا در قالب زبان عربی است.
بنابراین به شرح‌های ساده‌تر و کاربردی‌تر از نهج‌البلاغه نیاز است تا آموزه‌های آن را به زندگی روزمره ارتباط دهد.
از طرفی، فهم دقیق کلام امام نیازمند شناخت شرایط تاریخی دوران خلافت ایشان است؛ بسیاری از سخنان ایشان پاسخی به چالش‌های خاص آن زمان بوده‌اند؛ بنابراین بدون آگاهی از این زمینه‌ها ممکن است فهم اصلی کلام سنگین باشد.
استفاده از نهج‌البلاغه نیاز به مقدماتی هم دارد؟
نخستین پیش‌شرط استفاده از نهج‌البلاغه، آگاهی و شناخت از محتوای آن از راه انس با این کتاب ارزشمند است.
این کتاب شامل خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) است که در موضوعات مختلف اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بحث می‌کند. البته تفسیر و تحلیل صحیح از معارف آن بسیار مهم است.
باید جنبه‌های کاربردی نهج‌البلاغه در زندگی روزمره و در حوزه‌های مختلف مانند مسائل اعتقادی، اخلاق فردی و اجتماعی، مسائل اجتماعی از جمله مدیریت و سیاست و غیر آن استخراج شود.
همچنین شناخت محیط، موقعیت زمانی و مکانی مربوط به سخنان امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) و مخاطب کلام آن حضرت درک صحیح از نهج‌البلاغه را میسر می‌کند.
بسیاری از خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه در واکنش به حوادث تاریخی خاص صادر شده‌اند؛ درک این حوادث می‌تواند به فهم بهتر کلمات و مقاصد نهفته در نهج‌البلاغه کمک کند.
شرایط خاص دوران خلافت حضرت، مانند جنگ‌های داخلی (جمل، صفین و نهروان) و چالش‌های مدیریتی، بستری برای بیان آموزه‌های حکومتی، عدالت‌محوری و اخلاقی را فراهم کرده است.
امام علی (علیه السلام) در دوران خلافت خود تلاش کرد تا ارزش‌های عدالت اجتماعی و اقتصادی را احیا کند. این تلاش‌ها در خطبه‌ها و نامه‌های ایشان منعکس شده است، مانند نامه به مالک اشتر که الگویی برای حکمرانی عادلانه ارائه می‌دهد؛ این معارف نشان‌دهنده نگاه جامع امام به حکومت به‌عنوان ابزاری برای تحقق عدالت الهی است.
بخشی از معارف نهج‌البلاغه به بررسی آسیب‌های جامعه پیش از خلافت امام علی (علیه السلام) و نقد انحرافات آن زمان اختصاص دارد. ایشان در خطبه‌هایی مانند خطبه شقشقیه، از انحرافات سیاسی و اجتماعی پس از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) انتقاد کرده و دیدگاه خود را درباره حکومت عدل اسلامی بیان کرده‌اند.
امام علی (علیه السلام) در کلام خود نشان داده‌اند که سیاست حقیقی باید بر اساس اصول دینی و اخلاقی باشد.
ایشان حکومت را وسیله‌ای برای خدمت به مردم، اجرای عدالت و هدایت جامعه می‌دانستند، نه ابزاری برای قدرت‌طلبی یا منفعت شخصی. بنابراین در نهج البلاغه بسیاری از کلمات قصار و خطبه‌ها دارای جنبه‌های تربیتی و اخلاقی هستند که در شرایط مختلف اجتماعی و سیاسی صادر شده‌اند و به تبیین ارزش‌های اصیل انسانی پرداخته‌اند.
استفاده از نهج‌البلاغه برای گروه خاصی است یا عموم می‌توانند از معارف آن بهره‌مند شوند؟
استفاده از نهج‌البلاغه برای همه افراد، اعم از مسلمان یا غیرمسلمان، شیعه یا غیرشیعه و مذهبی یا غیرمذهبی، ممکن است.
این کتاب به دلیل فصاحت و بلاغت خود، نه تنها برای شیعیان، بلکه برای غیرشیعیان و غیرمسلمانان نیز جذابیت دارد. آموزه‌های نهج‌البلاغه در موضوعات مختلف اعتقادی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی ارائه شده است که می‌تواند برای همه افراد مفید باشند. نهج‌البلاغه به عنوان یک منبع جامع و کاربردی، می‌تواند در تمام شئون زندگی مردم در جامعه اسلامی و غیراسلامی چراغ راه باشد. بنابراین، استفاده از آن محدود به قشر خاصی نیست و همه می‌توانند از معارف بلند آن بهره ببرند.
نمونه‌هایی از برخورد غیرمسلمانان با نهج‌البلاغه را بیان بفرمایید
ابن ابی‌الحدید دانشمند اهل تسنن و شارح نهج البلاغه می گوید: همان‌طور که قرآن سوره‌هایی دارد و در آن سوره‌ها آیاتی است که اگر خوانده شود باید سجده کرد، علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) هم خطبه هایی دارد که اگر آن را برای خردمندان فصیح و بلیغ و کارشناسان فصاحت و بلاغت بخوانند آنان باید سجده کنند.
جرج جرداق مسیحی می گوید: نهج البلاغه با سبک و روش بلاغتی امام، از فکر و خیال و عاطفه، آیاتی به دست داده که تا انسان هست و تا خیال و عاطفه و فکر انسانی وجود دارد، با ذوق بدیع ادبی و هنری وی پیوند خواهد داشت.
«نرسی سیان» دانشمند انگلیسی و مسیحی درباره جایگاه ویژه نهج البلاغه می گوید: «اگر این گوینده با عظمت [علی(علیه السلام)] امروز بر منبر کوفه قرار می‌گرفت، شما مسلمانان می‌دیدید که «مسجد کوفه» با همه وسعت خود از اجتماع مردم مغرب زمین برای استفاده از دریای خروشان دانش علی [علیه السلام] موج می زد.»
بنابراین گروه‌های مختلف جامعه می‌توانند از معارف ارزشمند نهج‌البلاغه استفاده کنند.
عده‌ای برای بهره‌مندی از جذابیت ادبی و حکمت‌های آن؛ عده‌ای دیگر برای تقویت ایمان و آگاهی از آموزه‌های دینی، گروهی برای استفاده از تجارب سیاسی و مدیریتی امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) و دانشمندان و فیلسوفان به دلیل وجود مباحث فلسفی و کلامی در آن می‌توانند از این معارف عظیم بهره ببرند.
تحلیل شما از توصیه نوروزی مقام معظم رهبری در خصوص مطالعه و آموزش نهج‌البلاغه چیست؟
رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نوروزی با اقشار مختلف مردم، به فعالان فرهنگی توصیه کردند که به مطالعه و آموزش نهج‌البلاغه توجه ویژه‌ای داشته باشند. شاید بتوان گفت علت اصلی توصیه به مطالعه این کتاب، ترویج معارف ارزشمند نهج‌البلاغه به عنوان یک منبع غنی از آموزه‌های دینی و اخلاقی است که می‌تواند در تربیت و رشد اخلاقی و معنوی جامعه مؤثر باشد.
از سویی، چون نهج‌البلاغه سرشار از حکمت‌ها و تجارب سیاسی و اجتماعی امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) است که به طور مستقیم با تجربه عملی امام در اداره حکومت مرتبط هستند و می‌تواند در حل مشکلات و چالش‌های اجتماعی و سیاسی امروز به آن‌ها رجوع کرد.
در حقیقت بنا بر فرمایش رهبری(مدّ ظلّه العالی)، نهج البلاغه، آیین نامه انقلاب اسلامی به حساب می آید.
نهج البلاغه که در بردارنده سیاست، دیپلماسی ارتباطات و سیاست خارجی، اخلاق، عبادت، زهد و جزو اینها است که برای دوام انقلاب اسلامی به آن نیاز است.
رهبری دو وظیفه مطالعه و آموزش را در خصوص نهج‌البلاغه متوجه فعالان فرهنگی دانستند.
وظیفه فعالان فرهنگی برای لبیک به این امر چیست؟
فعالان فرهنگی برای لبیک به این امر باید برنامه‌ریزی دقیق، گام به گام، راهبردی و هدفمند برای مطالعه فردی و گروهی و سپس آموزش فراگیر معارف ارزشمند نهج البلاغه به همه اقشار جامعه در همه سنین داشته باشند.
پس ابتدا باید تفسیرهای جامع و کاربردی از نهج‌البلاغه متناسب با افراد مختلف جامعه استخراج شود تا مخاطبان بتوانند آموزه‌های آن را به زندگی روزمره خود مرتبط کنند. سپس برنامه آموزشی به شکل منظم و در قالب های اثربخش و جذّاب باشد.
استفاده از رسانه‌های اجتماعی، برنامه‌های تلویزیونی و اپلیکیشن‌های آموزشی برای ترویج نهج‌البلاغه و ارائه محتوای جذاب و قابل فهم از آن می‌تواند گام مؤثری باشد.
همکاری با مراکز دینی و فرهنگی از جمله مساجد، دانشگاه‌ها و سایر مراکز فرهنگی برای برگزاری همایش‌ها، کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی در مورد نهج‌البلاغه اقدام مهم دیگری است.
گفتگو از: طاهره بادامچی
نظر شما