به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، در گذشته های نه چندان دور شمایل نگاری هنری پر رونق در فرهنگ ایرانی اسلامی و شیعی بود و این آثار را می توانستید در تکیه ها و مساجد ببینید اما امروز با روند رو به رشد مدرنیسم و نوگرایی و تغییر در ساختار زندگی جامعه سبب شد تا هنر شمایل نگاری هم به حاشیه برود البته شاید بتوان تخریب سقاخانه‌ها را یکی از علل این به حاشیه راندن خواند همانطور که می دانید در گذشته سقاخانه‌ها تکیه ها و مساجد مراکزی بودند که مردم برای آنها تابلوهای شمایل نذر می‌کردند همچنین شمایل ها بر در و دیوار و رف خانه هم نشسته بود، اما امروز دیگر این هنر دینی نه طرفداری دارد و نه خیلی به آن توجه می شود درباره هنر دینی و شمایل نگاری و جایگاه آن در فرهنگ ایرانی اسلامی با «سعید رضاخان» هنرمند نقاش پشت شیشه به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
هنر اسلامی در نشر فرهنگ اسلامی چه نقشی دارد؟
هنر یکی از مولفه‌های فرهنگ است و جایگاهی ویژه در فرهنگ دارد. فرهنگ اسلامی هم در این میان و در طول تاریخ تاثیر گذاری و تاثیر پذیری زیادی از دیگر فرهنگ‌ها داشته است از این رو هنر می‌تواند نقش پررنگی در نشر فرهنگ ایرانی _ اسلامی بازی کند. هنر می‌تواند با نمایش نشانه‌های اسلامی در شکل و شمایلی نو و زبانی جدید وارد عمل شود و نظر مخاطبانی را که از دیگر فرهنگ‌ها هستند به خود جلب کند.
آیا نقاشی پشت شیشه به عنوان هنر دینی شناخته می‌شود و خاستگاه اسلامی دارد؟
سه بخش از این هنر به عنوان هنر دینی مطرح هستند. یکی از آنها گل و مرغ است که بیشتر حالتی عرفانی دارد. گل و مرغ پشت شیشه معرف فرهنگ ایرانی _ اسلامی است و دومین شیوه در تکنیک پشت شیشه، شمایل نگاری است. در شمایل نگاری بیشتر با تفکرات و اعتقادات شیعی روبرو هستیم. بویژه اینکه بیشتر آثار موجود در این بخش، عاشورایی هستند. این دست از تابلوهای شمایل نگاری به وقایع ظهر عاشورا، شهدای کربلا و در نهایت انتقام از حادثه سازان کربلا می‌پردازد. سومین موضوع دینی در تکنیک در پشت شیشه، آیات، روایات و اسما متبرکه است. پس می‌بینید که نشانه یا همان المان‌های دینی در نقاشی پشت شیشه وجود دارد. پس می‌توانیم آن را به عنوان یک هنر دینی بشناسیم.
از چه زمانی نقاشی دیواری و شمایل نگاری وارد آیین های ایرانی _ اسلامی شده است؟
به نظر می‌رسد این هنر از سنت‌های گذشته در تعزیه باشد. شواهد زیادی وجود دارد که در زمان آل بویه، نخستین قدم‌ها برای ایجاد پرتره‌های مذهبی و بویژه عاشورایی برداشته شد. بوییان از شیعیان معتقد ایرانی بودند و پس از آنها این هنر با رواج نقالی و شبیه خوانی که در زمان صفویان شروع شد، جایگاهی ویژه یافت.
آیا شمایل نگاری در دوره صفوی رونق گرفت؟
می‌گویند شاه اسماعیل صفوی مشوق و مروج مذهب شیعه ۱۲ امامی بود و سعی بسیاری در جاگیری این هنر در ذهن و روح مردم داشت. دکتر مهران هوشیار و خانم فاطمه افتخاری راد در کتاب آشنایی با خیالی نگاری این موضوع را مطرح می‌کنند که این نقاشی از همین دوره صفوی و در میان هنرمندان رواج یافت. ضمن اینکه در اصل، شمایل نگاری در اختیار دربار و به سفارش اشراف و ثروتمندان بود. در زمان قاجار و با تضعیف حکومت عثمانی که از دشمنان سر سخت ایران با حکومت شیعی بود؛ ایرانیان فرصت بیشتری برای به نمایش گذاشتن اعتقادات خود پیدا کردند. این عامل در کنار دیگر عامل‌ها باعث رونق هرچه بیشتر شمایل نگاری شد.
عوامل رونق شمایل نگاری در دوره قاجار چه بود؟
نخستین عامل و مهمترین عامل که دیگر عامل‌ها بی ارتباط با آن نیستند، فرهنگ مردم بود. فرهنگ کلی جامعه بر پایه اعتقادات دینی و بویژه شیعی بود. همین موضوع عاملی شد تا تعزیه (شبیه خوانی) ، نقالی (پرده‌خوانی) ، روضه خوانی و در کل هنرها و صنایع دینی از قدرت و اعتبار ویژه‌ای برخوردار شوند. بحث دیگر اوقات فراغت بود. زمان قابل توجهی از اوقات فراغت مردم آن دوره، صرف مراسم روضه خوانی و در کل مسایل دینی می‌شد. همین موضوع باعث شد تا شمایل نگاری، قوت بیشتری بگیرد. تقاضای خرید و یا تهیه آثار شمایل نگاری هم باعث شد تا نقاشان عادی که بیشترشان خارج از دربار و کلاس‌های وابسته به دربار نقاشی را آموخته بودند؛ سهمی در این جریان داشته باشند.
نظر شما