خبرگزاری شبستان، گروه قرآن و معارف: قرآن کریم و پیامبر اسلام (ص) همواره بر علم اندوزی، تحقیق و پژوهش تاکید کرده اند. تحقیق در لغت به معنی جست و جو و وارسی کنه یک موضوع می باشد. جهان هستی مالامال از اسرار و رازها است که فقط بخشی از آن به وسیله انسان کشف شده است در حالی که بخش زیادی از آن در پرده ابهام و ناآگاهی قرار دارد. قرآن مجید ابراهیم خلیل را به ویژگی تحقیق در علل آفرینش می ستاید و می فرماید و کذلک نری ابراهیم ملکوت السموات والارض والیکون ولیکون من الموقنین: همچنین وابستگی آسمان ها و زمین را به خدا و ابراهیم نشان دادیم تا از اهل یقین گردد. همچنین خداوند در قرآن مجید جامعه اسلامی را به تحقیق و پژوهش دعوت می کند و می فرماید قل انظروا ماذا فی السموات والارض و ما تغنی الایات و النذر عن قوم لا یومنون: بنگرید آنچه را که از آیات خدا و نشانه های توحید در آسمان ها و زمین است اما این آیات و انظار به حال کسانی که ایمان نمی آورند، سودمند نخواهد بود.
به مناسبت هفته پژوهش و با توجه به اهمیت و جایگاه تحقیق و پژوهش در قرآن کریم و دین اسلام خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام دکتر «حمیدرضا شاکرین» مدیر گروه علمی منطق فهم دین و عضو هیئت علمی منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت و گویی انجام داده است که در ادامه می خوانیم:
تحقیق و پژوهش از نظر اسلام چه جایگاهی دارد؟
جایگاه علم و معرفت در اسلام دارای اهمیت زیادی است. شاید در تمام مکاتب بشری یا آنچه که از ادیان الهی در اختیار ما است و حتی ادیانی که بنیاد وحیانی ندارند، جایگاه علم و معرفت در اسلام بالاتر از آنها است. اسلام به مسئله معرفت نگاه برجسته و ممتازی دارد و یکی از ملاک های امتیاز انسان را علم می داند.
در آنچه به عنوان امروزی مسیحیت یا آیین یهود مطرح است و در کتاب مقدس عهد عتیق آمده است گناه حضرت آدم را این دانسته که از شجره معرفت ارتزاق کرده و دانای نیک و بد شده و از بهشت رانده شده است. در مکاتب بشری هرچند معارف و پژوهش جایگاهی دارد اما آنچه که در اسلام مطرح است از اهمیت بالایی برخوردار است.
در چنین مکتبی که معرفت را یکی از ارکان کمال و برجستگی انسان می داند برای راه های رسیدن به معرفت نیز همان اندازه ارزش و اعتبار قایل است. پژوهش راه احصاء معرفت است. پژوهش در اسلام جایگاه برجسته ای دارد و پیامبر اکرم (ص) همواره انسان ها را به معرفت و شناخت و آگاهی دعوت می کند و این آگاهی و معرفت به جز از طریق تحقیق و پژوهش کسب نخواهد شد.
چرا پژوهش در اسلام به عنوان یک اصل اساسی تعریف شده است؟
هر اندازه موضوع به لحاظ نقشی که برای انسان والاتری برخوردار باشد پژوهش در آن هم به همان نسبت ارزش و اهمیت بیشتری پیدا می کند. وقتی به موضوعات خاص می پردازیم در نگاه اسلام صرف آن نیست که نیازهای مادی انسان را پاسخ دهد بلکه نیازهای معنوی بشر را نیز پاسخگو خواهد بود و به تناسب هر کدام انسان نیازهایی دارد. در عرصه های تکنولوژی اهمیت تحقیق و پژوهش و کسب معرفت و پژوهش برای حل مسایل انسان و ارتقای وجودی انسان و یافتن کمالات بیشتر و حل مشکلاتی که به بعد روحانی انسان مربوط می شود، دارای جایگاه بالایی است.
پژوهش در عصر حاضر چه جایگاهی دارد و جامعه امروز تا چه میزان به طرح مباحث پژوهشی و کاربردی نیاز دارد؟
در کشور ما به اهمیت مسئله در موضوعات خاص توجه می شود و این طور نیست که بتوانیم بگوییم در کشور به موضوعی اهمیت داده می شود یا نه و در چه درجه ای پژوهش رخ می دهد یا انجام نمی شود.
پژوهش یک سازمان متولی و واحدی ندارد، بنابراین نمی توان کارهای پژوهشی در کشور را بررسی کرد. مراکز متعدد و گسترده ای در کشور به امر پژوهش می پردازند و نمی توانیم در مورد کارهای پژوهشی انجام شده یا در حال انجام وزن دهی داشته باشیم اما اجمالا می دانم در برخی جاها تحقیقات ارزنده ای انجام می شود و خیلی وقت ها تحقیقاتی سرگردان انجام می شود. تحقیقاتی که در قالب پایان نامه ها چه در حوزه های علمیه و چه دانشگاه ها انجام می شود تنها بخش اندکی به مسایل مهم و جدی می پردازند و مسئله ای را دنبال می کنند و تحقیق مدونی انجام می شود؛ بنابراین هر دو وجه آن وجود دارد، در جاهایی کارهای خوب و ارزنده ای انجام می شود، در جاهایی نیز تحقیق و پژوهش نیاز به توجه و کار بیشتری دارد.
در کشور کارهای پژوهشی و تحقیقاتی خوبی انجام می شود ولی گله مند هم هستم چرا که برخی از ارکان آن گونه که باید در موضوع پژوهش مورد توجه قرار نمی گیرند. بحث علوم شناختی بسیار مهم است و در علم و تکنولوژی زمینه های بنیادی هم دارد که اگر در مورد آنها پژوهش انجام شود، طرح پژوهشی بسیار پر محتوا و کامل تر خواهد بود.
با توجه به تاکیدات رهبر معظم انقلاب در راستای ایجاد تمدن نوین اسلامی و با توجه به آنچه تولید علم و پژوهش یکی از رئوس رسیدن به آن است، علم و پژوهش چه نقشی در فرآیند ایجاد این تمدن دارد؟
تمدن سازی مبتنی بر علم و تکنولوژی خواهد بود. در حوزه تمدن سازی نمی خواهیم راه غرب را برویم و دنباله روی تمدن غرب باشیم البته آنچه که مثبت باشد در حوزه علمی اندیشمندان ما آنها را نفی نمی کنند البته راه رفته غرب را یک راه پر خطری می بینند که در حال حاضر آثار تخریبی خود را بر اندیشه، فکر، معرفت و روح و روان انسان نشان می دهد. وقتی می خواهیم در دنیا راه جدیدی ایجاد کنیم، ایجاد معرفت مسیر آن است که تمدن جدیدی را شکل دهد و راهبری کند و در اینجا به علومی نیاز داریم که بتواند آن را محقق کند.
تحقیق و پژوهش به علوم انسانی منحصر نیست و در حال حاضر علوم طبیعی نیز جایگاه ویژه ای در تحقیق و پژوهش یافته است. نظریه تکامل داروین به فلسفه تبدیل شده است که هم یک جهان بینی است و هم خط دهنده علوم انسانی است. یک سری ایدئولوژی های سیاسی نیز از این طریق شکل گرفته با عنوان داروینیسیم، فاشیم و فالانژیسم که دارند از نگاه نظریه داروین خط می گیرند.
اگر بخواهیم حرف جدیدی برای دنیا داشته باشیم، حتما باید در بخش تولید علم به خصوص علوم انسانی اسلامی بیش از این فعال باشیم. هنوز خیلی راه طول و درازی در پیش داریم و جوامع علمی ما اعم از حوزه و دانشگاه باید آن را جدی بگیرند.
نظر شما