دردانه رسالت و یادگار کربلا الگوی زنان در عرصه های مختلف/ حضرت زینب (س) مظهر محبت و مهربانی خداوند هستند

خبرگزاری شبستان، گروه قرآن و معارف: حضرت زينب (س)، دختر امیرالمومنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در سال پنجم‌ هجرى، روز 5 جمادى الاول در مدينه، پس از امام حسين‌ علیه السلام به دنيا آمد. حضرت زینب کبری (س)، مسیر پرحادثه و دردناکی را که در طول زندگی به عنوان «ام المصائب» در پیش روی دارد. حضرت زینب (س) داراى قوت قلب، فصاحت زبان، شجاعت، زهد و ورع، عفاف و شهامت فوق العاده بود.

امام حسين‌ (ع) هنگام ديدار، به احترامش از جا برمى ‌خاست. زينب كبرى (س)، از جدش‌ رسول خدا صلی الله علیه و آله و پدرش اميرالمؤمنين و مادرش فاطمه زهرا سلام الله علیها حديث روايت كرده است. زینب(س) در مقابل رفتارهای ناحق ایستاد. کرامت و عزت نفس را اولویت قرار داد و محبت و رأفت سرلوحه ویژگی های حضرت بود.

با توجه به اهمیت و جایگاه شخصیت حضرت زینب (س) در نهضت عاشورا و نامگذاری سالروز ولادت ایشان به روز پرستا، خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام «صادق گل زاده» محقق و پژوهشگر، استاد حوزه و دانشگاه و رییس مجمع نمایندگان طلاب و فضلای خراسان بزرگ به گفتگو پرداخته است که در ادامه می خوانید:

حضرت زینب (س) چه ویژگی های اخلاقی و شخصیتی دارند که ایشان را از سایر اهل بیت (ع) متمایز می کند؟

زينب كبري (س) كسي است كه طبق بيان امام سجاد (س) ظاهراً به مقام شامخ ولايت راه يافته است، براي اينكه كسي كه بدون تعليم عالم بشود معلمش بلا واسطه خداست؛ كسي كه بدون تفهيم اهل فهم باشد معلمش و مفَهِمش ذات اقدس الهي است كه وجود مبارك امام سجاد به زينب كبري (س) فرمود: «أنتِ بِحَمدِ الله عالِمَةٌ غَيرُ معلَّمَةٍ فَهِمَةٌ غَيرُ مُفهَّمَةٍ». این نگاه از جانب امام معصوم (ع) به حضرت زینب (س) حکایت از این دارد که ویژگی های علمی و اخلاقی ممتازی داشتند. استاد قرآن و تفسیر بودند و شخصیت عظیم اخلاقی هم در خانواده و در جامعه بودند. نحوه رفتار با پدرشان حضرت علی (ع)، زهرای مرضیه (س) به عنوان مادرش و به ویژه رفتار ایشان با امام حسین (ع) است که این رفتارها با همه اهل بیت معصوم (ع) درون خانواده ممتاز و منحصربه فرد بود.

رفتار حضرت زینب (س) با همسر و فرزندان توام با اخلاق، احترام و ادب بود و خانواده را به صورت مستقیم و غیرمستقیم به اخلاق هدایت می کرد. حضرت زینب (س) این ظرفیت را در جامعه گسترش می داد و با عمل و رفتار حسنه، افراد جامعه را به سوی اخلاق و حقیقت هدایت می کرد.

حضرت زینب (س) درکربلا و نهضت عاشورا چه نقشی داشتند؟ 

حضرت زینب (س) اخلاقا و عملا از هر حیث دل بستگی عجیبی به امام حسین (ع) داشتند و این دل بستگی به آنجا انجامید که در ازدواج، همراهی با امام حسین (ع) را به عنوان شرط ازدواج اعلام کردند بنابراین همسر و فرزندان ایشان، همراهی ویژه ای با حضرت در انجام مسئولیت ها داشتند. نه تنها با همراهی حضرت زینب (س) همراهی کردند بلکه فرزندانش را برای کمک به مادر و یاری دایی شان امام حسین (ع) با حضرت زینب (س) همراه کرد. جلوه های اخلاقی حضرت زینب (س) چه اخلاق فردی مثل محبت، تواضع، صداقت و بسیاری از ویژگی های ممتاز دیگر، مهر و مودت و اخلاقیاتی مثل کارگشایی و گره گشایی و دل سوزی به حال اجتماع و جامعه نمونه ممتاز یک بانوی فوق العاده در این ساحت را می بینیم. حضرت زینب (س) به عنوان الگوی اخلاق، راه مادرشان حضرت زهرای اطهر (س) را پیموده است. نقش حضرت زینب (س) در جریان نهضت عاشورا نقشی بی نظیر و بی بدیل است. اولا در همه مراحل نهضت، بخش زنان، کودکان را رهبری و راهبری و مدیریت می کرد و از آغاز تا پایان رهبری و مدیریت این بخش از افراد را در کربلا بر عهده داشت. حمایت و مراقبت از زنان و کودکان آسیب دیده و زمین گیر در نهضت عاشورا، وظیفه دیگری بود که بر عهده حضرت زینب (س) قرار داشت. نقش دوم حضرت زینب (س)، جلوه محبت الهی است و زنان مظهر محبت و مهربانی هستند. حضرت زینب (س) یک رکن رکین نهضت عاشورا است.

مهم ترین رسالت حضرت زینب (س) در واقعه تاریخی و مهم کربلا چه بود؟ 

اگر بخواهیم تاریخی و مقطعی به نهضت عاشورا و نقش حضرت زینب (س) در آن بپردازیم؛ نهضت عاشورا در 3 مرحله قابل بررسی است. مقدمات نهضت عاشورا، حرکت به مکه و نقش کلیدی و کم نظیر از نوع خود در مقدمات کربلا داشته است. در زمان مقدمات قریب به وقوع و هجرت از مکه به کربلا و خود عاشورا، در کل این جریان حضوری موثر داشته است.

در مرحله دوم، همراهی ایشان با حضرت امام حسین (ع) در نهضت عاشورا هستند. آنچه که امام حسین (ع) در میدان رقم می زند، در پشت میدان نیز حضرت زینب (س) نهضت را رهبری و راهبری می کند و ثبات راه برای پیروزی نهضت الهی رقم می زند.

بعد از نهضت عاشورا که کماکان جان امام سجاد (ع) در خطر است به طوریکه به اراده و مصلحت الهی در زمان واقعه کربلا در بستر بیماری بودند، بعد از قیام عاشورا نیز ایشان در معرض خطر قرار دارند. نقش حضرت زینب (س) در محافظت از جان و سلامتی ایشان چه در زمان واقعه کربلا و بعد از آن بسیار موثر است.

امام سجاد (ع) بعد از واقعه عاشورا، خطبه قراء و دشمن شکنی در مجلس یزید می خواند یزید بن معاویه که از پیروزی سرمست و خود را فاتح نهضت کربلا می دانست، دستور برپایی مجلسی را داد تا با تشریفات خاصی اسیران اهل بیت(ع) را وارد کنند و او اهل بیت(ع) را تحقیر کند. مأموران دربار موظف شدند که قافله اسرا را با ریسمان به یکدیگر ببندند و علی بن الحسین(ع) را که بزرگ ایشان بود، با زنجیر ببندند و وارد مجلس یزید کنند. مراسم اجرا شد. کاروان اسیران، وارد مجلس یزید شدند. غبار غم و اندوه و درد بر چهره اسرا نشسته، لبخند غرور و شادی بر چهره یزید و اطرافیانش نمایان بود. امام زین العابدین(ع) سکوت را جایز ندانست. همین که چشم مبارکش به چهره خبیث یزید افتاد فرمود: «انشدک الله یا یزید ما ظنک برسول الله لو رانا علی هذه الحالة: ای یزید تو را به خدا سوگند، اگر رسول خدا ما را بر این حال مشاهده کند با تو چه خواهد کرد. و یزید که از سخنرانی حضرت جا خورد و واماند، خطاب به حاضران می پرسد: مگر علی بن حسین در کربلا کشته نشد؟ وقتی متوجه می شود که امام سجاد (ع) در واقعه کربلا در بستر بیماری بوده اند و شهید نشده اند، قصد جان حضرت را می کند که حضرت زینب (س) سپر شدند و گفتند: تا من هستم، هیچ آسیبی به یادگار پیامبر (ص) نمی رسد.

در بخش سوم نهضت عاشورا، حضرت زینب (س) نقش اول و اصلی را بر عهده دارد. در این نقش حضرت زینب (س) حرف اول و آخر را می زند. از عصر عاشورا، ولایت مداری حضرت زینب (س) اقتضا می کرد تا از امام حسین (ع) تبعیت داشته باشند و به امر امام حسین (ع). از غروب عاشورا که به خیمه ها حمله کردند، حضرت زینب (س) نزد امام سجاد (ع) می رود و می فرمایند: «امام المسلمین؛ دشمن به خیمه ها حمله ور شده، بفرمایید چه کنیم؟ » ولایت مداری ایشان را نشان می دهد. امام سجاد (ع) نیز می فرمایند: اگر کسی می تواند، خود را نجات دهد.

حضرت زینب (س) در آن شرایط اطاعت ولی امر مسلمین را داشتند و شرایط اقتضا می کرد که امام سجاد (ع) پشت صحنه باشد و حضرت زینب (س) در میدان باشند و بی نظیرترین هدایت گری یک جریان و مدیریت یک بحران را در پس حادثه عاشورا داشتند تا این کاروان را به سلامت در اربعین به کربلا برگرداندند.

ماموریت اولیه حضرت زینب (س) تمام می شود و چهارمین نقش در حادثه عاشورا که همان آگاهی بخشی و بیداری جامعه است آغاز می شود و بسیاری از اتفاقات بعد عاشورا محصول آگاهی بخشی و بیداری بخشی حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) بود  به حق گفتند «کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود».

میزان اطلاعات موجود در اسناد تاریخی در مورد زندگی حضرت زینب (س) به چه صورت است؟ چرا اطلاعات محدود و کم هستند؟

خلاء و کمبود اطلاعات دلایل مختلفی دارد. تاریخ را کسانی که به اهل بیت (ع) وفادار نبودند یا میزان وفاداری کم بود، نوشتند و خیلی دنبال پررنگ کردن ابعاد حضرت زینب (س) نبودند. اگر مغرض نبودند، مصمم هم نبودند بنابراین آنگونه که باید منتقل نشده است.

عبدالسلام ترمانینی سوری رویدادهای تاریخی اسلام را در 16 جلد منتشر کرده است که ما در دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و پژوهشگاه آن این کتاب را با عنوان دایره المعارف رویدادهای تاریخ اسلام به فارسی ترجمه و منتشر کرده ایم.

ترمانینی مورخی است که مغرض نیست اما وقتی به مقطع تاریخی امام حسن مجتبی (ع) و معاویه می رسد، اطلاعات زیادی درخصوص معاویه دارد و قلم فرسایی می کند اما درباره امام حسن مجتبی (ع) به نیم صفحه اکتفا می کند. پس در تاریخ آنچه که اتفاق افتاده، بخش هایی بی غرض نبودند و به دلیل کمبود اطلاعات مستند و بخش هایی هم براساس دل بستگی و تعبد به مقاطع تاریخی و برای جستجو در تاریخ و پیدا کردن منابع درخصوص ائمه اطهار (ع) انگیزه زیادی نداشتند چراکه التزام را در خود نمی دیدند و ابعاد گوناگونی از تاریخ را کاوش کردند.

روایات فراوانی که در احقاق الحدیث وجود دارد و در بلاد اسلامی و جاهای مختلف گزارش این اتفاقات وجود دارد، آثار گرانبهایی در تاریخ داشته ایم که بسیاری از آنها در آتش سوزی های بلاد اسلامی از بین رفته اند. بخشی از آنچه نوشته و منتقل شده تا زمان ما باقی نمانده و در ادوار تاریخی، گزاره های ثبت شده از دست رفته است. تاریخ های متقدم به تعبیری در تاریخ های متقدم حذف شدند و آنچه که منتقل شده در ادامه تاریخ و بازنشر منابع تاریخی کهن منتقل نشده است.

وجهه و جنبه دیگر این قضیه این است که نسبت به جزئیات زندگی چه بسا بخش بانوان در تاریخ، کمتر توجه شده باشد. از حیث اینکه بانوان بروز و ظهور اجتماعی کمتری به دلیل محدودیت ها پیدا می کردند. البته در ناحیه اهل بیت در تواریخ معتبر به آن پرداخته شده است و بسیار فراوان و فراگیر است به رغم وجود محدودیت های اشاره شده.اگر محققان و پژوهشگران دینی مطالعاتشان را درخصوص حضرت زینب (س) افزایش دهند، نکات بسیار فراوانی از ابعاد اجتماعی، سیاسی و اخلاقی ایشان کسب می کنند.

چگونه می توان حضرت زینب سلام الله علیها را به عنوان اسوه و الگو به نسل جوان به ویژه بانوان معرفی و تبیین کرد؟

در جمهوری اسلامی ایران زادروز این بانوی پاک و دردانه رسالت و یادگار کربلا که بدون او نهضت عاشورا ادامه پیدا نمی کرد، روز پرستار که به مناسبت پرستاری امام سجاد (ع) و پرستاری در کربلا، تاج پرستاران و سرور و سالار پرستاران نام گرفت باید از این ظرفیت استفاده کنیم و مطالب راهبردی و کاربردی تاثیرگذار و فرهنگی بتوانیم بسط و گسترش لازم را داشته باشیم. حضرت زینب (س) اسوه صبر، ایثار، شجاعت و استقامت است. بانوان باید با شناخت سجایای اخلاقی حضرت زینب (س) و الگوگیری از آنها، بتوانند در کانون خانواده و در اجتماع حضوری موثر و پرتلاش داشته باشند. حضرت زینب (س) همچون سایر ائمه اطهار (ع) با رعایت شان و جایگاه خود در عرصه های علمی، اجتماعی و سیاسی حضوری فعال داشتند که پیام آوری نهضت عاشورا و زنده نگهداشتن واقعه کربلا با سخنرانی های قراء یکی از مهم ترین رسالت های این بانوی بزرگوار است.