شخصیت و نقش حضرت زینب (س) در پاسداری از دین اسلام/ اختلافاتی که در خصوص علت فوت و مدفن حضرت وجود دارد

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، حضرت زینب (س) در پنجم جمادی الاولی سال پنجم هجرت در مدینه به دنیا آمد و مدت شش سال با جد عظیم الشأن خود رسول الله زندگی کرد، نام او را هم پیامبر ‏برگزید. زینب دختر بزرگ و شجاع علی (ع) به سن ازدواج رسیده بود و با عبد الله پسر جعفر بن ابی طالب زندگی مشترک را آغاز کرد و حاصل ‏زندگی چهار فرزند پسر به نام علی، عون، محمد و عباس و یک دختر به نام ام الکلثوم بود همچنین او اهل تدریس قرآن بود، اسناد و روایات نشان می دهد که او در ایامی که در کوفه بودند برای زنان جلسه تفسیر قرآن داشت‎ لذا به مناسبت امروز نیمه رجب و سالروز وفات حضرت زینب(س) با حجت الاسلام و المسلمین دکتر «سید رضا مؤدب»، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه تقدیم حضورتان می شود.

حضرت زینب (س) چه جایگاه و نقشی در فرهنگ شیعه و پاسداری از دین مبین اسلام داشتند؟

بیان برخی روایات توسط اهل بیت (ع) بیانگر جایگاه و منزلت این بانوی بزرگوار در طول تاریخ اسلام است. بر همین اساس پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: حضرت علی (ع) خودش زینت اهل دنیاست، ولی دخترش به جایی می رسد که زینت پدر می شود. حضرت فاطمه (س) سوال می کنند، پدر جان اگر زینب(س) زینت این خاندان می شود، پس چرا هنگام تولد ایشان گریستید؟ فرمودند: از خداوند اجازه نامگذاری بر زینب را گرفتم، وی را ام المصائب (یعنی مادر همه سختی ها و دشواری ها) نام نهادند، در واقع این نامگذاری توسط پیامبر اسلام (ص) صورت گرفت.

گفته شده است،جبرییل از سوی خداوند این نام را به پیامبر رسانده است، چون این بانوی بزرگوار از دوران کودکی با مصیبت های مختلفی مواجه شدند، مانند رحلت پیامبر اسلام (ص) و پس از چند روز شهادت مادر بزرگوارشان حضرت فاطمه (س) و سپس شهادت امام حسن مجتبی (ع) و در نهایت شهادت امام حسین (ع) و واقعه کربلا بوده است که نشان می دهد لقب ام المصائب چه آینده ویژه ای را برای حضرت زینب (س) ترسیم کرده است.

همچنین حضرت زهرا (س) از پیامبر اکرم (ص) پرسیدند، ای پدر جان ثواب کسی که بر زینب (س) و مصیبت هایشان گریه کند، چیست؟ فرمودند: ای پاره تن من، هر کس بر او و مصیبت هایش گریه کند، ثواب گریه اش همانند ثواب کسی است که بر دو برادر او یعنی حسن (ع) و حسین (ع) گریسته است. این نشان می دهد که چقدر شأن و جایگاه حضرت زینب (س) بلند است و همپای برادرانش در تاریخ ماندگار خواهد شد.

در واقع اگر این بانوی بزرگوار در دوران اسارت با آن سخنرانی های ارزشمند خود از دین مبین اسلام  و اهل بیت پیامبر اکرم (ص) دفاع نمی کردند و به یزیدیان نمی گفتند که هر چقدر شما سعی و تلاش کنید، نمی توانید نام اهل بیت (ع) و دین ما را محو کنید، امروز این میراث بزرگ به دست ما نمی رسید لذا این میراث به واسطه خدماتی است که حضرت زینب (س) انجام دادند و اکنون در اختیار ما قرار دارد. حضرت سجاد (ع) فرموده اند: خداوند حق عمه ام زینب (س) را به ما و شیعیان ما حلال گرداند؛ این جمله ارزشمندی است، یعنی این بانوی بزرگوار بر گردن همه ما حق دارد که ما باید آن را ادا کنیم و در جای دیگر می فرمایند: عمه من زینب (س) به لطف خداوند اندیشمندی فهیم و خوش فکر است که نزد کسی تعلیم ندیده است که همه اینها بیانگر جایگاه و منزلت این بانوی بزرگ اسلام است،حضرت زینب(س) در سخنرانی خود در دارالعماره ابن زیاد فرمودند:حمد و سپاس خدای را که ما را به وسیله پیامبرش گرامی داشت و از هر رزق پلیدی و آلودگی پاک و مبرا ساخت و همانا شخص تبهکار رسوا می شود و بدکار دروغ می گوید و او غیر از ماست، مادرت به عزایت بنشیند ای فرزند مرجانه. عبیداله ابن زیاد با خشم گفت: چگونه دیدی کار خدا را درباره برادرت؟ حضرت فرمودند: من چیزی جز زیبایی ندیدم. شاید بیان این جمله برای ما سهل و آسان باشد، ولی اینکه حضرت در آن شرایط چنین تعبیری کردند، واقعا شکوه و عظمت این بانوی بزرگوار را نشان می دهد.

در خصوص زوایای پنهان زندگانی حضرت زینب (س) توضیح بفرمایید؛ چون زوایای زندگی این بانوی بزرگوار غیر از واقعه کربلا برای ما مخفی است؟

حضرت زینب (س) هم در دوران خانه نشینی حضرت علی (ع) (25 سال) و هم در دوران پنج سال خلافت پدر بزرگوارشان در کوفه و مدینه احکام اسلام را برای بانوان تدریس و قرآن کریم را تفسیر می کردند و امیرالمومنین (ع) هم احترام ویژه ای به مقام علمی دخترشان قایل بودند و بارها حضرت زینب (س) را به همراه خود و برادرانش به زیارت مرقد پیامبر اکرم (ص) می بردند.

روزی حضرت زینب (س) در کلاس تفسیر خود برای بانوان کوفه قرآن تفسیر می کردند که حضرت علی (ع) وارد کلاس ایشان شدند و وی را از راز حروف مقطعه آگاه ساختند و فرمودند این حروف رمزی است در مصیبت وارد شده به شما و عترت پیامبر اکرم (ص)، «کا» رمز کربلا، «ه » به هلاکت و شهادت اشاره دارد، «ی» یعنی یزید که بر حسین (ع) ستم می کند،«عین»کنایه از عطش امام حسین (ع) و «صاد» به صبر اشاره دارد.

برای حضرت زینب (س) القاب علمی گوناگونی ذکر شده است که عبارتند از عالم غیر معلومه (دانای نیاموخته)، نایب الزهرا (جانشین حضرت زهرا (س))، عقیله النساء (خردمند بانوان)، سید العقایل (بانوی بانوان خردمند)، عقیله القریش (بانوی خردمند قریش)، محبوب المصطفی (محبوب پیامبر اکرم (ص))، غره العین مرتضی (نور چشم حضرت علی (ع)) و صدیقه الصغری (صادق و پاک) لذا این القاب نشان می دهد که زینب (س) قبل از واقعه کربلا هم از لحاظ شخصیتی جایگاه مهمی در اجتماع داشتند و حتی در برخی احادیث نقل شده است که ایشان راوی احادیث مادر گرامی شان حضرت فاطمه (س) بودند.

حضرت علی (ع) در یک جلسه ای خطاب به دخترشان فرمودند: تو حق آیه را خوب ادا کردی لذا با توجه به این القاب که غالبا هم از جانب ائمه اطهار (ع) برای این بانوی بزرگوار هدیه شده است، نشان دهنده صفات والا و جایگاه علمی حضرت زینب (س)  است.

درباره زندگی حضرت زینب (س) پس از ازدواج اطلاعات کمی دارید؟ زندگی ایشان در این دوران به ویژه بعد از شهادت پدر و مادر گرامی شان چگونه بود؟

حضرت زینب (س) با عبدالله بن جعفر طیار که از انسان های شریف و شایسته آن دوران بوده، ازدواج کردند. از او چهار فرزند پسر به نام های علی، عون، عباس و محمد و یک دختر به نام ام الکلثوم داشتند که نقل شده است که محمد و عون در واقعه کربلا به شهادت رسیدند اما آنچه در ازدواج زینب (س) می درخشد و تاریخ هیچ گاه آن را فراموش نمی کند، شرطی است که ایشان در ازدواج خود با عبدالله بن جعفر طیار گذاشتند، مبنی بر اینکه روزی یک بار به دیدار برادران شان امام حسین (ع) بروند و دیگر اینکه هر گاه امام حسین (ع) خواستند به سفر بروند، همسرشان اجازه همراهی وی با برادران شان را بدهند و مانع نشوند.

گویا حضرت زینب (س) می دانستند چه حوادثی در انتظار برادرشان است و باید زینبی باشد که این مسئولیت و مصائب سنگین کربلا را به دوش بگیرد. خداوند هم به واسطه این شروط که در ازدواج حضرت زینب (س) رقم زدند، ایشان تلاش های زیادی برای حفظ دین مبین اسلام انجام دادند و این خدایی که حسین را خلق کرد در کنارش زینبی هم قرار داد که این زندگی پر از مهر و صفا پیش رود ولی پایان آن با حادثه کربلا رقم بخورد.

با حسین (ع) بودن شرط ازدواج زینب (س) با همسرشان بود. چرا و علت علاقه ایشان به برادر بزرگوارشان چه بود؟

حضرت زینب (س) از کودکی علاقه وافری به برادرشان امام حسین (ع) داشتند و در حادثه کربلا هم با توجه به شرطی که در ازدواج خود با عبدالله بن جعفر طیار گذاشته بودند با کاروان کربلا حرکت کردند و چون حضرت زینب (س) در مدینه بودند و امام حسین (ع) آغاز حرکت خود را ابتدا از مدینه به سمت مکه شروع کردند و سپس از مکه به کوفه رفتند و در مسیر کربلا هم حوادثی رخ داد لذا عبدالله بن جعفر طیار نتوانستند در کربلا حاضر شوند ولی اجازه همراهی همسرشان با کاروان کربلا را دادند. آیت الله نجفی فرمودند: حضرت زینب (س) بعد از ازدواج با عبدالله بن جعفر طیار حتی یک شبانه روز هم از دیدار برادرشان غافل نمی شدند و از کوچک ترین فرصت برای زیارت امام حسین (ع) استفاده می کردند.

علاقه حضرت زینب(س) به امام حسین (ع) ناشی از علاقه ای بود که حضرت فاطمه(س) این حب و علاقه را در دختر فداکارشان ایجاد کرده بودند و می فرمودند: محبت دخترم زینب به حسین بی نهایت است که بی دیدار حسین آرام نمی گیرند. اگر بوی حسین را نشنود، قالب تهی می کند، یعنی خداوند این محبت و علاقه در وجود حضرت زینب (س) را قرار داده بود و این محبت زینب به حسین (ع) یک سویه نبود و یک علاقه دوسویه بوده است لذا این علاقه در طول تاریخ کم نظیر و استثنایی بوده. امام حسین (ع)، حضرت زینب (س) را محرم اسرار و امین خود می دانستند و در تاریخ آمده است که امام حسین (ع) بعد از شهادت خود، وقایع و اسرار امامت را به ایشان سپردند و این نشان می دهد مقام حضرت زینب (س) کمتر از معصوم نبوده است.

علت اصلی فوت حضرت زینب (س) کی و کجا بود؟ 

در بسیاری از کتب تاریخی اختلافاتی در مورد فوت حضرت زینب (س) وجود دارد، اما مشهور است که ایشان در 15 رجب سال 62 هجری وفات کردند و بر اساس برخی نوشته ها، علت را کسالت و بیماری دانستند؛ ضمن اینکه برخی از کتب هم از شهادت ایشان یاد می کنند و این احتمال را دادند که توسط عوامل حکومت یزیدی مسموم شدند که بعید نیست، چون حضرت زینب (س) بعد از واقعه کربلا همیشه این حوادث را در بین مردم یادآوری می کردند. طبیعی بود که یزید و حکومتش نمی توانستند وی را تحمل کنند و البته دشمن هم در تاریخ سند و گواهی از خود به جا نگذاشته است و در خفا حضرت را به شهادت رساندند.

حضرت زینب(س)در مدینه نیز پیام آور شهدا بودند،دایم از حق دفاع می کردند، برخی نوشته ها حاکی از آن دارد که ایشان را به شام تبعید کردند و بر همین اساس می گویند، حضرت در شام فوت کردند؛ بنابراین در مورد مدفن حضرت زینب (س) دیدگاه معروف همین است که ایشان به شام تبعید شدند و در آنجا فوت کردند. برخی هم مقبره ایشان را در مصر دانستند که البته قول قوی نیست و برخی هم معتقدند که در مدینه در قبرستان بقیع وفات یافتند که قول مشهور همین قول اول است،اگر بطور اجمال  هم به زندگی حضرت نگاه کنیم در حادثه کربلا ایشان 54 یا 55 سال داشتند.