خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی- محمد پورعلم : در دهه های گذشته، مطالعات بین رشته ای خصوصا در عرصه علوم انسانی به یکی از مهمترین زمینه های تحقیق و پژوهش جهانی بدل شده است. امروز کمتر موضوع جهانی را سراغ داریم که از منظر اندیشکده های علوم انسانی -متشکل از متخصصان رشته های مختلف- دور مانده باشد. پژوهش های متنوع منتشر شده با گرایش های مختلف فکری، همگی نشان از توجه جهانی به موضوعات مهمی دارد که جهان ما را درگیر خود کرده است. مثلا در این جا می توان به پدیده اقتصاد اشاره کرد. شاید در گذشته برای پرداختن به مولفه های اقتصادی و پیش بینی بازار، تنها شاخصه های مستقیم مورد توجه قرار می گرفت اما حالا متخصصانی از رشته های مختلف -از جمله روان شناسان و جامعه شناسان- دست به دست هم می دهند تا آینده اقتصاد یک جامعه را تصویر کنند.
اقتصاد و سیاست دو مقوله ای است که از دیرباز تاکنون، نموداری از پیوستگی و در هم تنیدگی را به نمایش می گذارد. از همین روست که تاریخ سده های گذشته جهان، مملو از داستان هایی درباره رقابت سیاسی و اقتصادی قدرت های جهان بر یکدیگر و استیلا بر ملت های دیگر است. همین دهه های گذشته با جنگ سرد و رقابت سیاسی اقتصادی میان آمریکا و چین، نمود تام و تمام گره خوردن قدرت اقتصادی و سیاسی به یکدیگر و شکل گیری مفهوم «یکجانبه گرایی» است. موضوعی که اتفاقا «سیدعباس صالحی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، روز گذشته در اختتامیه دومین گرامیداشت هفته پژوهش در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بدان اشاره کرد. صالحی گفت: «در حوزه اقتصادی شاهدیم که آمریکا در سال ۱۹۶۰ چهل درصد تولید ناخالص جهانی را در اختیار داشت. این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۲۳ درصد می رسد و یا چین که در سال ۲۰۰۰ چهار درصد تولید ناخالص جهانی را داشت، سهمش در سال ۲۰۱۹ به ۱۴ تا ۱۵ درصد تولید ناخالص جهانی ارتقا پیدا می کند.
این نمایه ای از تغییراتی است که در حوزه قدرت مطلقه و یا یکجانبه گرایی جهانی در بخش اقتصاد در حال پدید آمدن است. در حوزه سیاست هم اتفاقات مختلف پس از به هم ریزی بلوک بندی های جنگ سرد و بعد هم یکجانبه گرایی آمریکا پدید آمده است.»
سخنان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اما پیوستی هم دارد و آن ورود «فرهنگ» به بازی پیچیده قدرت های جهانی است: «در کنار این به هم ریختگی یکجانبه گرایی اقتصادی و سیاسی عنصر فرهنگ می تواند عنصر جدی برای به هم ریزی بیشتر این یکجانبه گرایی باشد». اشاره صالحی به «فرهنگ» به عنوان «قدرت نرم» است که می تواند هژمونی قدت های بزرگ جهانی (ابر قدرت ها) را بیش از پیش به چالش بکشد. چنان که در جایی دیگر می گوید: « هر چه زمان می‌گذرد اهمیت قدرت نرم افزایش پیدا می کند. اینکه اگر در روابط بین الملل بر مبنای قدرت کشورها، ارتباطات تعریف و پایداری پیدا می کند، امروز بیش از گذشته این نکته معنادار شده است که بیش از قدرت سخت، قدرت نرم است که قدرت و اقتدار می‌سازد و همه می‌دانیم که عنصر فرهنگ عنصر کانونی و مرکزی در قدرت نرم بوده و هست و هر کشوری که می‌خواهد قدرتی به وجود آورد و یا قدرتی را حفاظت کند، حتما به عنصر فرهنگ برای این تاسیس و پایداری نیازمند است.»
آن چه عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بر آن تاکید می کند را می توان در تحولات سال های گذشته جهان به عینه مشاهده کرد. چنان که کارخانه رویاسازی «هالیوود» سال هاست نقش بازوی قدرت نرم آمریکا را بازی می کند و تصویر این کشور را به عنوان «سرزمین فرصت ها» در اذهان عمومی پررنگ می کند. موضوعی که صالحی به بهانه گسترش شبکه های ارتباط جهانی به ان می پردازد: « هر چه زمان می‌گذرد بر اهمیت این عنصر افزوده‌تر می‌شود. از یک طرف گسترش تکنولوژی های ارتباطی به هر میزانی که افزایش پیدا می‌کند ضریب نفوذ و تاثیرگذاری فرهنگ در ارتباطات بین‌الملل را بالاتر می‌برد و از آنجایی که تکنولوژی‌های ارتباطی لحظه به لحظه و آن به آن در حال توسعه هستند، بنابراین چشم انداز سال های آینده روابط بین الملل حتما این خواهد بود که عنصر فرهنگ پر اهمیت تر از آنچه امروز هست خواهد شد.»
وقتی پای فرهنگ به روابط سیاسی بین الملل بازمی شود مفهومی به نام «دیپلماسی عمومی» شکل می گیرد. جایی که کشورها می کوشند با تکیه بر فرهنگ، جایگاه خود در عرصه بین الملل را ارتقا بخشند. این جاست که وزیر ارشاد سخنان خود را به جمله ای از رهبر انقلاب پیوند می زند که «در تنظیم روابط خارجی بایستی تمام مقوله های روابط اعم از سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی به صورت جامع و هماهنگ در نظر گرفته شود. بستر فرهنگی یکی از پایه های اساسی قدرت و عامل پایداری آن به حساب می‌آید.»
حالا که اهمیت فرهنگ در روابط بین الملل مشخص شد باید به راهکارهایی پرداخت که می تواند در مسیر بهره گیری از فرهنگ غنی و چند هزارساله ایران به یاری ما بیاید: « ایران در چهار راه تاریخی و جغرافیایی قرار دارد و همین حضورش در این چهار راه این فرصت و زمینه فرهنگی را ایجاد کرده که هم در ارتباط با فرهنگ شرقی و ویژگی آن حرفی برای گفتن داشته باشد. ایران یکی از تمدن های مشرق زمین بوده و هست و به اعتبار این کهن تمدنی که داشته حرف های قابل توجه فرهنگی را به عنوان فرهنگ شرقی می تواند عرضه کند.
همچنین در حوزه فرهنگ اسلامی و تمدن اسلامی ایران یکی از پایه های اساسی تمدن سازی اسلامی در تاریخ بوده و از این منظر هم می تواند در عرصه ارائه فرهنگ اسلامی حرف هایی برای گفتن داشته باشد
به اعتبار ایرانیت و تمدن ایرانی و هم به اعتبار سابقه تمدن کهن تاریخی از دوره باستان و توالی این مسیر تاکنون ویژگی های خاص تمدن و فرهنگ ایرانی نکات قابل توجهی را برای عرضه در فضای جهان داشته و دارد. بنابراین عنصر فرهنگی را در فضای به هم ریزی و فروپاشی یکجانبه گرایی بیش از گذشته می توان به استخدام و در خدمت آورد.»
پیشنهاد صالحی برای به بهره مندی از شاخصه های اساسی فرهنگ ایرانی در دیپلماسی عمومی ایران، همه سطوح روابط بین الملل را دربرمی گیرد. چنان که تاکید می کند: «طبعا مسئله روابط بین الملل ایران در سطوح مختلف باید مورد توجه مجدد و بازخوانی مجدد قرار بگیرد و در این توجه و بازخوانی مجدد حتما مسئله پژوهش و نقش مطالعات نظری و میدانی و تطبیقی اهمیت زیادی دارد. حوزه روابط بین‌الملل ایران در چند سطح تعریف می‌شود که در همه این سطوح باید نگاهی مجدد به عنصر فرهنگ کرد.
سطح اول روابط بین‌المللی جهانی ایران، سطح دوم روابط بین‌الملل ایران با جهان اسلام، سطح سوم روابط بین‌المللی ایران با منطقه و سطح چهارم روابط بین‌المللی ایران با کشورهای همسایه است. در هر چهار سطح عنصر فرهنگ را به عنوان یک عنصر دخیل، موثر و متغیر اساسی باید مورد بازبینی های جدید قرارد داد.»
آن چه سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از آن به عنوان «بازبینی سطوح روابط بین الملل» سخن می گوید در واقع گشایش مسیری تازه به سوی تقویت حضور فرهنگ در ارتباطات جهانی ایران است. کشوری که تنها با تکیه بر داشته های فرهنگی غنی خود می تواند در جهان پرچمدار باشد.
نظر شما