تحلیل تاریخی شهادت حضرت فاطمه زهرا (س)/ اُمّ اَبیها مدافع رهبری و الگوی ولایت مداری در جهان هستند

خبرگزاری شبستان، گروه قرآن و معارف: حضرت فاطمه (س) مشهور به فاطِمهٔ زَهرا، دختر پیامبر اسلام(ص) و خدیجه کبری(س) و همسر امام علی(ع) است. او یکی از پنج تن آل عبا (اصحاب کساء) است که شیعیانِ دوازده امامی آنها را معصوم می‌دانند. امام دوم و سوم شیعیان، زینب(س) و ام‌کلثوم از فرزندان ایشان هستند. زهرا، بَتول، سیدة نساء العالمین از جمله القاب وی و اُمّ اَبیها کنیه مشهور او است. حضرت فاطمه، تنها زن همراه پیامبر(ص) در روز مباهله با مسیحیان نجران بوده است.

سوره کوثر، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه اطعام و احادیثی چون حدیث بَضعه در شأن و فضیلت فاطمه نازل و نقل شده‌اند. در روایات آمده است که پیامبر(ص)، فاطمه(س) را برترین زن در دو عالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی خداوند دانسته است.

با توجه به اینکه در ایام فاطمیه اول قرار داریم و با توجه به جایگاه حضرت فاطمه (س) در دفاع از ولایت، خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، گفتگویی با آیت الله «محمدهادی یوسفی غروی» استاد تاریخ اسلام و مدرس سطوح عالی حوزه، عضو شورای کتاب مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام انجام داده است که در ادامه می خوانید:

حضرت فاطمه (س) دارای چه سجایای اخلاقی و ویژگی هایی بودند که ایشان را از سایر زنان اهل بیت (ع) متمایز می ساخت؟

مرام و منش حضرت زهرا (س) برای امت مسلمان و ائمه اطهار (ع) الگو است. حضرت فاطمه (س) در زمان حیات خود چه در عرصه اجتماعی و دفاع از ولایت و چه در خانواده و تربیت فرزندان الگو و اسوه ای برای تمام دوران است. اگر نظام خانواده و رفتار حضرت علی و فاطمه و اهل بیت(ع) را بررسی کنیم به این نتیجه می رسیم که سکینه قلب یکدیگر بودند. چهار فرزند تربیت کردند که هیچ جای عالم و تاریخ نمونه‌شان نیست و همیشه آرامش بر زندگی شان حاکم بود و وقتی این سکینه و آرامش از خدا به قلب ولی خدا رسید، آنگاه در گودال قتلگاه هم سیدالشهدا(ع) می‌فرماید: «خدایا به قضای تو راضی ام». در زمان حیات پیامبر (ص) سوره کوثر، آیه تطهیر و آیه مودت و آیه اطعام در شان حضرت فاطمه زهرا (س) نازل شده است. 

تحلیل تاریخی سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) را بیان می فرمایید؟

روایت معتبر  «إِنَّ فَاطِمَةَ (ع) صِدِّیقَةٌ شَهِیدَة» و تصریح بر شهادت حضرت زهرا (س) می باشد که در این روایت آمده است حضرت فاطمه (س) صدیقه شهیده در راه خداست. اصل شهادت حضرت فاطمة الزهرا (س) از امور ثابت و قطعی تاریخ می باشد که بر مبنای نقل ها و روایات و اخبار به تواتر و قطعیت می رسد. یکی از روایات معتبر و صریح الدلاله در اثبات شهادت حضرت فاطمه (س) بپردازیم.

در روایتی با سند صحیح در اصول کافی آمده است: «مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنِ الْعَمْرَکِیِّ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ ع صِدِّیقَةٌ شَهِیدَةٌ وَ إِنَّ بَنَاتِ الْأَنْبِیَاءِ لَا یَطْمَثْن‏.» امام کاظم (ع) می فرمایند: فاطمه (ع) صدیقه شهیده است. سند این روایت صحیح است و علمای بسیاری نیز آن را تصحیح کرده و معتبر شمرده اند. ابتدا ما به تک تک روایات اشاره کرده و سپس اقوال علماء در مورد سند حدیث را می آوریم.

این روایت اشاره به حوادثی که به حضرت فاطمه (س) حادث شد و منتهی به از دست دادن فرزند حضرت شد و همچنین بستری شدن و شهادت آن حضرت می باشد. روایت معتبری نداریم که حضرت فاطمه (س) بلافاصله پس از رحلت پیامبر (ص) به شهادت رسیده باشد.

شهادت حضرت زهرا (س) در فاطمیه اول واقع است یا در فاطمیه دوم ؟

در روایتی آمده که حضرت فاطمه (س)، ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) به شهادت رسیده و در روایت دیگر گفته شده که ایشان فقط ۷۵ روز پس از رحلت پدر گرامیشان زنده بوده‌اند که این اختلاف ناشی از ابهام در اعداد «تسعین و سبعین» است؛ فاصله بین این دو روز به عنوان ایام فاطمیه یا ایام شهادت حضرت فاطمه (س) نامیده شده است. 

حضرت فاطمه (س) یک خطبه عمومی بعداز رحلت پیامبر (ص) داشتند که به خطبه فدکیه معروف است که در مسجد پیامبر اکرم (ص) خواندند. پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) و در زمانی که ایشان پس از جراحات وارده در بستر بیماری بودند، برای زنان انصار و عده کمی از زنان مهاجرین که به عیادت ایشان آمده بودند خطبه ای خواندند که کوتاه بود. این خطبه در فاصله دور از رحلت پیامبر (ص) بوده بنابراین می توان گفت فاطمیه دوم واقع است.

درخصوص خطبه فدکیه و فلسفه آن توضیح بفرمایید. اینکه فدک چگونه به حضرت فاطمه (س) رسید؟

 در خطبه فدکیه در درجه اول درخصوص ارث صحبت شده است که این صحبت تنزلی است درحالیکه اولین مطالبه حضرت فاطمه (س) مطالبه فدک نه به عنوان ارث بلکه به عنوان آنچه که پیامبر اسلام(ص) در حیات خود به آن حضرت واگذار کردند. در غزوه خیبر هفت قلعه یهودیان منطقه خیبر به دست لشکر اسلام تصرف شد و قلعه مرکزی به نام قلعه قموس که به منزله پایتخت این منطقه محسوب می شد به تصرف مسلمانان درآمد و منظور از فتح باب که توسط حضرت علی (ع) در خیبر شکسته شد، قلعه قموس است.

پس از جنگ خیبر قریه فدک که دیدند مسلمانان بر خیبر پیروز شده اند، این منطقه را بدون جنگ به پیامبر(ص) واگذار کردند. مناطقی که در جنگ خیبر به دست آمده بود، بین مسلمانان تقسیم شد اما چون منطقه فدک به پیامبر (ص) تسلیم شده بود، بنا به حکم الهی این قلعه جزء غنیمت جنگی مسلمانان نبود بلکه به پیامبر(ص) اختصاص یافته است به خالصه جات یاد می شود.

 این مکان که بدون انجام جنگ دشمن مالیات و کل املاک خود را به مسلمانان واگذار می کند، این واگذاری به رهبر مسلمانان تعلق می گیرد که در آن شرایط جبرییل نازل شد و سوره های مکی در این خصوص را برای پیامبر تلاوت کرد. تعبیری از امام محمد باقر (ع) توسط مرحوم شیخ مفید آمده است که جبرییل نازل شد و آیه را بر پیامبر تلاوت کرد و این آیه را به وضعیت فعلی یعنی بعد از اینکه قلعه فدک یا قریه فدک به پیامبر(ص)  منتقل شده است، جبرییل تطبیق بر این مورد کردند و دستور دادند که پیامبر(ص) در خصوص این حقی که در آیه قرآن آمده است حق خود را ادا کند و به  ذی القربی یعنی خویشاوند خود حق را ادا کند و منظور از آن خویشاوند حضرت فاطمه (س) و منظور از آن حق، قریه فدک است که در زمان حیات پیامبر این قریه را به حضرت فاطمه (س) هدیه می کنند.

حضرت فاطمه زهرا (س) در دفاع از حریم ولایت چگونه نقش آفرینی کردند؟

 بعد از رحلت پیامبر(ص) که خلافت غصب شد، مامور فرستادند تا فدک را که بخشی از مالیه ای بود که پیامبر با حکمت الهی مامور شدند آن را به حضرت زهرا واگذار کردند را پس بگیرند که تاریخ غصب فدک به 10 روز بعد از رحلت پیامبر عنوان شده است که بعد از غصب فدک حضرت فاطمه (س) به مسجد پیامبر می رود و در جمع مهاجر و انصار خطبه معروف فدکیه را می خواند و حوادثی که در خصوص حضرت فاطمه (س) و بیعت گرفتن از امام علی (ع) رخ می دهد پس از جریان غصب فدک بود که ماموران به خانه امیرالمومنین هجوم بردند تا ایشان را برای بیعت راضی کنند.

 با توجه به اینکه حضرت علی (ع) با خلیفه اول بیعت نکرده بود، عده ای به طرفداری از حضرت علی (ع) مطالباتی داشتند و می گفتند به جز حضرت علی با کسی بیعت نمی کنیم و درگیری هایی با ماموران رخ می داد، بنابراین حضرت علی (ع) فرمودند با کسی بیعت کنید که حضرت علی (ع) با او بیعت کند؛ بنابراین خلیفه اول دو سه بار برای گرفتن بیعت از حضرت علی (ع) افرادی را به منزل ایشان فرستاد و در بار سوم وارد خانه ایشان شدند و حضرت علی (ع) را با حالت قهر، زور، الزام و اجبار از خانه بردند و به روایتی بند شمشیر المومنین را می کشیدند و ایشان را با خود می بردند تا با خلیفه اول بیعت کند. حضرت فاطمه (س) در فاصله بین منزل و مسجد تلاش می کردند تا نگذارند حضرت علی را ببرند که در آنجا عواملی که برای بردن حضرت علی (ع) آمده بودند با غلاف شمشیر به دو پهلوی حضرت فاطمه (س) می زنند که آن ضربات باعث شهادت ایشان پس از چند روز می شود.

از امام صادق (ع) نقل کرده اند حضرت زهرا (س) کی و چگونه به شهادت رسید که ایشان فرمودند سوم ماه جمادی الثانی بوده و سبب وفات ایشان ضربه ای بوده که غلام خلیفه دوم با غلاف شمشیر به دو پهلوی حضرت فاطمه (س) می زنند و باعث سقط فرزند شش ماهه ایشان حضرت محسن می شود که باعث شهادت حضرت فاطمه (س) می شود.