موقوفه ای علمی وحوزوی در دل بازار تهران

به گزارش خبرگزاری شبستان، میرزا تقی خان امیرکبیر(1186-1230کاشان) صدراعظم با کفایت  ناصرالدین شاه قاجار وموسس مدرسه دارالفنون  که پیشرفت های  ایران در  عصر قاجاریه مدیون نگاه مترقی و دلسوزانه اوست،  با درایت وتدبیر و دور اندیشی ویژه وشگرفش درزمانی که کشور به شدت دچار مشکلات عدیده ودست اندازی ها ی داخلی وخارجی بود به  توسعه همه جانبه کشور ودفع دشمنی ها پرداخت . او همچنین بنیانگذار دارالفنون بود که برای آموزش فناوری های نو در تهران پایه گذاری شد . در باره ویژگیهای مذهبی وشخصیتی او  هم که پایه ومبنای  رفتارهای اجتماعی وسیاسی اش قرار می گرفت، عباس اقبال ،نوشته است : او "مردی دیندار بود ومثل هر ایرانی مسلمانی  که از طفولیت و واز راه تعبد، حفظ آداب دینی و رعایت اصول وقواعد  مذهب بار آید همه ظواهر  مذهب تشیع را که مذهب آباء واجدادی  ودین رسمی مملکت بود رعایت می کرد ."(1) لذا بر اساس همین ملاحظات شرعی به علمای دین هم  احترام می گذاشت ومتناسب با  مباحث شرعی واحکام دینی گام بر می داشت .
برهمین اساس در اواخر روزهای  زندگی شخصی نیز طبق  وصیتش بخشی از اموال واملاک خویش را وقف امور خیر وترویج فرهنگ دینی کرد که  در مال الوصایه مشهود است و آثار وخدمات آن هم  امروز هویداست .
آیت الله هاشمی رفسنجانی در این باره می نویسد :" امیر کبیر در اواخر عمر ثلث اموال خود را برای کارهای عام المنفعه و رد مظالم وصیت کرد،همانند همه مسلمانانی که جداَ معتقد به روز قیامت و حساب وکتاب ووجزا هستند واین عقیده در زندگی آنها اثر می گذارد ."( 2) علاوه بر این مادر امیر کبیر هم جزو واقفان به شمار می رود که متن وقفنامه در ادامه آمده است.

آنچه که از روایت های تاریخ به  ما رسیده این است که  امیر کبیر به کید و خدعه درباریان  بیش از سه  سال و سه ماه نتوانست برمسند صدر اعظمی حکمرانی کند و ملت ایران خیلی زود داغدار یک نخست وزیر کارآمد، توانمند ومتعهد واصلاح گر  شد،اما براساس شناخت وحساسیت وتعهدی  که داشت و نگاه آینده نگر و با هدف اجرای نیات خیرخواهانه شخصی وخانوادگی   «با آن نظر دقیقی که در شناسایی مردم و به ویژه ملاها داشت در بین تمام روحانیون خود او را{شیخ عبدالحسین تهرانی } وصی خویش قرار داد و شیخ العراقین هم از مال الوصایه امیر شهید، مسجد و مدرسه عالی در تهران بنانهاد که امروزه به مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین یا مسجد آذربایجانیها معروف می باشد."( 3)

بی تردیدامیر کبیر یکی از واقفان خیر اندیش عصر قجر است که علاوه بر زیست سیاسی و حکومتی یک چهره خیرخواهانه دینی را هم با عمل به سنت  وقف  تجربه کرده وبا آگاهی از نقش وقف در سپهر اجتماعی  فرهنگ ایرانی وماندگار ی آن  مبادرت  به تاسیس وقف آن هم در عرصه علم ودانش وکسب فضیلت معنوی کرده است، اما به دلیل توطئه دربار ناصری  نتوانست شخصا تمامی نیات خیرخواهانه اش را اجرایی کند . 
برخی از محققانی که درباره شخصیت امیر عصر قجر  کتاب وتحقیق نگاشته اند به سیره دینی و منش دین ورزانه امیر وارتباطات او با علمای عصر پرداخته اند مثل آیت الله هاشمی رفسنجانی در کتاب امیر کبیر قهرمان مبارزه با استعمار و عباس اقبال آشتیانی در کتاب میرزا تقی خان امیر کبیر و... ، اما در کمتر منبع وماخذی در خصوص اقدامات وقفی وخیر خواخواهانه امیر که مندرج در وصیت نامه اش است و بعد از  مرگ او به وقوع پیوسته ، مطلبی نگاشته اند ،لذا دست ما برای بررسی بیشتر این مبحث در منابع مکتوب  تنگ بوده است. 

علی اکبرهاشمی رفسنجانی با تبیین سیره دینی امیر و ارتباطاتش با عالمان عصر درباره موقوفه او می نویسد: 
""مسجد ومدرسه مرحوم حاج شیخ عبد الحسین که اکنون در بازار تهران مورد استفاده مسلمانان است از همین ثلث امیر کبیر ساخته  شده است . البته در زمان صدارت خویش زمین آنرا خریده ونقشه ساختمان را هم تهیه کرده بود ولی مهلت پیاده کردن نقشه را نیافت  وطبق وصیت  او بعد از مرگش وصی او حاج شیخ عبد الحسین  آنرا ساخت." (4)   
وصی امیر شیخ عبد الحسین تهرانی یا شیخ العراقین است  که امیر کبیر برای اجرای نیات خیرخواهانه اش به او اعتماد کرد و مال واموالش را به او سپرد تا در راه نشر معارف ونیات خیرخواهانه اش هزینه ودر قالب وقف ثبت وضبط شود. او یکی از علمای طراز اول عصر قاجار بود. بد نیست مختصری هم درباره این عالم فرزانه بدانیم . 

شیخ العراقین وصی امیر                                                  
آیت‌‌الله حاج‌ شیخ‌ عبدالحسین‌ تهرانی «شیخ‌ العراقین» (متوفی‌ 1286ق) از فقیهان‌ نامدار قرن‌ 13ق‌ است‌ که‌ به‌ دقت‌ نظر، اندیشه‌‌ صائب‌ و همت‌ بلند شهره بود و زمان‌ اقامتش‌ در کربلا جمعی‌ کثیر ی از مردم‌ آنجا از وی‌ تقلید می‌کردند. وی‌ شاگرد برجسته‌‌ "صاحب‌ جواهر" بود و از ایشان‌ اجازه‌‌ اجتهاد داشت.  صاحب‌ جواهر، به‌ اجتهاد 4 تن‌ از شاگردانش‌ تصریح‌ داشت‌ که‌ یکی‌ از آنها شیخ‌ عبدالحسین‌ بود.  سخن‌ چنین‌ شخصیت‌ سترگی‌ در باره‌‌ شیخ‌ العراقین، گواه‌ رتبه‌‌ بلند وی‌ در دانش‌ و درایت‌ دینی‌ است. چنان که‌ آیت‌الله‌ میرزا حسین‌ نوری‌ (محدث‌ نامدار شیعه) او را زبده‌‌ اعاظم‌ محققین‌ و نخبه‌‌ افاخم‌ مدققین‌ می‌خواند. (5  )                                           .
همچنین ناصر الدین شاه‌ او را در سال  1274ق‌ برای‌ تعمیر صحن‌ مطهر ائمه‌‌ اطهار در کربلا و کاظمین‌ و سامرا (علیهم‌ السلام) مأمور کرد و او از 1274 تا 1286 (که‌ در 22 رمضان‌ آن هم ‌ فوت‌ کرد) به‌ این‌ کار اشتغال‌ داشت.
                      
شیخ‌ العراقین، مورد اعتماد و عنایت‌ خاص‌ امیرکبیر هم قرار داشت  و امیر، که‌ از گوهرشناسان‌ روزگار‌ بود، علاوه‌ بر ارجاع‌ محاکمات‌ شرعی‌ دیوان‌ به‌ محضرش «در مطالب‌ مشکله‌ و امور معضله‌ با او مشورت» می‌کرد و حتی‌ برای‌ تعیین‌ نام‌ فرزندان‌ شاه، از استخاره‌هایش مدد می‌گرفت به گونه ای که  داوری‌ او قطعی‌ بود. (6)

مدرسه و مسجد عبدالحسین موقوفه ای علمی وحوزوی 
مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین یکی از مستحدثات ایشان  در بازار تهران است که  از محل مال الوصایه امیر کبیر بعد از امامزاده سید ولی و امامزاده زید در راسته پاچنار واقع ا ست و امروزه محل تحصیل طلبه های علوم دینی و اقامه نماز و رجوع  عموم مردم ، مجاوران و بازاریان وموقوفه ای علمی ومذهبی است.
"خان ملک ساسانی" مورخ  معاصر  درباره این  مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین نوشته است:
«در جنوب ومغرب امامزاده زید خرابه هایی بوده که میرزا تقی خان به فکر آبادی آنجا افتاده، بازار ارسی دوزها کاروانسرهای امیر و بازار خیاط ها و مسجد و مدرسه معروف به شیخ عبدالحسین را با هم شروع به ساختن کرده قسمتی از آنها در حیات خودش به اتمام رسیده و برای اتمام بقیه ساختمان حاجی شیخ عبدالحسین طهرانی ملقب به شیخ العراقین را وصی قرار داده است که از ثلث اموالش همه را به اتمام رساند» (7)

وجه تسمیه نامگذاری مسجد و مدرسه
همچنین  این مورخ در ادامه درباره وجه  تسمیه نامگذاری مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین نوشته است:
"مرحوم آقا سید محمد بهبهانی که از ملازمان شیخ عبدالحسین شیخ العراقین بود و در سن نود سالگی فوت شد از قول مرحوم حاج شیخ عبدالحسین حکایت می کرد که میرزا آقاخان صدراعظم اصرار زیاد داشت که من این مسجد و مدرسه را به اسم او بکنم و یا لااقل اسم امیر را بر آنها نگذارم، من هم برای رضای خاطر او آنها را به اسم خودم خواندم. آن وقت میرزا اقا  خان اصرار کرد مدرسه ای که در کربلای معلی وصل پدر سلطانی نیز از ثلث میرزا تقی خان ساخته ام به اسم او بکنم برای اینکه از شراو خلاص بشوم اسم آنجا را مدرسه صدر گذاردم." (8)

اثر برجسته تاریخی  وهنری از  عصر قاجاریه 
 مسجد ومدرسه دارای زیباییهای هنری ومعماری است که توجه هربیننده ای را به خود جلب می کند .مرحوم سید محمد تقی مصطفوی محقق و باستان شناس  که سالها پیش از این مسجد بازدید  داشته حاصل این بازدید علمی را این چنین نگاشته است :
"در شمال و مغرب حرم سید ولی، مسجدی است که همزمان با سال بنای بقعه یا کمی قدیم تر به نظر می رسد و کتیبه کاشی آیه الکرسی حیاط مسجد که جدیدتر از بنای مسجد است مورخ به سال 1293 می باشد به شرحی که گذشت مدخل اصلی بقعه سید ولی از طرف جنوب است و این مدخل مشرف به جلوخانی است که در ابتدای بازار معروف به پاچنار از سمت بازار ارسی دوزان و امامزاده زید(ع) واقع گردیده آثار دیگر هم در جوانب آن ساخته اند که برای اطلاع مردم صاحب اندیشه ذکر آنها بی مورد نیست وی در ادامه نوشته است :

"بر بالای سر در مسجد آذربایجانیان که در مجاورت مدرسه شیخ عبدالحسین و در ضلع جنوبی بازارچه وجلوخان سید ولی واقع گردیده است کتیبه قرآنی شامل آیه مبارکه" انما یعمر مساجد الله ... "به خط ثلث غیر استادانه بر خشت کاشی لاجوردی نگاشته شده است و در انتهای کتیبه مزبور این عبارت خوانده می شود« ... رقم حسین قولری آقاسی و به ثلث مرحوم میرزا تقی خان امیر نظام و به سعی مرحوم آشیخ عبدالحسین اتمام پذیرفت سنه 1270 »
مسجد فوق دارای کاشی کاری های عالی دوره ناصرالدین شاه و از آثار برجسته عصر قاجاریه در تهران است و حاشیه زیلوهای آن در شبستان زمستانی مورخ به سال 1278 و کتیبه شبستان بزرگ که جنوبی و محراب آن مورخ به سال 1285 می باشد، بدین قرار بیش از 15 سال بنای مسجد آذرباجانیان که منشا اصلی آن ثلث ماترک مرحوم میرزا تقی خان امیر کبیر بوده به طول انجامیده است.
ناگفته نماند این همان مسجدی است که در همسایگی جنوبی آن منزل شاهزاده علی قلی میرزا اعتضاد السلطنه پسرفتحعلی شاه واقع بود و شاهزاده مزبور طبق نظر مرحوم شیخ عبدالحسین و سایرین قسمتی از خمخانه خود را برای توسعه شبستان به مسجد واگذار نمود واین بیت را پیغام داد:
ببین سعادت میخانه مرا زاهد که چون خراب شود خانه خدا گردد

مزل شاهزاده اعتضاد السلطنه دری به شبستان مسجد آذرباجانیان داشت و بعداً هم به شاهزاده عبدالصمد میرزاعزوالدوله برادر ناصرالدین شاه تعلق یافت و اخیراً آن را خراب کرده تیمچه های سه گانه  رحیمیه را به جای آن ساختند که مرکز فروش فرش شده است و تصویر شاهزاده اعتضاد السلطنه در یکی از اتاق های منزل مزبور که روی گچ بود به وسیله آقای حاج حسین آقا ملک خریداری و در کتابخانه ملک نگهداری گردیده است در تاریخی مسجد در مغرب مسجد آذرباجانیان ، مدرسه شیخ عبدالحسین که مربوط به همان شیخ عبدالحسین فوق الذکر است قرار دارد که در منبت کاری عالی آن از آثار ممتاز دوره قاجاریه به شمار می رود و درست روبه روی در اصلی یعنی مدخل جنوبی سید ولی واقع می باشد.
مطابق کتیبه های نستعلیقی که برآن به طور برجسته نوشته اند این در سال 1279 هجری به فرمایش آقا یوسف به وسیله استاد نوروز تهرانی ساخته است و روی قسمت بالای چارچوب آن این دو بیتی خوانده می شود:
الهی تا در رحمت گشوده زآسمان باشد گشاده این در عالی بر این عالی مکان باشد
شده چون حجت الاسلام شیخ عبدالحسین بانی جزای این عمل وی را بهشت جاودان باشد
 کتبه العبد المذنب عبدالله الطهرانی (9)
 

شیخ عبدالحسین وتولیت مدرسه                                                 
در سال 1273، کار ساخت این مدرسه به اتمام رسید ،در ابتدای امر، تمام امور آن بر عهده شیخ عبدالحسین تهرانی بود و  پس از ایشان هم  به مدت 50 سال وضعیت تولیت نامشخص بود و پس از این مدت نیز شخصی به نام علی جواهرکلام از اولاد صاحب جواهر، که ادعا می کرده نوه دختری شیخ عبدالحسین تهرانی است، تولیت را بر عهده می گیرد.
علی جواهرکلام وابسته به طاغوت بود، در زمان تولیت وی این مدرسه به خوابگاه دانشجویان دانشگاه تبدیل شده بود و گاهی دانشجویانی که می خواستند فارغ التحصیل شوند، حجره شان را به دانشجویان جدیدالورود به دوهزار تومان می فروختند!

حجة الاسلام و المسلمین خسروشاهی وضعیت مدرسه را تا سال 1340 دراین باره  می گوید: مرحوم ابوی در همین زمان به عنوان امام جماعت مسجدی، که در کنار مدرسه بنا شده، معرفی می شوند و در آن زمان چون قدرت مقابله با اوقاف را نداشته اند، شروع به خرید حجره ها کرده و طلاب را در مدرسه مستقر می نمایند تا آن که دانشجویان، حجره ها را به طلاب واگذار می نمایند.
همچنین  اساتیدی هم چون آیة اللّه امامی کاشانی، مرحوم آیة اللّه دروازه ای، آیة اللّه سیدرضی شیرازی و آیة اللّه صدر در اینجا دروس علوم اسلامی را تدریس می کردند. (10)

مدرسه شیخ عبدالحسین وشکل گیری انقلاب اسلامی                          

تولیت مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهرانی، با اشاره به فعالیت گسترده طلاب و اساتید این مدرسه در شکل گیری انقلاب اسلامی هم می گوید: آن زمان که نهضت اسلامی شروع شد، اینجا یکی از مراکز مهم انقلابیون به حساب می آمد. یادم هست در ماه مبارک رمضان سال 1343، حضرت آیة اللّه خامنه ای اینجا منبر می رفتند. هم چنین آیة اللّه هاشمی رفسنجانی نیز در ماه رمضان سال 1345 با موضوع اقتصاد اسلامی منبر می رفتند که جمعیت حاضران بیشتر از سال های قبل بود. شخصیت هایی چون حجج اسلام صالح خرم آبادی و فاکر نیز به همین صورت در مدرسه حاضر می شدند.

روحانیت مبارز در آن زمان، تازه شکل گرفته بود و جلساتشان اینجا برگزار می شد. مرحوم شهید مطهری و شهید بهشتی در این مکان حضور می یافتند و مدرسه به مرکزی پرانرژی تبدیل شده بود تا جایی که یک روز ژاندارمری مدرسه را بست. مرحوم ابوی آمد و جلوی درب مدرسه سجاده ای انداخت و آقای بادامچیان، که مکبر مسجد بود، اذان گفت. کل بازار تعطیل شد و همه برای اقامه نماز پشت سر ایشان حاضر شدند. نماز دوم شروع نشده بود که درب مدرسه را باز کردند.
توزیع اعلامیه های امام راحل در بازار تهران از سوی طلاب مدرسه انجام می شد و همواره طلاب سعی می کردند تا جماعت زیادی از بازاریان را جذب انقلاب کنند، زیرا بازار یکی از مراکز مهم انقلاب بود و اگر بازار، انقلابی می شد، تهران تکان می خورد. در آن زمان بعضی از بازاریون با انقلاب خوب نبودند و در بعضی از مساجد، روحانیون درباری حضور داشتند و مخالف انقلاب بودند، تولیت مدرسه علمیه آیة اللّه شیخ تهرانی، در این باره  به کندن بلندگوهای مسجد به دستور ابوحسین، از نزدیکان شاه اشاره کرده و می گوید: مرحوم علامه فلسفی آن زمان که در این مدرسه منبر می رفت، خیل عظیمی از جمعیت در مدرسه جمع می شدند و مشتاقانه سخنان ایشان را گوش می کردند.           

حفظ میراث  مال الوصایه امیر کبیر در عصر حاضر
مدرسه عبدالحسین هم اکنون در دل بازار تهران محل نشر علم و دانش و حضور طلاب علوم دینی است و بیش از 140 طلبه در سطوح مختلف در حال کسب علوم و معارف دینی هستند و در عین حال این طلبه ها در حجره های مدرسه که بیش از 30 حجره را شامل می شود به زی طلبگی خویش ادامه می دهند. متولی مدرسه با سعی و تلاش و پیگیری فراوان توانسته این میراث بازمانده از بیش از 170 سال پیش را از گزندآسیب های گوناگون حفظ و آن را با بازسازی و بهسازی های  دوره ای ارتقاء بخشد.
حجت الاسلام و المسلمین سید باقر خسرو شاهی فرزند آیت الله سید هادی خسروشاهی بعد از پدر مرحوم خویش نسبت به حفظ این میراث و فضای کهن، کاشیکاری ها، درهای چوبی، فضای طبیعی، درختان کاج و چنار بسیار اصرار ورزیده و با احداث قنات توانسته فضای سبز و درختان این مدرسه را خشکسالی های ممتد سال های گذشته برهاند.همچنین ایشان نسبت به حفظ ابنیه وتامین امور بهداشتی وآسیب زدایی از بخش های مختلف اقدام کرده است.
علاوه بر این فضای سرسبز مدرسه در تابستان مورد توجه بازاریان ، مجاوران و ساکنان اطراف مدرسه قرار گرفته و آنها در سایه سار این فضای مفرح ساعات آرامی را می گذرانند. صحن این مدرسه به شیوه چهار ایوانی است. اتاق‌ها و غرفه‌های محل سکونت طلبه‌ها را در اطراف صحن ترتیب داده‌اند. کاشی‌کاری‌های خشتی هفت رنگ خوش‌طرح و زیبای سردر مدرسه از آثار هنری شایان توجه این مدرسه است.علاوه بر این کتابخانه نسبتا بزرگی در وسط حیاط مدرسه ایجاد شده است که دارای بیش از 20 هزار جلد کتاب مرجع وغیر مرجع است . مدرسه در سال 72 بازسازی شده البته تلاش شده شکل وشمایل اصیل وسنتی حفظ شود .در این زمینه واداره مدرسه کمک های مردمی وخیران بسیار موثر بوده است  والبته تلاش مضاعف متولی حجت الاسلام خسروشاهی نیز بسیار موثر ونقش آفرین بوده است. .(11)
                                      
وقفنامه مسجد ومدرسه :
وقف‌نامه  در مورخ 1276 ق اشاره دارد به اینکه 13 باب دکان واقع در راسته بازار جدید دارالخلافه تهران را، امیرنظام در زمان خود بنا کرده و گفته بود تا در سهم والده‌اش مقرر شود. امیر وصیت کرد که درآمدهای دکان‌های مادرش نیز به صورت مصالحه‌نامه به شیخ عبدالحسین تهرانی انتقال یابد. شیخ عبدالحسین نیز آنها را به همه شیعیان وقف کرد تا ثواب آن به روح مادر امیرنظام برسد .البته رقبات این موقوفه امروزه  به 94 باب مغازه افزایش یافته است . یکی از نکات مهم این وقف نامه تقسیم دقیق سهم نیات واقف و تعیین متولی وجانشینان متولی در مقاطع زمانی مختلف است.
اصل وقف نامه املاک مادر امیر کبیر و وصیت نامه شیخ عبدالحسین تهرانی معروف به شیح العرافین در جزو اسناد دیوان محاکمات وزارت امور خارجه در سازمان اسناد ملی ایران موجود است. وقفنامه در هجدم شوال سال 1276 ق نوشته شده و طی آن مادر امیر کبیر، به تفصیل محل خرج درآمد دکان هایی را که سهم الارث او از ماترک امیر بوده مشخص کرده و وضع کتب به جا مانده از شیخ عبدالحسین در وصیتنامه او روشن شده است. معلوم نیست که چرا اصل وقفنامه مادر امیر و اصل وقفنامه مادر امیر و اصل وصیت نامه شیخ عبدالحسین که در کاظمین تنظیم شده، جزو اسناد وزارت امور خارجه در آمده است.
شیخ عبدالحسین وصی امیر کبیر و متولی موقوفات مادر امیر بود و می توان احتمال داد که اصل وقفنامه مذکور در اسناد شیخ العراقین بوده و از آن طریق در اختیار محاکمات وزارت خارجه قرار گرفته است. اما مشکل در مورد وصیتنامه شیخ عبدالحسین باقی است.
به هر روی، در دیوان محاکمات، سواد هر دو سند تهیه شده و این سواد به ویژه از آن روی که بخشی از حاشیه وصیتنامه شیخ العرقین  از بین رفته بسیار ارزشمند می نماید.
وقفنامه مادر امیر نمایانگر موارد مصرف عایدات موقوفات در آن روزگار است و متن وصیت نامه شیخ العراقین نشان دهنده توجه وی به تامین منابع اطلاعاتی طلاب علوم دین است. این مسجد دو وقف‌نامه به تاریخ‌های 1276 ق و 1325 ق دارد.
این وقفنامه در  سامانه جامع موقوفات سازمان اوقاف هم   به ثبت رسیده است که  بخشی از آن به این شرح است :

هو الواقف علی الضمائر      
غرض از تحریر و ترقیم این کلمات واضحه الدلالات شرعیه المبادی و الغایات آن است که چون سیزده باب دکاکین واقعه در راسته بازار جدید دارالخلافه طهران حفت بالامن و الامان که مرحوم مبرور علیین آرامگاه میرزا تقی خان امیر نظام غفر الله له احداث نموده و در حال حیات خود بنا نموده فرمودند{ناخوانا ... ... }در حصه و سهم والده مکرمه معظمه ایشان برقرار شد و مدت زمانی متصرف شده و تصرف مالکانه در او می فرمودند و دکاکین مزبور در محل خود معین و معلوم و مستغنی از تحدید و توصیف می باشد و در زمان وصیت رای آن مخدره براین قرار گرفت که قسمی شود، موافق شریعت مطهر و منافع این دکاکین حیاً و میتاً راجع و عاید خودشان شود.
 علیهذا در حال صحت نفس و برقرار بودن قوی و مشاعر، عقد صلح صحیح شرعی جمیع سیزده باب دکاکین بازار مزبوره را منتقل فرمودند به جناب مستطاب شرعیت مآب، خاتم المجتهدین و قدوه الفقهاء الشارعین ،مروج شریعه و مسیدالملله منام الشیعه به علام فهام مرجع الاسلام مقتدی  الانام ابو الارامل و الایتام ،ملجاء الخواص و العوام آقا شیخ عبدالحسین طهرانی ادام الله افاضاته و بعد استقرارها بالصلح الصحیح الشرعی القطعید مذکور فی ملکه دام ظله العالی وقف صحیح شرعی و حبس مخلد فرمودند جناب شرعیت مآب معظم الیه جمیع سیزده باب دکاکین مزبوره را بر والده مرحوم امیر فی حال حیاتها و برکافه و عامه شیعیان اثنی عشریه بعد مماتها و برادر والده که مسمی به دائی ملک و اعقاب او به تفضیل ذیل که و....(متن طولانی است )
صیغه وقف با رعایت جمیع شرایط ارکان و آداب مقرره در شریعت مطهره بر جمیع مراتب مسطوره من البدو الی الختم جاری و واقع گردید ،به تاریخ هجدهم شهر شوال المکرم من الشهور 1276{برابر با اردیبهشت ماه 1239 خورشیدی }
 نقش مه بیضی شکل: والده امیر نظام
نقش مهر مربع شکل: الراجی علی عفور به عبدالحسین
علمای زیر این وقف نامه رامهر و امضاء کرده اند:
آقا شیخ محمدحسن الیاس
محمد یوسف استرآبادی
آقامیرسیدعلی طاب ثراه
حجه الاسلام آقا شیخ عبدالحسین شیخ العراقین حاجی عمو. 
علی گلپایگانی
محمد یوسف استرآبادی
حاجی میرزا خلیل اصفهانی
حاجی عبدالحسین چاووشی
محمد امین طهرانی
سید محمد حسین طاب ثراه 
در مجموع بیش از 14 نفر از علما ومجتهدین عصر این وقف نامه را مهر وامضاء کرده اند. (12)
 

رقبات مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین
علاوه بر وقفنامه بر اساس اعلام اداره تحقیق اوقاف استان تهران رقبات این موقوفه به این شرح است :
با توجه به اسناد و مدارک تقدیمی خواهان موقوفه مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین دارای 94 رقبه می باشد و از این تعداد برابر وقفنامه عادی مورخ 1276 هجری قمری سیزده باب مغازه جنب مسجد شیخ عبدالحسین(که مسجد مذکور از محل ثلث مرحوم میرزا تقی خان امیرنظام معروف به امیرکبیر توسط آقاشیخ عبدالحسین طهرانی بنا گردیده است) و نیز شش دانگ یک حجر طاحونه که مصارف این سیزده باب مغازه و یک حجر طاحونه در وقفنامه مشخص و معلوم گردیده است و در سنوات بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی بنا به اظهارات خواهان و اسناد مثبته از جمله بودجه تنظیمی و استشهادیه محلی که در پرونده موجود می باشدتعداد 46 باب مغازه مشتمل بر سرای فرهنگ به پلاک ثبتی 131 الی 136 بخش 8 تهران و سرای روحیه به پلاک ثبتی 2292و2293و2477الی2482 بخش 8 تهران که از لحاظ حدود و ابعاد مشخص و معلوم و مستغنی از تعریف می باشد توسط مسئولین حوزه علمیه شیخ عبدالحسین و نظارت اداره اوقاف محل احداث بنا گردیده است و این رقبات فاقد وقفنامه بوده و برابر سیره جاریه همگی درآمد آنها صرف در امور جاریه مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین می گردد (13) . 

 منابع ومآخذ :
1-آشتیانی عباس اقبال ،میرزا تقی خان امیر کبیر ،انتشارات نگاه،1392،صفحه 141
2- هاشمی رفسنجانی علی اکبر ،امیر کبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار ،انتشارات فراهانی ،چاپ1396،صفحه 153
3- این مسجد به دلیل عزاداری  و حضور آذری زبان ها و عزاداری آنها به مسجد ترک ها و مسجد آذربایجانیها شهرت یافته است( تهران در گذشته و حال ؛ کریمان دکتر حسین ، صفحه 469)
4- هاشمی رفسنجانی علی اکبر ،امیر کبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار ،انتشارات فراهانی ،چاپ1396،صفحه 153- 
5 -بامداد مهدی؛ شرح رجال ایران در قرن 12، 13 و 14 هجری، کتاب فروشی زوار، چاپ چهارم، 1371، صفحه 244 
6- بامداد مهدی؛ شرح رجال ایران در قرن 12، 13 و 14 هجری، کتاب فروشی زوار، چاپ چهارم، 1371، صفحه 244 
7- ساسانی خان ملک، سیاست گذاران دوره قاجار، انتشارات بابک با همکاری انتشارات هدایت 1338، صفحه 42 و43
8- ساسانی خان ملک، سیاست گذاران دوره قاجار، انتشارات بابک با همکاری انتشارات هدایت 1338، صفحه 42 و43 
9-مصطفوی سید محمد تقی ، آثار تاریخی تهران، مجلد اول اماکن متبرکه انجمن آثار ملی تنظیم و تصحیح:میرهاشم محدث ، صفحات 65 تا 67
10- مجله  افق حوزه  25 فروردین 1389 – شماره265 (منقول از  گفت وگوی حجت الاسلام والمسلمین خسروشاهی با خبرگزاری مهر )
11- مجله  افق حوزه  25 فروردین 1389 – شماره265 (منقول از  گفت وگوی حجت الاسلام والمسلمین خسروشاهی با خبرگزاری مهر ومصاحبه ومشاهده حضوری
 12- مجله  افق حوزه  25 فروردین 1389 – شماره265 (منقول از  گفت وگوی حجت الاسلام والمسلمین خسروشاهی با خبرگزاری مهر و مصاحبه حضوری مولف .
13- سامانه جامع مدیریت اطلاعات موقوفات کشور     

نویسنده: علی شیرین کارشناس ارشد علوم ارتباطات