مساجدی که پناه انقلابیون و پایگاه انقلابی‌گری بودند

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان،مساجد در طول تاریخ محل گسترش اسلام و مکان رفع مشکلات جامعه اسلامی بوده اند. این پایگاه های خدا روی زمین همواره مکانی برای فراگیری علم انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بوده و در شرایط امروز نیز مکانی برای مقابله با جنگ نرم دشمن هستند. مساجد نقش ارزنده ای در پیروزی انقلاب اسلامی داشته اند و جزیی از تاریخ معاصر کشورمان به شمار می روند. سنگرهای امنی که وظیفه اصلی کادرسازی برای انقلاب را برعهده داشتند و با پرورش تاریخ سازانی چون فرزندان انقلابی خمینی کبیر، اینک خود نیز بخشی از تاریخ پرافتخار ایران اسلامی شده اند.

 

اما در این بین مساجد، برخی از این مساجد همواره شاهد تحولاتی بودند که در روند پیروزی انقلاب، نقش بی بدیلی ایفا کرده اند. حضور چهره های سرشناس انقلابی در این مساجد، همچون شهیدان مطهری، مفتح، طالقانی و مهدوی کنی و مقام معظم رهبری به خوبی اهمیت نقش مساجد در روند پیروزی انقلاب اسلامی ایران را نمایان می سازد. به مناسبت چهل و دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی تعدادی از مساجد که در پیروزی انقلاب اسلامی نقش قابل توجه ای داشته اند را در این گزارش معرفی می کنیم.

مسجد سید عزیزالله؛ تحصن علما 

 

مسجد سید عزیزالله واقع در بازار چهارسوق جنب بازار بزرگ تهران از بناهای تاریخی عصر قاجاری است که توسط سید عزیزالله در زمان فتحعلی شاه قاجار بنا شد. معماری این مسجد از اعصار گذشته نشات گرفته و دارای کاشی‌کاریهای زیبا، چهار ایوان و گنبد دو پوششی است که با سردر مسجد، جلوخانه، هشتی، صحن و شبستان کامل می‏ گردد. مکان سوق‌‏الجیشی این مسجد و نزدیکی آن به بازار بزرگ از همان ابتدا موجب اهمیت آن شد، چرا که در تهران قدیم رسم بر این بود که داروغه شهر که حافظ و نگهبان شهر بود در محلی به نام چهارسوق اقامت می‏کرد و به نظارت امور شهری می ‏پرداخت.

 

 بازار چهارسوق علاوه بر موقعیت استراتژیک محافظت از بازار، از کاخ شاه و نواحی اطراف آن نیز محافظت می‏ نمود. بدین ترتیب مسجد سید عزیزالله در قطب سیاسی و اقتصادی شهر تهران قرار داشت و همواره در فعالیت‏های سیاسی مربوط به بازار فعال بود. این فعالیت‏ها از زمان کودتای 28 مرداد 1332 و استقرار حکومت دیکتاتوری در ایران افزایش یافت، چرا که کودتای 28 مرداد 1332 علاوه بر آنکه به مثابه سرکوب نیروهای ملی به رهبری دکتر مصدق بود، سرکوب نیروهای مذهبی به رهبری آیت ‏الله کاشانی هم بود. فضای بازی که پس از شهریور 1320 پدید آمده بود، مردم مسلمان و مبارز را به دور یکدیگر جمع کرده بود و بار دیگر رهبران مذهبی هسته‌‏های مبارزاتی تشکیل داده بودند که مکان این هسته ‏ها در مساجد قرار داشت.

 

 کودتای 28 مرداد 1332 و ایجاد دستگاه مخوف ساواک به دستور امریکاییان بار دیگر فضای کشور را سنگین کرد و به تدریج هسته‌‏ها و گروههای مبارزاتی را پراکنده ساخت، اما محرم و یاد حسین (ع) این گروهها را جمع می ‏‏نمود و مساجد را به محل تجمع مبارزان و تبادل افکار و آراء هیئتهای مذهبی مبدل می‏ ساخت. این هسته‌های مذهبی در ابتدا تنها جهت آشنایی جوانان با مسائل مذهبی تشکیل شده بود، اما به تدریج با حضور علما به هسته‌‏های مبارزاتی بر ضد رژیم پهلوی مبدل شد.

 

 

 

 

مسجد سیدعزیزالله مرکز ارتباط روحانیان و بازاریان بود. به طوری که به دنبال سخنرانی امام خمینی(ره) در خرداد 1342 در قم، در مسجد سید عزیزالله مراسم دعا و نیایش برگزار شد و در پی آن علمای وقت آیت ‏الله خوانساری، بهبهانی و تنکابنی در این مسجد متحصن شدند.

 

در پی این اقدام، مساجد دیگر نیز وارد عمل شدند و مبارزات مردمی در کشور افزایش یافت و سخنرانی‏هایی در مساجد فوق به تاسی از آیت‌الله خمینی(ره) توسط آیت‌الله خوانساری، حجت‌‏الاسلام فلسفی و حجت‌‏الاسلام تنکابنی برگزار شد. به طوری که عمال رژیم پهلوی در خرداد 1342 مسجد سید عزیزالله را تعطیل کردند، اما شدت مبارزات مردمی به حدی بود که اسدالله علم، نخست‌‏وزیر وقت ناچار به لغو تصویبنامه انجمن‏های ایالتی و ولایتی گشت و مسجد سید عزیزالله همچنان جایگاه خود را در مبارزه بر ضد رژیم پهلوی حفظ نمود و در سالهای 1346 الی 1350 همچنان محل موعظه حجت‌الاسلام فلسفی و از مراکز تجمع مبارزان و مجاهدان اسلامی شد.

 

مسجد لرزاده؛ پایگاه سخنرانی‌های مذهبی- سیاسی

 

مسجد لرزاده یکی از مساجدی است که نقش مهمی به ویژه در سال‌های اولیه نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی ایفا کرد. این مسجد یکی از مساجد معروف شهر تهران است که توسط علی اکبر برهان در دهه ۲۰ شمسی تأسیس شد. معمار این مسجد حسین لرزاده بوده است. این مسجد در خیابان لرزاده منشعب از خیابان خراسان در جنوب تهران واقع شده است. 

 

مسجد لرزاده با امام جماعتی همچون حاج شیخ علی اکبر برهان از همان ابتدا علم مخالفت با حکومت پهلوی را برافراشته بود. وی که دافعه بالایی نسبت به فرهنگ غرب و حکومت پهلوی داشت، به تناوب بر روی منبر نقطه نظرات انتقادی خود را بیان می‌کرد و به این ترتیب این مسجد در دهه‌های 1320 و1330 مرکز تجمع و برگزاری جلسات و مراسم گروه‌های سیاسی- مذهبی همچون جمعیت فدائیان اسلام، گروه شیعیان و هیئت‌های مذهبی- سیاسی بود.

 

 

 

 

در سال‌های آغازین فعالیت مسجد لرزاده، حوزه علمیه مسجد نیز تحت هدایت و مدیریت آیت‌الله برهان، فعال بوده و حجج اسلام علی اکبر ناطق نوری، حسین انصاریان، سیدقاسم شجاعی و احمد مجتهدی تهرانی از شاگردان تراز اول این مدرسه علمیه اسلامی بودند. در پی کودتای 28 مرداد و ایجاد استبداد و خفقان سیاسی در کشور، زمینة گرایش نیروهای مذهبی و مبارز به فعالیت‌های فرهنگی گسترش یافت. در همین دوران(اواخر دهه 1330) شهید صادق امانی  از بنیان‌گذاران هیئت‌های موتلفه اسلامی در سال 1342 به همراه دوستانش دومین هیئت مذهبی را به سبک «هیئت مسجد شیخ‌علی» در مسجد لرزاده تشکیل دادند.

 

با آغاز نهضت امام خمینی(ره) مسجد لرزاده از برجستگی خاصی در کنار دیگر مساجد مهم تهران برخوردار شد. امامت مسجد لرزاده تا سال 1340 برعهده شیخ علی اکبر برهان بود. در سال 1341 حاج شیخ علی آقا تنکابنی معروف به «فلسفی» اقامه مسجد لرزاده را عهده‌دار گردید که تا سال 1350شمسی ادامه داشت. فعالیت‌های این مسجد در این دوران تبلور خاصی داشت و محل سخنرانی بیدارکننده وعاظ و روحانیون و تجمع و تصمیم‌گیری نیروهای انقلابی برای حمایت از نهضت امام خمینی (ره) بود. بعدها در دهه 1350 نیز با امامت آیت‌الله عباسعلی عمید زنجانی این فعالیت‌ها شدت گرفت و تداوم یافت.

 

این مسجد از همان آغاز فعالیت تا سال 1342 یکی از کانون‌های نشر حقایق اسلامی و مبارزه علیه حکومت پهلوی بود. مقارن شروع نهضت انقلابی مردم ایران، مسجد لرزاده که فعالیت خود را از سال‌های قبل به‌ویژه توسط جمعیت فدائیان اسلام، گروه شیعیان(1320-1332) و هیئت‌های سیاسی- مذهبی (1332-1342)، آغاز کرده بود، دور جدیدی از فعالیت‌های  ضد حکومت را شروع کرد. در همین راستا روحانیون و وعاظ انقلابی با استفاده از پایگاه مسجد لرزاده برای روشنگری مردم و افشای چهره واقعی حکومت و اقدامات ضد دینی آن به تکاپویی گسترده افتادند.

 

در همین برهه زمانی حجت‌الاسلام محمد تقی فلسفی واعظ، مسجد لرزاده را به عنوان پایگاه سخنرانی‌های مذهبی- سیاسی خود برگزید و به آن جان تازه‎ای بخشید.

 

مسجد جلیلی واقع در خيابان ایرانشهر جنوبی و در حوالی میدان فردوسی شهر تهران از  جمله مساجد انقلابی است که بعنوان یکی از معدود کانونهای مبارزه بر علیه رژیم، از آغاز دهه‌ی چهل فعالیت‌های سیاسی خود را با امامت جماعت آیت الله محمدرضا مهدوی کنی آغاز کرد.

 

آیت الله مهدوی کنی که در سال 1327 براي تکميل تحصيلات علوم ديني به قم رفته و وارد مدرسه فيضيه و حجتيه شده بود، در سال 1340 پس از اتمام تحصيلات و اخذ درجه اجتهاد، به تهران عزيمت کرد و امامت جماعت مسجد جليلي را عهده‌دار شد و همزمان در مدرسه مروي به تدريس پرداخت. در پي قيام 15 خرداد سال 1342 و تبعيد امام، مسجد جليلي به کانوني براي فعاليتهاي سياسي تبدل شد. ايشان از مبارزان نهضت امام خميني(ره) بود و بارها در اين راه دستگير و زنداني شد. آيت‌الله مهدوي‌کني در رابطه با یکی از دستگیریهایش  مي‌گويد:

 

« شب 23 رمضان 1353بود که در مسجد جليلي مشغول مراسم احيا بودم  که مرا به کلانتري احضار و بعد از آن به بوکان کردستان تبعيد نمودند و پس از گذشت سه ماه مجدداً از آنجا به مهاباد و بعد راهي تهران کردند.»

 

از جمله‌ اقدامات مسجد، بهره‌گیری از وعاظ انقلابی برای سخنرانی بود که شور و پویایی مسجد را تداوم می‌بخشید. در بعد فرهنگی و آموزشی نیز با تشکیل کلاسهای آموزشی و تشکیل گروه امداد‌گر بیماران و مستمندان آبرومند به فعالیتهای مثبت و موثری ‌پرداخت.

 

 

 

مسجد جليلی را رژیم به عنوان پایگاه عناصر متعصب مذهبی شناخته بود. از آن جا که در این مسجد روحانيون طرف دار امام خمينی(ره) حضور داشتند، تمامی اعمال آن ها تحت کنترل بود، به طوری که گاهی با دستگيری امامان جماعت، مساجد تعطيل می شد؛ اما همين گروه مبارز، در مسجد دیگری جمع می شدند و تشكل خود را حفظ می‌کردند. تعطيلی مسجد هدایت و تجمع مردم در مسجد جلیلی از جمله‌ی این موارد بود.

 

ساواك نيز همواره در صدد بود تا تدابيری اندیشيده، از فعاليت انقلابی مردم در اینگونه مساجد بكاهد. در سال های نزدیك به پيروزی انقلاب اسلامی، نقش برجسته و مثبت مسجد در تهييج و سازماندهی نيرو ها به وضوح مشاهده شد .

 

از جمله مساجدی که در آن دوران فعالیت داشت، مسجد جلیلی بود که علاوه بر آموزه‌های دینی مسائل سیاسی را نیز به‌ ویژه برای جوانان بازگو می‌کرد. امام جماعت مسجد جلیلی آیت‌اللَّه مهدوی کنی(ره) بود که از همان ابتدا مسجد را به‌سوی مسائل سیاسی، فرهنگی و خدماتی سوق داد؛ از جمله اقدامات ایشان در این ‌زمینه عبارت است از: بهره‌گیری از واعظان انقلابی، حمایت از اندیشه‌های رهبری نهضت و انتقال آن‌ها، تشکیل کلاس‌های آموزشی و تشکیل گروه امدادگران بیماران و مستمندان آبرومند.

 

 پس از رحلت آیت‌اللَّه‌العظمی بروجردی، امام خمینی(ره) همچون رهبری سیاسی- مذهبی مطرح شد. با توجه ‌به موقعیت سیاسی موجود در این ‌دوره، زمینه برای فعالیت سیاسی در مسجد مهیا شد و کارهایی از قبیل توزیع اعلامیه‌های امام(ره)، بیان نظرهای او و حمایت قاطعانه از رهبری امام(ره) در صدر کارهای مسجد قرار گرفت. اما فعالیت‌های مسجد جلیلی بسیار گسترده بود؛ از جمله: پایگاهی برای انتقال اندیشه‌ امام خمینی(ره).

 

 سیاسی‌شدن مسجد جلیلی مرهون تفکر و عملکرد سیاسی آیت‌اللَّه مهدوی کنی(ره) بود. کارهای سیاسی زیر پوشش کارهای فرهنگی و اجتماعی صورت گرفت؛ مثلاً رساله‌ی امام(ره) تدریس می‌شد. در واقع، مسجد جلیلی یکی از اولین پایگاه‌هایی بود که مبارزه با شاه را آغاز کرد.

 

مسجد جاوید؛ دستگیری مقام معظم رهبری توسط ساواک

 

مسجد جاوید تهران از جمله پایگاه‌هایی بود که پس از گشایش و استقرار شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح در آن، در عرض یک سال و نیم فعالیت (اردیبهشت 1352 تا آذر 1353)، توانسته بود با انتخاب رویکرد علمی، زمینه‌های مبارزات سیاسی را برای جوانان فراهم نموده و تبدیل به یکی از مساجد پرآوازه تهران شود؛ این شهرت به دست نیامده بود مگر با سخنرانی روحانیان سیاسی و چهره‌های مبارز و تشکیل کلاس‌های مختلف و جلب جوانان؛ که همین شهرت و کارنامه پربار منجر به تعطیلی زود هنگامش توسط ساواک شد.

 

مسجد جاوید تهران در خیابان شریعتی (شمیران قدیم) کوچه شهید جوهرچی واقع شده است. این محله که به «باغ صبا» معروف بود یکی از مراکز اقلیت‌نشین تهران به حساب می‌آمد که بیشتر ساکنان آن ارامنه و عده‌ای نیز یهودی بودند. با گذر زمان و اضافه شدن مسلمانان به این محله، ضرورت احداث یک مسجد احساس می‌شد، البته این در حالی بود که در حوالی آن منطقه سه مسجد دیگر به نام‌های نوریان، امام حسین(ع) و مسجد الرضا(ع) وجود داشت. در سال 1349 فردی به نام «حاج عباس جاوید تجریشی» که خود ساکن محله باغ صبا بود، برای باقی نگاه داشتن نام نیک از خود، در محله مذکور زمینی به مساحت دویست و پنجاه متر مربع وقف کرد و کار ساخت مسجد با هزینه وی آغاز شد. کار ترسیم نقشه بنا به حسین لرزاده، معمار معروف تهران واگذار شد و در نهایت مسجد به نام بانی و واقفش «جاوید» نامیده و در اردیبهشت سال 1352 افتتاح شد.

 

 

 

 

مراسم افتتاح پس از جلب رضایت دکتر محمد مفتح برای اقامه نماز جماعت و سخنرانی شیخ فضل‌الله محلاتی و با حضور حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی و فخرالدین حجازی که از وعاظ ممنوع‌المنبر بودند، برگزار شد.در آغاز جمعیت کمی به مسجد می‌آمدند که به مرور بر تعدادشان افزوده شد؛ البته نماز جماعت ظهر و عصر به دلیل این‌که منطقه تا حدودی تجاری بود و نیز نزدیکی وزارت بهداری به مسجد و حضور کسبه و کارمندان وزارتخانه مذکور، از نماز مغرب و عشا پرشورتر برگزار می‌شد.

 

اداره امور مسجد بر عهده بانی‌اش، عباس جاوید و برادران حسین و عباس خانی بود. بعد از مدتی جاوید طی نامه‌ای به کلانتری اعلام کرد که چون بیمار است و توانایی اداره مسجد را ندارد مسئولیت این کار را بر عهده دکتر مفتح نهاده است و از آن به بعد دکتر مفتح علاوه بر اقامه نماز به اداره امور مسجد نیز مشغول شد؛ ولی این امر به علت مخالفت ساواک، دوام نیافت و مجددا به خود جاوید سپرده شد.

 

در آن برهه زمانی که امام خمینی(ره) در نجف در تبعید بودند و اختناق حاکم بر کشور اجازه فعالیت به مخالفان حکومت پهلوی را نمی‌داد و حتی مساجد هدایت و الجواد و حسینیه ارشاد نیز تعطیل شده بودند فعالیت مسجدی تازه برای تبدیل شدن به پایگاهی جدید سبب شد تا دکتر مفتح که ساواک فعالیت‌های وی را محدود کرده بود با پذیرش امامت مسجد جاوید، راهی نو برای جذب جوانان و افراد مبارز پیش روی خود ببیند.

 

دکتر مفتح از همان آغاز فعالیتش در مسجد جاوید، رویکرد فرهنگی و آموزشی را برگزید. ایشان چون فقط اجازه اقامه نماز جماعت را داشت و ممنوع‌المنبر بود از خطبا و وعاظ مختلف دعوت می‌کرد تا جهت سخنرانی به مسجد جاوید بیایند. در آغاز محور سخنرانی‌های مسجد، امامت، دیانت و آزادی بود و کمتر به مسائل سیاسی پرداخته می‌شد اما از مهر 1352 با پرداختن به مسائل برون مرزی که بارزترین آن مقابله با صهیونیست‌ها بود، فعالیت مسجد کم‌کم رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت.نخستین سخنران این موضوع در مسجد جاوید هم استاد مرتضی مطهری بود که درباره کمک‌رسانی و ارسال وجوه سهم امام به واسطه حجت‌الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی و از طریق سفیر مصر برای مجاهدین فلسطینی صحبت کرد. هم‌چنین  شهید دکتر مفتح که خود ممنوع‌المنبر بود از شهید مطهری خواسته بود تا درباره موضوع «مجاهد در اسلام» سخنرانی کند که به نظر ساواک مورد توجه بود.

 

در سال 1353 جلسات سخنرانی با حضور وعاظی چون آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی(ره)، حجت‌الاسلام قربانعلی دری نجف‌آبادی و سبزواری با شرکت دانشجویان و دیگر اقشار مردم پرشورتر شد که همین امر حساسیت ساواک نسبت به  شهید دکتر مفتح را بیشتر کرد. علاوه بر جلسات سخنرانی و کلاس‌های درس، فعالان سیاسی چون برادران خانی، شهید محمدعلی فیاض‌بخش و دیگران جلسات خود را در طبقه دوم مسجد برگزار می‌کردند. شهید فیاض‌بخش طی فعالیت‌های مبارزاتی خود، اعلامیه‌های زیادی را در جامهری‌ها و زیر جزوه‌های قرآن مسجد جاوید جاسازی می‌کرد تا به دست مردم برسد.

 

یکی از کارکردهای مسجد جاوید، هم‌چون بسیاری دیگر از مساجد فعال، بحث تبلیغات و اطلاع‌رسانی بود که در قالب تکثیر و توزیع اعلامیه و نوارهای انقلابی بود؛ از جمله افراد فعال در این زمینه در مسجد جاوید فردی به نام سعید علم‌الهدی بود که روبه‌روی مسجد جاوید دفتر داشت و با همکاری شهید فیاض‌بخش، کار پخش اعلامیه را انجام می‌داد.

 

کلاس‌های آموزشی از جمله ویژگی‌های مسجد جاوید بود که دکتر مفتح در راستای جذب جوانان به مسجد جاوید از دوستانش می‌خواست از دانشجویان دعوت کنند تا در کلاس‌های مسجد شرکت نمایند. تشکیل کلاس‌های اصول عقاید، اسلام‌شناسی، جامعه‌شناسی، تاریخ ادیان، اقتصاد، فلسفه، تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه و زبان عربی در کنار راه‌اندازی کتابخانه‌ای در طبقه دوم مسجد که کتاب‌های بسیاری توسط دکتر مفتح و دوستانش در آن‌جا فراهم آمده بود، از جمله اقداماتی بود که با استقبال طبقات مختلف جامعه روبه‌رو شد. این کلاس‌ها در سالن پشت مسجد، اشکوبه و یا در کتابخانه مسجد برای مردان و زنان به‌طور مجزا برگزار می‌شد.

 

مسجد جامع نارمک؛ نخستین نماز جمعه تهران

 

مسجد جامع نارمک یکی از مهمترین پایگاه ها در شکل گیری انقلاب اسلامی به شمار می رفت و در اوج سال های نهضت همواره محل رفت و آمد انقلابیونی همچون شهید مطهری، شهید مفتح، شهید بهشتی، شهید رجائی و دیگر افراد مبرز بوده است و سخنرانی های استاد شهید مرتضی مطهری، مرحوم شریعتی، فخر الدین حجازی و دیگر سخنرانان مطرح و انقلابی در این مسجد برگزار می شده است.

 

در سال 1333 مهندس مهدی بازرگان زمینی را با مساحت تقریبی 2000 مترمربع جهت ساخت مؤسسه اسلامی و مسجد جامع نارمک وقف نمود، وی خود نیز بیشترین اهتمام را در ساخت مسجد به کار برد تا جایی که فقط در یک نوبت با کسب اجازه از محضر حضرت آیت الله العظمی بروجردی که زعیم شیعه بودند، ثلث خمس خود را که مبلغی بالغ بر 3000 تومان بود، صرف بخشی از هزینه های ساخت کرد.

 

معماری بدیع و خصوصاً محراب بی نظیر این مسجد که در آن آیات مربوط به عبادت الهی، اسماءُ الله و سوره مبارکه جعه با ترجمه در آن نقش بسته نمونه ای کم نظیر از معماری ایرانی اسلامی در مقابل چشم بینندگان تداعی می کند، به ویژه محراب مسجد که تاکنون نیز در بزرگی و دقت نظر و معنویت در بین مساجد تهران همتایی ندارد.

 

 

 

بنا بر برخی اقوال این مسجد جهت اقامه نماز جمعه ساخته شده بود که همانطور که اشاره شد، نقش سوره مبارکه جمعه همراه با ترجمه در حاشیه محراب مؤید این مطلب است، کما اینکه قبل از انقلاب نماز جمعه انقلابیون در این مسجد اقامه می شده است.

 

امامت جماعت و جمعه این مسجد در قبل از انقلاب را مرحوم حجت الاسلام والمسلمین واحدی، اخوی شهیدان واحدی که از همرزمان شهید سرافراز اسلام نواب صفوی بوده اند، عهده دار بودند. نظر به اهمیت جایگاه این مسجد پس از انقلاب مرحوم آیت الله انواری و بعد از ایشان شهید حجت الاسلام والمسلمین شیخ عباس شیرازی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی وقت با حکم حضرت امام خمینی (ره) به امامت و سرپرستی مسجد و مؤسسه اسلامی نارمک منصوب شدند.

 

مسجد قبا و رمضان ۵۷

 

زمین مسجد قُبا در سال ۱۳۳۵ توسط محمود حسینیان تهرانی به مساحتی حدود ۲۴۰ مترمربع وقف مسجد شد، اما با چند سال وقفه‌ در سال ۱۳۵۰ افتتاح شد. در سال ۱۳۵۰ اهالی محل به همت شهید تقی طرخانی‌، ۴۰۰ مترمربع از زمین‌های اطراف را به مسجد اضافه کردند. در سال ۱۳۵۳ نیز مسجد قُبا به امامت آیت‌الله شهید مفتح به طور رسمی گشایش یافت‌.

 

مسجد قبا در خیابان شریعتی تهران و در نزدیکی حسینیه ارشاد قرار دارد. این مسجد در سال های دهه ۵۰ توسط محمد مفتح بنیانگذاری شده است.نکته قابل توجه اینجاست که پس از راه اندازی کتابخانه در زمین جنبی مسجد قبا علاوه بر کلاس های علمی، دینی، فرهنگی، دروس تقویتی نیز در اختیار نسل جوان جامعه قرار گرفت و این مکان فضای کامل برای بهره وری جوانان محل شد.

مسجد قُبا از همان ابتدا به دلیل حضور آیت‌الله مفتح از پایگاه‌های مهم مبارزه علیه رژیم پهلوی بوده است‌. با پایان یافتن جنگ در سال ۱۳۶۸، چهار هزار و ۵۰۰ مترمربع دیگر به مساحت مسجد اضافه می‌شود. هم اکنون مسجد در سه طبقه دایر است‌. طبقه همکف شبستان مسجد به مساحت ۶۰۰ مترمربع و نیم طبقه بالا نیز مخصوص خواهران است‌.

 

 

 

مسجد قبا در رمضان ۱۳۵۷ کانون پرجوش ‌و خروش انقلاب بود و مهمترین سنگر مبارزاتی مردم علیه رژیم طاغوت به‌شمار می‌رفت. هرچند در تحقیق مستقلی باید ابعاد مختلف و تاثیر فعالیت های مسجد قبا در اوجگیری و پیروزی انقلاب اسلامی بررسی و به رشته تحریر درآید، ولی از آنجا که فعالیت های مسجد قبا با ابتکار و مدیریت و هدایت شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح انجام می‌شد، این فعالیت ها در ‌اصل به عنوان صفحه‌ای از کارنامه درخشان تلاش‌های وی به حساب می‌آید.

در ماه مبارک رمضان ۱۳۵۷ که جمعیت علاوه بر شبستان مسجد در همه خیابان ها و کوچه‌های اطراف مسجد قبا (که توسط بلندگو تحت پوشش برنامه‌های مسجد قرار می‌گرفت) برای شرکت در مراسم مسجد شرکت می‌کردند، علاوه بر انجام فرائض و امور عقیدتی و اسلامی، در خلال مسائل بیشتر بر طرح موارد مربوط به مبارزات اسلامی مردم به رهبری حضرت امام خمینی‌(ره) تکیه می‌شد. علاوه بر این سخنرانی ها، حضور چندصدهزار نفر از مردم مسلمان و مبارز و انقلابی در این مسجد، آنجا را به بزرگترین پایگاه اطلاع‌رسانی انقلاب تبدیل کرده بود.

اولین اخبار از مواضع و اعلامیه‌های حضرت امام خمینی، جامعه روحانیت مبارز، دانشگاه‌ها، حوزه‌ها، بازار و. . . در این مسجد به اطلاع مردم می‌‌رسید.مسجد قبا و شهید مفتح در آن دوره عملا رهبری فعالیت ها و تحریک های مردمی را در سطح بسیار وسیعی از پایتخت به عهده داشتند.

با برنامه‌های منسجم آیت‌الله مفتح در دوره فعالیت در مسجد قبا، عید‌فطر سال ۱۳۵۷ نیز به یک روز تاریخی در تاریخ انقلاب اسلامی تبدیل شد. از آنجا که وی توانسته بود در طول ماه رمضان در مسجد قبا به‌خوبی توده‌های مردم را در مقیاسی بسیار وسیع در راستای اهداف مدنظر هدایت کند، نماز عید‌فطر و راهپیمایی بعد از آن، حرکت نهضت علیه رژیم پهلوی را وارد مرحله‌ای تازه کرد.

 

مسجد الجواد(ع)

 

مسجد الجواد(ع) نخستين مسجد مدرن ايران با معماری منحصربه‌ فرد است که در ضلع شرقی میدان هفتم ‌تیر در سال ۱۳۴۱، تأسیس شد. ساختمان مسجد الجواد(ع) توسط مهندس ابراهیمی طراحی و ساخته شده، ساختمان مسجد از دو بخش شبستان و سالن سخنرانی تشكیل شده، سالن سخنرانی این مسجد دو طبقه است، شبستان به صورت مخروطی از اضلاع متقاطع بوده كه از رأس به طرف قائده پهن تر می شود.

 

فعالیت‌ انجمن‌ها نیز در کارنامه انقلابی این مسجد به چشم می‌خورد. انجمن‌هایی چون انجمن مهندسین، انجمن اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی دانشجویان پلی تکنیک،‌ انجمن اسلامی پزشکان و ... از جمله این انجمن‌ها بودند که این مسجد را به عنوان مرکزی برای تجمع انجمن‌های مخالف رژیم تبدیل کرده بودند. علاوه بر آن، در مبارزات دهه ۴۰ بعد از بسته شدن مسجد جاوید، پایگاه مبارزان انقلابی به مسجد الجواد(ع) انتقال پیدا كرد و بیشتر جلسات در آنجا برگزار می شد. بالاخره در 14 آبان ماه 1351 این مسجد به دلیل فعالیت های مبارزاتی گستره علیه رژیم پهلوی توسط ساواک و به دستور شاه، تعطیل شد.

 

بعد از تعطیلی این مسجد توسط شاه و بعد از انقلاب این مسجد آنچنان فعال نبود، اما در سال ۶۸ با آمدن حجت الاسلام «علی اكبر آشتیانی» از یاران نزدیک امام خمینی(ره) و راه اندازی كانون فرهنگی تربیتی و كتابخانه، دوباره رونق یافت.

 

پس از واقعه 15 خرداد 1342، نیروهای امنیتی و انتظامی فشار خود را بر مساجد و جلسات مذهبی افزایش دادند و با کنترل شدید آنها و نیز دستگیری عوامل فعال، از انجام هرگونه عمل انقلابی جلوگیری کردند. در این میان مسجد تازه تأسیس «الجواد(ع)» با تمامی فشارها و کنترل‌های موجود، حرکت و فعالیت انقلابی خود را علیه حکومت آغاز کرد. در همان آغاز سال‌های نخستین مبارزه، در این مسجد اجتماعات سیاسی و جلسات انجمن‌های مختلف تشکیل می‌شد. سخنران‌های این اجتماعات با روشنگری‌های خود باعث تحریک مردم به مبارزه با حکومت و آگاهی آنها از وضع اجتماعی و اقتصادی موجود می‌شدند.

 

 

 

 

از جمله گروه‌هایی که در آغاز فعالیت انقلابی در این مسجد به فعالیت می‌پرداختند، انجمن اسلامی مهندسین بود. به گفته هاشم صباغیان از اعضای انجمن اسلامی مهندسین، از آنجا که این مسجد در منطقه مرکزی شهر قرار داشت، از این رو این گروه در آغاز حرکت انقلابی مسجد الجواد(ع) را برای برگزاری مراسم سخنرانی خود انتخاب کرد.

 

انجمن یادشده با برگزاری مجالس و دعوت از سخنران‌های مذهبی همچون استاد شهید مرتضی مطهری، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای و سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد در طول سال‌های 1348 و 1349 ریشه‌های مخالفت با حکومت را در مسجد الجواد(ع) پایه‌گذاری کرد.این جلسات با حضور دانشجویان، مهندسان و طبقات مختلف مردم مورد حمایت قرار می‌گرفت.

 

از اولین جلسات انجمن اسلامی مهندسین می‌توان به جلسه سخنرانی که در تاریخ 26 اسفند سال 48  در مسجد برگزار شد، اشاره کرد. طبق گزارش‌های ساواک این جلسه با حضور 200 نفر از دانشجویان، مهندسان و طبقات مختلف مردم تشکیل شد. در این جلسه پس از تلاوت آیاتی از قرآن، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای درباره زندگی امام حسین(ع) سخنانی ایراد کرد.

 

پس از تشکیل چندین جلسه توسط انجمن اسلامی مهندسین، تعداد شرکت‌کنندگان در این جلسات افزایش یافت، چنان‌که در جلسه سخنرانی استاد مطهری در اواخر اسفند 1348 حدود 3 هزار نفر از دانشجویان و طبقات مختلف مردم شرکت کردند.

 

استاد مطهری نیز در مدتی که در مسجد الجواد(ع)اقامه نماز داشت، جلسات سیار هفتگی با حضور افرادی چون آیت‌الله مهدوی کنی و آیت‌الله طالقانی تشکیل می‌داد. به هر روی به مثابه مشابه، ساواک نقش روشنگر و سازنده مسجد الجواد(ع) را تاب نیاورد و این کانون شاخص انقلاب را به محاق تعطیل کشاند.

 

ایشان خود علت انتخاب این مسجد را چنین ذکر کرده است:«برای اینکه مسجدالجواد(ع) که دارای کتابخانه‌ی مهم و مسجد و تالار تبلیغ باشکوه است، به دست نااهل نیفتد و دستگاه دست روی آن نگذارد، اینجا آمده‌ام.»

 

با آمدن شهید مطهری به این مسجد و به‌دست گرفتن رهبری فعالیت‌های آن، این نهاد مذهبی به صورت یکی از مراکز اصلی سخنرانی‌های دینی ـ سیاسی درآمد. استاد مطهری در مسجد الجواد(ع)  ضمن مباحث و سخنرانی‌های دینی خود، مباحث سیاسی را نیز مطرح می‌کرد و مطالب تحریک‌آمیز و انتقادی خود را علیه رژیم بیان می‌نمود.

 

مسجد کرامت؛ مهم ترین پایگاه انقلابیون مشهد 

 

یکی از مساجد تاثیر گذار و کانون مبارزان انقلابی در سال 1357 در مشهد مسجد کرامت است، این مسجد یکی از مساجد قدیمی و معروف شهر مشهد است که در مرکز شهر مشهد و در فاصله تقریبی کمتراز 500 متر به بارگاه منور رضوی و در چهارراه شهدا(چهارراه نادری) واقع شده است.

 

مسجد کرامت در دوران انقلاب مرکز و ستاد عملیاتی تظاهرات و راهپیمایی‌های مردم مشهد و سنگر حضور افرادی چون آیت الله خامنه ای، آیت الله واعظ طبسی، آیات عظام نوغانی، مرعشی، شیرازی و شهیدانی چون هاشمى‏ نژاد، کامیاب، موسوى قوچانى و اندرزگو بود که در صف مبارزین اصلی انقلاب قرار داشتند و برای پیشبرد اهداف امام راحل و مبارزه با رژیم ستمشاهی شکنجه ها و سختی های فراوانی را به جان خریدند.

 

 

 

 

اگر چه این مسجد از آن بناهایی نیست که قدمت قرن ها را به دوش بکشد اما با آبروی چند دهه توانسته سربلند و سرافراز جای خودش را در دل مشهدی ها و بخصوص مذهبی ها باز کند. این مسجد با سن و سال کم که شاید به سن پدران ما برسد توانسته جای پاهای مردان بزرگی همچون آیت الله خامنه ای و شهید هاشمی نژاد را در خود به یادگار داشته باشد. مسجدی که مراسم مذهبی آن با خون شهدا رنگین است و صاحب دلان زیادی عمر خود را در محیط آن افطار کرده اند.

 

تاریخچه این مسجد از آنجا آغاز می شود که خانه قدیمی مرحوم حاج سید محمود کرامت در سال ۱۳۴۴ در قالب یک ساختمان سه طبقه نوسازی میگردد و به نام « بنای کرامت» نامگذاری می شودو در ایام اعیاد و سوگواری ائمه اطهار (ع) و مناسبت های مذهبی جهت برگزاری مجالس از آن استفاده می شود و در مراسم بزرگتر مانند ایام عزاداری محرم و صفر و جشن های با شکوه نیمه شعبان، صحن حیاط با چادر مخصوصی پوشیده می شود و پذیرای عزاداران می شود تا اینکه در سال ۱۳۵۱ صحن حیاط در دو طبقه مسقف گردیده که سالن پایین جهت مسجد و سالن بالا به صورت حسینیه درآمده که همزمان به وسیله واقف شرعاً و قانوناً به نام مسجد و حسینیه کرامت وقف شده است.