مبارزه با انحرافات برون شیعی و درون شیعی از اقدامات ارزشمندامام جواد(ع) بود

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان،  امام جواد علیه السلام میوه دل ثامن الحجج علیه السلام در دهم رجب 195 ق در مدینه منوّره زاده شد و بر شاخسار امامت شکوفا گشت. پدر بزرگوار امام جواد علیه السلام ،حضرت امام رضا علیه السلام و مادرش بانوی گرامی و بافضیلتی به نام «سبیکه» است که امام رضا علیه السلام او را «خیزران» نامید. حضرت همواره از ایشان به نیکی یاد کرده او را با تعابیری چون بانویی پاک دامن و بانوی بافضیلت نام می بردند.لذا در این خصوص با حجت الاسلام دکتر «محمدرضا جباری»، عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) گفت و گویی انجام داده ایم که مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می شود.

سبک و سیره امام جواد (ع) چگونه بود؟

امام جواد (ع) تنها فرزند امام رضا (ع) است. با توجه به شرایط خاص و دشوار دوره حیات و امامت این امام بزرگوار ایشان نقش مهمی در پیشبرد اهداف امامت و هدایت مسیر شیعیان داشته است. امامت امام جواد (ع) معاصر با خلافت یکی از زیرک ترین و عالم ترین خلفای عباسی به نام مامون بود که امیرالمومنین (ع) نیز این ویژگی های وی را پیشگویی کرده بودند، در واقع 15 سال از 17 سال امامت این امام بزرگوار معاصر با چنین خلیفه ای است، بنابراین ایشان دوره بسیار حساس و سختی را سپری کردند. با همه این اوصاف حضرت در رهبری فرهنگی و سیاسی شیعیان نقش خود را به خوبی ایفا کردند و مباحث مربوط به سیره فردی، خانوادگی، زیست محیطی و اجتماعی امام هم قابل بررسی است که مقالات مختلفی در زمینه سبک زندگی و سیره اجتماعی امام جواد (ع) منتشر شده است.

در منابع شیعه از امام جواد (ع) به عنوان مولود پر خیر و برکت یاد می شود. چرا؟

یک نکته مهم در مورد منحصر به فرد بودن امامت امام جواد (ع) وجود دارد این که ائمه پیشین (ع) فرزندان متعددی داشتند؛ از جمله پدر امام رضا (ع)( امام کاظم (ع)) که گفته می شود قریب به 18 فرزند پسر داشتند؛ به همین دلیل نمی توانستند در مورد جانشینی ایشان شبهه ای وارد کنند لذا امام کاظم (ع) در دوره حیات خود امام رضا (ع) را به عنوان جانشین خود به خواص شیعه معرفی کرده بودند اما دو مسئله در عصر امام رضا (ع) رخ داد، یک مسئله جریان واقفیه (برخی از وکلای امام کاظم (ع) که انحراف مالی داشتند)، بود که با شهادت امام کاظم (ع) به طمع تصرف در اموال امام، امامت امام رضا (ع) را منکر شدند و بعضی از افراد هم به دلیل برداشت اشتباه و نادرست از ظاهر برخی روایات که به هیچ عنوان هم چنین تعبیری نداشتند، این شبهه فکری را برای خود ایجاد کردند که امام کاظم(ع) همان امام قائم هست و چون ایشان هم در زندان بغداد به شهادت رسیده بودند، مدعی غیبت امام کاظم (ع) شدند که در آینده ظهور خواهد کرد لذا منکر امامت امام رضا (ع) شدند و گروه واقفیه (توقف بر امامت امام کاظم (ع)) تشکیل شد و از سوی دیگر امام رضا (ع) تا سال 194 صاحب فرزندی نشدند و این مسئله تبدیل به بهانه ای در دست واقفیه شد که می گفتند ما درست گفتیم که امام قائم، امام کاظم (ع) است، چون اگر قرار بود امام رضا (ع) امام باشد، می بایست صاحب فرزند می شدند تا اینکه تولد امام جواد (ع) در سال 95 هجری خط بطلانی بر ادعای واقفیه مبنی بر امام نبودن امام رضا (ع) کشید و یکی از دلایل پر خیر و برکت بودن وجود امام جواد (ع) نیز همین تثبیت و استمرار مسیر امامت در ائمه معصومین (ع) تا امام عصر (عج) می باشد.

نکته دیگر اینکه امام جواد (ع) نخستین امامی است که در سن طفولیت به امامت می رسند. بر همین اساس برخی از شیعیان از امام رضا (ع) سوال می کنند که آیا حضرت شایستگی های لازم را برای احراز شرایط امامت در این سنین دارند یا خیر که امام بلافاصله به حضرت مسیح استناد کردند که در طفولیت و شیرخوارگی به تصریح قرآن کریم به نطق آمدند و فرمودند: «قالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتانِيَ الْکِتابَ وَ جَعَلَني‏ نَبِيًّا» من بنده خدایم او کتاب ( آسمانی ) به من داده و مرا پیامبر قرار داده است، در واقع خداوند متعال به نحوی امامت را همراه با اعجاز قرار دادند و لذا نبوت حضرت مسیح (ع) و امامت برخی از ائمه معصومین (ع) را همراه با اعجاز قرار دادند؛ بنابراین خداوند سه امام را در طفولیت به امامت رساندند که امام جواد (ع) نخستین آنها بود و شرایط سختی را طی کردند چون تا قبل از ایشان چنین مسئله ای وجود نداشت و همه امامان در سنین رشد، جوانی و میان سالی به امامت رسیده بودند و امام جواد (ع) در هشت سالگی به امامت رسیدند.

مسئله دیگری که شیعیان با آن روبرو شدند، ادعای امامت عموی امام جواد (ع) عبدالله بن موسی برادر امام رضا (ع) در مدینه بود که سوالاتی از وی پرسیدند ولی عاجز ماند. در همین هنگام امام جواد (ع) شرفیاب شدند و با عتاب خطاب به عمویشان فرمودن: ای عمو تقوا پیشه کنید و به یاد بیاورید آن لحظه ای که در پیشگاه پروردگار می ایستید و از شما سوال می شود که چرا درباره چیزی که علمی نسبت به آن نداشتید، فتوا صادر کردید. بر همین اساس ایشان کنار رفتند و امام جواد (ع) در سن هشت سالگی به سوالات مردم پاسخ گفتند لذا ایشان اولین امامی بودند که به شیعیان ثابت کردند که می شود در سن طفولیت هم امامت را عهده دار شد و به اذن و اراده الهی امور را پیش برد. بعد از ایشان فرزندشان امام هادی (ع) در سن هشت سالگی، سپس امام مهدی (عج) در سن هفت سالگی به امامت رسیدند؛ به همین دلیل از وجود این امام بزرگوار به مولود پر خیر و برکت یاد شده است.

امام جواد (ع) چگونه با فرقه های انحرافی برخورد می کردند؟

دوره امام جواد (ع) به لحاظ فکری دوره بسیار حساسی است، چون حضرت با دو طیف، انحراف فکری،یعنی برون شیعی و درون شیعی مواجه بودند که جریان واقفیه، فرقه فتحیه (بعد از شهادت امام صادق (ع) تشکیل شد)،اسماعیلیه و زیدیه از جمله فرقه های درون شیعی بودند که امام جواد (ع) ناچار به تبیین و روشنگری آنها بودند تا از جذب شیعیان به این فرقه ها جلوگیری کنند لذا با نمایندگان این فرقه ها مناظره می گذاشتند و پاسخ سوالات شیعیان را می دادند. فرقه زیدیه معتقد بودند، امام کسی نیست که در خانه بنشیند، حتما باید قیام به سیف داشته باشد و در هر حالتی با شمشیر جنگ و قیام کند. امام جواد (ع) می بایست با همه این افکار مبارزه می کردند و ثابت می کردند که این گونه نیست. یکی دیگر از جریان های فکری که امامان شیعه همواره با آن مبارزه می کردند، جریان فکری غلو است. کسانی که گاهی ادعای فرا بشری نسبت به ائمه (ع) داشتند و غلو می کردند. همچنین جریان های برون شیعی نیز یکی دیگر از فرقه های دوره امام جواد (ع) بود که ایشان گاهی مواقع با مخالفان و معاندان در این زمینه برخورد می کردند.

فتنهٔ خَلق قرآن یا مِحْنَة خَلق قرآن در عصر مامون چه بود؟

محنه القرآن در عصر امام جواد (ع) رخ داد و تا عصر امام هادی (ع) استمرار داشت. با توجه به اینکه مامون یکی از عالم ترین خلفای عباسی بود و گرایشی به سمت فرقه معتزله پیدا کرده بود، خلق قرآن، نظریه‌ای مهم در کلام اسلامی درباره ماهیت قرآن دایر بر اینکه قرآن مخلوق خداست نه همچون او قدیم. طرفداران این نظریه قرآن را مخلوق و حادث دانسته و در مقابل کسانی قرار گرفته‌اند که قرآن را غیرمخلوق و قدیم شمرده‌اند..اهل حدیث  معتقد بودند که قرآن قدیمی است؛ به همین دلیل یک جدال بی حاصل و بیهوده ای میان مامون و آنها شکل گرفت در حالی که ائمه معصومین فرموده بودند قرآن به لحاظ اینکه کلام خداوند متعال است و خداوند قدیم است، بنابراین مخلوق نیست، پس قدیم محسوب می شود اما به لحاظ اینکه پروردگار این کلام را بر قلب پیامبر نازل کرده بودند و از قلب پیامبر به لفظ و کتابت درآمده بود، مخلوق است. بر همین اساس مامون دستور داد برخی از بزرگان اهل حدیث را محاکمه کنند و قضیه ای به نام محنت القرآن در تاریخ شکل گرفت؛ به همین دلیل امام جواد (ع) در دو سال آخر عمرشان یعنی سال 218 که سال آخر حیات مامون نیز می باشد و سال 219 و 220 که سال آخر حیات امام جواد (ع) است، درگیر این مسئله بودند و زیرکی امام جواد (ع) این بود که شیعیان را از ورود بر این مسئله برحذر داشتند و در این زمینه پاسخ های روشنی را دادند.