خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه،در آستانه ولادت مولی الوحدین حضرت علی (ع) کتاب «حقوق بشر از دیدگاه امام علی (ع)» نوشته غصان السعد و ترجمه محسن عابدی در ۴۱۸ صفحه و بهای ۸۶ هزارتومان از سوی نشر هنگام منتشر شد. این کتاب رساله دکتری غصان السعد (استاد دانشگاه بغداد) است و در عراق نیز توسط بخش فرهنگی آستان مقدس امیرمومنان علی (ع) به صورت کتاب در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
فرضیۀ نویسنده در این کتاب این است که امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام درباره حقوق بشر دیدگاه برجسته و ممتازی را ارائه کرده که از یک سو از همه‌جانبه‌نگری و عمق و قابلیت اجرا برخوردار است و از سوی دیگر می‌توان برای حل مشکل حقوق بشر در وضعیت حاضر از آن بهره گرفت.
نویسنده همچنین درباره دشواری‌های تحقیق در این حوزه نوشته است:
۱- با وجود فراوانی منابع در این زمینه مع‌الوصف هیچ منبعی وجود ندارد که با روش علمی مستقیماً به مطالعه حقوق بشر از نگاه امام علی بن ابی‌طالب در اسلام پرداخته باشد؛ بلکه تنها می‌توان به سراغ منابعی رفت که به طور پراکنده اشارات و عباراتی در آنها پیرامون حقوق بشر به چشم می‌خورد؛ لذا نیاز به تلاش و جست‌وجوی بیشتری وجود دارد؛ خصوصاً با توجه به گستردگی موضوع و جایگاه شخصیت امام علی علیه‌السلام - که بسیار از او و درباره او مطلب گفته شده است - دشواری این تحقیق دوچندان می‌شود.
۲- طرح این تحقیق پس از سقوط بت بزرگ دیکتاتوری در عراق و گرفتار شدن مردم این کشور و شخصیت‌های فکری و سیاسی وابسته به مکتب اهل‌بیت در دام تروریسم و هراس‌افکنی‌های گوناگون نگاشته شده است. حال بگذریم از تهدیدات روزانه‌ای که از سوی بقایای نظام دیکتاتوری عراق و هم‌پیمانان تکفیری آنان نسبت به طرف‌داران اندیشه اسلام حقیقی و حقوق بشر اعمال می‌شود.
۳- بحث حاضر در حوزه علوم‌انسانی قرار دارد و یکی از دشواری‌های مطالعات انسانی این است که پژوهشگر باید از گرایش‌ها و رسوبات فکری خود فاصله بگیرد و در یک فضای علمی و بی‌طرفانه به تحقیق بپردازد. البته این کار دشواری است؛ اما بااین‌همه، تلاش نویسنده بر آن بوده تا در حد توان از هرگونه جهت‌گیری، تأثیرپذیری و جانب‌داری دوری کند و واقع‌نگری را راه خویش و بی‌طرفی را شعار خود قرار دهد.
کتاب دارای یک مقدمه، پنج بخش و یک موخره است:
بخش اول دارای دو فصل است: در فصل اول به طور مختصر اشاراتی به شخصیت امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام و جایگاه او در اسلام و شرایط حاکم بر دوران زندگی آن بزرگوار به‌ویژه از جنبه حقوق بشری آورده می‌شود و در فصل دوم به سیر تحول مفهوم و نظریه حقوق بشر و ابعاد اصلی این اندیشه پرداخته می‌شود تا از این طریق بتوان به ارزش سهم نظری و عملی امام علی علیه‌السلام در بارور ساختن نظریه حقوق بشر در مسیر زندگانی بشر پی برد.
در بخش دوم به بیان حقوق اساسی انسان از نظر امام علی علیه‌السلام پرداخته‌ایم و در سه زمینه، دیدگاه‌های آن حضرت بیان می‌شود: زمینۀ اول حق زندگی، زمینۀ دوم حق برابری عادلانه و در پایان نیز، پیرامون حق آزادی سخن گفته می‌شود.
حقوق سیاسی بشر موضوعی است که در بخش سوم کتاب موردبحث قرار گرفته است و چهار گفتار در این زمینه طرح شده که: گفتار اول به بررسی آزادی اندیشه و بیان اختصاص دارد؛ گفتار دوم درباره حق شورا و مشارکت است؛ گفتار سوم به کنترل و نظارت بر زمامداران مربوط می‌شود و در پایان به حق مخالفت پرداخته شده است.
در بخش چهارم جنبه‌های اجتماعی اقتصادی و فرهنگی حقوق بشر از دیدگاه امام علی علیه‌السلام مورد بررسی قرار گرفته است: گفتار اول از این بخش به حقوق زن می‌پردازد؛ سپس در گفتار دوم به حقوق کودک و خانواده رسیدگی می‌کند؛ آنگاه موضوع آموزش را در گفتار سوم به مطالعه می‌گیرد؛ و در گفتار چهارم به حق مالکیت و حق کار اشاره دارد؛ در آخرین گفتار نیز به قرارداد «بیمه همگانی» پرداخته شده است.
بخش پنجم کتاب در سه گفتار به پاره‌ای از حقوق مهم بشر می‌پردازد: در گفتار اول حق کرامت انسانی؛ در گفتار دوم، حق برخورداری از دادرسی عادلانه؛ و در گفتار سوم این بخش نیز به حقوق بشر در زمان جنگ (حقوقِ بشردوستانه) اختصاص دارد. در خاتمه نیز چکیده مباحث و پاره‌ای نتیجه‌گیری‌ها ارائه شده است.
در بخشی از مقدمه کتاب می‌خوانیم: «در کشاکش چالش‌های دشواری که موجودیت و آینده امت اسلامی را در عصر حاضر تهدید می‌کند ماجرای حقوق بشر از جنبۀ عملی و نظری به‌عنوان یک چالش برتر به چشم می‌خورد که باید به شکل منطقی بدان پاسخ داد؛ به‌ویژه با در نظرگرفتن این نکته که دیدگاه غربی درباره حقوق بشر در چهارچوب خاص فکری غرب از نقاط قوتی برخوردار است و این دیدگاه در تلاش است تا الگوی غربی را به دیگر کشورهای جهان نیز تعمیم دهد. هرچند باید توجه داشت که الگوی حقوق بشری غرب نیز از نقاط منفی و تناقضات قابل‌توجهی برخوردار است؛ اما با تمام این اوصاف نمی‌توان این نکته را نادیده گرفت که الگوی حقوق بشری غرب با وجود تمام محدودیت‌ها و کاستی‌ها در اذهان و افکارعمومی از رونق و اقبال بیشتری برخوردار است.
از سوی دیگر اکثریت افراد در جامعه اسلامی دچار سرخوردگی و ناامیدی بوده و انسانیت آنها هر روز توسط دولت‌های استبدادی و نهادهای اجتماعی و اقتصادی پایمال می‌شود و بخشی از روحانیون وابسته به نهادهای قدرت به شکل نادرستی به توجیه اقدامات حکومت‌های ستمگر مبادرت جسته و به سیاست‌های غلط آنها مشروعیتی ساختگی و دروغین بخشیده‌اند. بدین‌جهت است که ملاحظه می‌کنیم انسان مسلمان در کشاکش میان متون دینی با واقعیت خارجی از یک‌سو و ارزش‌های جهانی با هویت و نشانه‌های خاص از سوی دیگر، حقوق خویش را از دست داده است و درست در چنین دریای ناآرام و طوفانی است که کشتی نجات اسلام با برخورداری از تجربه‌ای ممتاز و برجسته راه نجاتی را در برابر خود می‌بیند. آری! امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام یکی از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین چهره‌های این تجربه ناب در جنبه‌های گوناگون زندگی انسانی و از جمله حقوق بشر به شمار می‌آید. تجربه‌ای که امروزه برای استوار ساختن پایه‌های اندیشه بلند اسلامی سخت بدان نیازمند هستیم.»
نظر شما