به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، مسجد اگرچه در اصل برای عبادت ساخته شده و سجده گاه مسلمانان برای خضوع و فروتنی به صورت انفرادی یا جماعت در برابر ذات اقدس اله به حساب می آید ولی نگرش اسلام به مسجد تنها نگرش به جایگاهی برای عبادت و اقامه نماز جماعت نیست بلکه مسجد در اسلام از زمان پیامبر همواره به عنوان یک پایگاه دینی و در برخی زمانها به عنوان پایگاه حکومت ، نقش آفرین بوده است .مسجد مهم ترین پایگاه عقیدتی، فکری و معنوی اسلامی و پیوسته کانون هدایت و مبارزه علیه کفر و الحاد و ملجأ و مأمن دلباختگان حق و فضیلت بوده است. مسجد که نخستین نهاد عینی تمدن اسلامی محسوب می شود از همان بدو تاسیس علاوه بر این که پایگاه دینی و معبد مسلمین به شمار می رفت، نخستین کانون فعالیت های سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی مسلمین نیز بود و پایه های اساسی حکومت اسلامی در زمان پیامبر اکرم در این مکان استوار شد چرا که مقر حاکمیت پیامبر در آن قرار داشت و بعدها نیز اصول و مبانی دین اسلام از همین نهاد مقدس به مردم عرضه می شد لذا در این خصوص با حجت الاسلام «علی اکبر حسینی رامندی» استاد حوزه و دانشگاه، عضوء هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
بچه های مسجد از نظر آراستگی به سبک زندگی اسلامی و ترویج این سبک از زندگی که لازمه تمدن سازی نوین اسلامی است چه نقشی را ایفا می کنند؟
این دغدغه بنده و بسیاری از کسانی است که به تمدن نوین اسلامی می اندیشند که اگر قرار باشد تمدنی را انتظار داشته باشیم و رویای این تمدن را در سر بپرورانیم باید یکی از مهم ترین مولفه های این آرمان را مسجد بدانیم؛ این اصل از مبانی فکری و باورهایی است که بیش از دو دهه در سردارم. در سال هایی برگزاری نمایشگاه قرآن در ماه های مبارک رمضان در مصلی در بازدید استاندار تهران از نمایشگاه، ایشان در بخش پژوهش که محل استقرار ما بود آمدند و به مدیر محترم بخش پژوهش گفتند ما حاضریم هر میزان هزینه ای که نیاز باشد بپذیریم تا این فعالیت شما در تهران گسترش و ادامه یابد، استاندار اذعان داشتند که بخش پژوهش که به برنامه های نمایشگاه اضافه شده و خدمات متنوعی مانند مشاوره خانواده، ازدواج، مشاوره پژوهشی مانند این را ارائه می دهد، می تواند نقش موثری در امنیت اجتماعی در شهر تهران داشته با شد. بیان این خاطره به این دلیل بود که می خواستم اهمیت نمایشگاه را بیان کنم. اما همان زمان بنده معتقد بودم، اگر تنها بخشی از هزینه های هنگفت نمایشگاه صرف امور مساجد و تأمین نیازهای فرهنگی شود، تأثیر به مراتب بیشتر از نمایشگاه در بازسازی فرهنگ دینی و امنیت اجتماعی خواهد داشت.
با توجه به ضرورت تمدن سازی و ایجاد بستر لازم برای این امر خطیر و مورد توجه در بیانیه گام دوم انقلاب، و نقش مسجد در تحقق این آرزو، بهتر است ابتدا به شاخصه های اساسی تمدن اشاره شود. همه تمدن ها برای رشد و شکوفایی خود، نیازمند مولفه هایی هستند که ویژگی جهان شمولی را داشته باشد. این روزها مبا حث تمدن و تمدن سازی به ویژه پس از فرمایشات مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب، شتاب بیشتری به خودگرفته است. امام خامنه ای هدف نهایی انقلاب اسلامی را رسیدن به تمدن اسلامی می دانند که بر چهار رکن دین، عقلانیت، علم و اخلاق بنا شده است و برای تحقق آن بایستی پنج مرحله انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی در مسیر تمدن سازی پشت سر گذاشته شوند.
در برخی پژوهش های انجام شده یازده مولفه برای شکل گیری و قوام تمدن سازی نوین اسلامی بیان شده است. دین یکی از این مو لفه ها است، یعنی وقتی ما از اسلام حرف می زنیم باید ساحت دین و آن منظومه و جغرافیای دین مطرح باشد، چون ما از یک نظام دینی سخن می گوییم و بر اساس مبانی تفکری که در باره دین پذیرفته ایم از تمدن نوین گفت و گو می کنیم. بنابراین توحید، خدامحوری، اعتقاد به وجود خالق یکتا و جهان شمولی را باید مولفه های دوم و سوم تمدن سازی اسلامی دانست. دو ویژگی که ما در مورد قرآن کریم به آن معتقدیم این است که ماهیت قرآن کریم تمدن ساز بوده و زمان شمول و جهان شمول است.
چهارمین شاخصه تمدن سازی نوین تساهل و مدارا است، یعنی یک نوع سهل گرفتن، آسان بودن. پیامبر اکرم(ص) می فرماید: دین اسلام بر اساس دین «سهله و سمحه» (دین سهل، راحت گیری و مدارا) استوار است، پنجمین مولفه آزاد اندیشی است، نمی توانیم از یک تمدن جهانی حرف بزنیم اما دیکتاتوری در آن حاکم باشد و اندیشه ها جرات و جسارت بروز و ظهور نداشته باشند، طبیعتا آزادی بیان هم می تواند در کنار آزادی اندیشه مطرح شود، «اخلاق جهانی» مولفه ششم است اخلاقی که تنگ نظرانه نباشد، بتواند تمامی جهان را با ذائقه ها و مبانی مختلف و ارزش های متفاوت در خود هضم کند . کرامت انسانی )دغدغه جهانی همه مکتب های بشری) دانش، عقلانیت، عدالت، تلاش و مجاهدت پنج مولفه از دیگرمولفه های تمدن سازی نوین اسلامی هستند.
مسجد به عنوان یک پایگاه مهم دینی از آغاز اسلام مطرح و مورد توجه بوده است. از جهت نظری ما در هیچ برهه تاریخی نه از زبان اهل بیت (ع ) و نه از زبان پیامبر اکرم (ص) و قرآن کریم سراغ نداریم که بگوییم مسجد به دلیل شرایط اجتماعی ویژه زمانی و مکانی و یا به دلیل پیشرفت های علمی و توسعه صنعت و تکنولوژی نقش خود را از دست داده است؛ مسجد همیشه نقش و کارکرد مهمی در نظام اندیشه ای اسلام داشته است. بدون تردید مسجد یکی از مکان های بسیار مناسب برای گفتمان سازی یازده مولفه ای است که ما برای تمدن سازی نوین اسلامی اشاره کردیم، شاید این سوال در ذهن شما خطور کند که چه تفاوتی میان مسجدها و فرهنگسراها و آمفی تئاترها وجود دارد و چرا باید مسجد را ترجیح داد؟ درک این مسئله سخت نیست. واژه و مفهوم مسجد دارای ویژگی هایی است، مسجد محل سجده و اوج عبودیت است، یکی از مولفه های تمدن اسالمی « توحید« ا ست لذا وقتی از توحید صحبت می شود ما نمی توانیم نسبت به خدای یکتا و آفریننده جهان بی تفاوت باشیم و در برابر او کرنش و سجده نکنیم. سجده بالاترین سطح تواضع و خضوع است. وقتی از مسجد سخن می گوییم از مکانی حرف می زنیم که با مبانی هستی شناسی، مبانی الهیاتی ما کاملا سازگار وهمسو می باشد، بنابراین واژه مسجد به تنهایی دارای پیام های زیادی برای یک مسلمان موحد می باشد. به گفته یکی از متفکران معاصر حفظ مفاهیم بنیادی تمدن برای تداوم، قوام و بقای حیات آن لازم و ضروری است.
مفاهیم بنیادی مانند شهادت، اخوت، مستضفعین، مستکبرین، طاغوت از مفاهیم بنیادی و تمدن ساز اسلامی است، واژه مسجد نیز از این منظر باید مورد توجه قرار گیرد. این مفاهیم در دوران دفاع مقدس و انقلاب اسلامی فراگیر و پررنگ شده و نتیجه آن هم کارنامه درخشانی مانند پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس در تاریخ کشورمان ایران است؛ مسجد برای فردی که موحد است بار معانی (سجود( دارد لذا وقتی مسجد را در گفتمان قرآنی فهم می کنیم واژه مسجد برای ما معانی زیادی تداعی می کند در صورتی که آمفی تئاتر و فرهنگسرا فاقد این بار معانی هستند؛ بنابراین اگر آمفی تئاتر یا فرهنگسرا و واژگانی مانند اینهای جای مساجد را بگیرند، خواسته یا ناخواسته به تدریج زیبایی شناختی های قرآنی و ملزومات مفهوم مسجد ، فراموش خواهد شد ،پس می توان گفت مسجد محور مهندسی تمدن اسلامی است. مسجد نزدیک ترین مفهوم به عبودیت و بندگی و سجده زیباترین و عمیق ترین جلوه و نماد بندگی است. در همه فرهنگ ها و تمدن های پیشین و معاصر همواره سجده جلوه اوج تواضع و خضوع انسان در برابر کسی است که قصد احترام به او را داریم و در منظومه اخلاق قرآنی «سجده» زیباترین نماد و رفتار مومنانه یک مومن در برابر عظمت خداوند است.
در داخل مسجد مکانی به نام محراب وجود دارد. محراب هم بار معنایی ویژه ای دارد، (محل حرب و جنگیدن) محراب هم محل جنگیدن با ابلیس نماد دشمنی با موحدان و هم محل جنگیدن با شیاطین انسانی است؛ از این رو مسجد این بار معانی را هم با خود دارد که با شنیدن نام مسجد در ذهن ما مبارزه خستگی ناپذیر و دائمی با دشمنان توحید، عدالت و امنیت جهان، تداعی خواهد شد؛ ظهور امام زمان (عج) از مسجد الحرام کنار خانه خدا آغاز می شود؛ و این رخ داد رستاخیزگونه از مسجد نیز نقش مسجد در احیای تمدن اسلامی را نشان می دهد. اولین اقدام پیامبر اکرم (ص) در بدو ورود به مدینه ساخت مسجد قبا و سپس مسجد النبی بود و همه امور مومنان در مسجد صورت می گرفت؛ در آن زمان مسجد پایگاه عبادت، کادرسازی، قضاوت ،آموزش و سازماندهی نیروهای نظامی نیز بود،حتی رسیدگی به امور مالی و معیشتی مردم هم در مسجد انجام می شود.
این ۱۱ مولفه شامل چه مواردی است؟
دین یکی از مو لفه های تمدن سازی نوین اسلامی است،یعنی وقتی ما از اسلام حرف می زنیم باید ساحت دین و آن منظومه و جغرافیای دین مطرح باشد،چون ما در یک نظام دینی حرف می زنیم و بر اساس یک مبانی تفکری که در آن دین پذیرفته شده از تمدن گفت و گو می کنیم. یعنی دینی که قابلیت هایی مانند توحید، خدامحوری،اعتقاد به وجود خالق یکتا و جهان شمولی داشته باشد و فقط ادعا نباشد،البته شرایط اقتصاد، اخلاق و همه نهادهای اجتماعیش هم به گونه ای باشد که قابلیت و ظرفیت جهان شمول بودن را داشته باشد، چیزی که ما در مورد قرآن کریم مدام تکرار می کنیم و معتقدیم که ماهیت قرآن کریم تمدن ساز، زمان شمول و جهان شمول است.
چهارمین شاخصه تمدن سازی نوین تساهل و مدارا است، یعنی یک نوع سهل گرفتن، آسان بودن. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: دین اسلام بر اساس دین «سهله و سمحه» (دین سهل، راحت گیری و مدارا) استوار است، پنجمین مولفه آزاد اندیشی است، نمی توانیم از یک تمدن جهانی حرف بزنیم اما دیکتاتوری در آن حاکم باشد و اندیشه ها جرات و جسارت بروز و ظهور نداشته باشند، طبیعتا آزادی بیان هم می تواند در کنار آزادی اندیشه مطرح شود. «اخلاق جهان» اخلاقی که تنگ نظرانه نباشد، بتواند تمامی جهان را با ذائقه ها و مبانی مختلف و ارزش های متفاوت در خود هضم کند. بحث کرامت انسانی (دغدغه جهانی همه مکتب های بشری) دانش، عقلانیت، عدالت، تلاش و مجاهدت نیز همه جزو مولفه های تمدن سازی نوین اسلامی هستند.
مسجد به عنوان یک پایگاه مهم دینی از آغاز اسلام مطرح و مورد توجه بوده است، از جهت نظری ما در هیچ برهه تاریخی نه از زبان اهل بیت (ع) و نه از زبان پیامبر اکرم (ص) و قرآن کریم سراغ نداریم که بگوییم مسجد به دلیل شرایط اجتماعی ویژه یا پیشرفت و توسعه صنعت و تکنولوژی نقش خود را از دست داده است؛ بنابراین مسجد همیشه نقش و کارکرد مهمی در نظام تفکری و اندیشه ای اسلام داشته است. گفتمان سازی تمام یازده مولفه ای که ما برای تمدن سازی نوین اسلامی اشاره کردیم باید در مسجد شکل بگیرد.
شاید این سوال در ذهن شما خطور کند که چرا مساجد، چرا فرهنگسراها و آمفی تئاترها نباید چنین نقشی در تمدن سازی داشته باشند؟ درک این مسئله سخت نیست،خود مسجد دارای ویژگی هایی است، مسجد محل سجده و اوج عبودیت است، یکی از مولفه های تمدن اسلامی «توحید» است لذا وقتی از توحید صحبت می شود ما نمی توانیم نسبت به خداوند واحد و مهربان متواضع نباشیم. بالاترین سطح تواضع، سجده است. ما از مکانی حرف می زنیم که با مبانی هستی شناسی، مبانی الهیاتی و مبدأ ما کاملا سازگار است.
بنابراین مسجد دارای پیام های زیادی می باشد. به گفته یکی از متفکران معاصر حفظ مفاهیم بنیادی تمدن برای تداوم، قوام و بقای حیات آن لازم و ضروری است. یکی از این مفاهیم بنیادی بحث شهادت می باشد که در دوران دفاع مقدس و انقلاب اسلامی فراگیر و پررنگ شده و نتیجه آن هم کارنامه درخشان هشت سال دفاع مقدس در تاریخ کشورمان است؛ بنابراین اگر آمفی تئاتر یا فرهنگسرا جای مساجد را بگیرند، خواسته یا ناخواسته از زیبایی شناختی های قرآنی مسجد فاصله می گیریم. مسجد برای فردی که موحد است بار معانی (سجود) دارد لذا وقتی مسجد را در گفتمان قرآنی فهم می کنیم واژه مسجد برای ما معانی زیادی تداعی می کند در صورتی که آمفی تئاتر و فرهنگسرا فاقد این بار معانی هستند؛ پس می توان گفت مسجد محور مهندسی تمدن اسلامی است. مسجد نزدیک ترین مفهوم به عبودیت و بندگی می باشد و سجده نمادین ترین واژه یا رفتار برای نشان دادن تواضع یک مومن نسبت به عظمت خداوند است که زیباترین نماد رفتار مومنانه می باشد.
در داخل مسجد مکانی به نام محراب وجود دارد. محراب هم بار معنایی ویژه ای دارد، (محل حرب و جنگیدن) محراب هم محل جنگیدن با شیطان و هم محل جنگیدن با شیاطین انسانی است لذا مسجد این بار معانی را هم با خود دارد؛ حتی ظهور امام زمان هم در مسجد الحرام کنار خانه خدا صورت خواهد گرفت که همه اینها نقش مسجد در احیای تمدن اسلامی را نشان می دهد. بر همین اساس اولین اقدام پیامبر اکرم (ص) در بدو ورود به مدینه ساخت مسجد قبا و سپس مسجد النبی بود و همه امور مومنان در مسجد صورت می گرفت؛ بنابراین مسجد پایگاه عبادت، کادرسازی، قضاوت ،آموزش و سازماندهی نیروهای نظامی نیز است؛ حتی رسیدگی به امور مالی و معیشتی مردم هم در مسجد انجام می شود.
یکی از کلیدواژه های مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب که مسیر تمدن سازی را هموار می کند، علم و پژوهش است. مسجد و بچه های مسجد در کسب علم نافع و فرصت ساز برای ساخت ایران قوی چه نقشی می توانند داشته باشند؟
در حال حاضر ما با تحولات بسیار بزرگ و انکارناپذیری در سراسر جهان روبرو هستیم. یکی از این تحولات اساسی تخصصی شدن علوم و اختصاص مکان های خاصی به عنوان مدرسه، دبیرستان، دانشگاه و مانند این ها هستیم، و به طور طبیعی مسجدها با وضعیت کنونی نمی توانند؛ نقش مراکز یاد شده را ایفا کنند؛ هرچند این امکان وجود دارد که در آینده با درک بیشتر جایگاه مسجد و نقش آن در تمدن سازی، مجموعه های آموزشی و حتی ورزشی، تفریحی و هرگونه فعالیت فرهنگی و جزاین ها با محوریت مسجدها مهندسی شود. اما به دلیل فقدان زیرساحت های نظری و سازکارهای عملی آن، امروز در باب آموزش به معنای وسیع آن، باید از اندیشه و تفکر مسجدی سخن گفت و در پی آن بود که در محیط های آموزش دانشگاه ها و نیز محیط فرهنگی و ورزشی براساس تفکر مسجدی مدیریت شود.
مقصود از تفکر مسجدی، آن دسته از نوجوانان و جوانانی هستند که در مسجدها به تدریج با اندیشه های ناب قرآنی آشنا شده اند و زندگی آنان سرشار از عشق و باورهای عمیق دینی است و با انگیزه های فراوان برای اهداف دینی تلاش می کنند. اما آنچه که مورد توجه مقام معظم رهبری نیز است، این است که افرادی که جنس شان مسجدی است در مدیریت کلان کشور حضور داشته باشند و در مسیر تمدن سازی نوین اسلامی تقش ارزنده خود را ایفا کنند. بچه های مسجد لزوما آنهایی نیستند که همه کارها و فعالیت های خود را در مسجد انجام می دهند بلکه اندیشه ها، افکار، آرمان ها و آرزوهای خود را بر اساس منطقی که در مسجد شکل گرفته، پی ریزی کرده اند،اگر از این منظر نگاه کنیم ، دانشگاه هم با حضور مسجدی ها خاصیت مسجد را پیدا می کند. «شرف المکانه بالمکین»؛ (ارزش هر جایگاه به کسی است که در آن قرار گرفته است) با این تعریف در هر زمان و مکانی که مسجدی ها حضور داشته باشند، آن مکان و زمان نقش مسجد را ایفا می کند؛ عکس آن هم صادق است، یعنی افرادی که جنس شان مسجدی نیست اگر به مسجد بروند مسجد را هم از حقیقت مسجد ، تهی می کنند.
کانون های فرهنگی هنری مساجد چقدر بستر فعالیت های بچه های مسجد در این عرصه را فراهم می کنند؟
امروز کانون های فرهنگی هنری مساجد در کنار بسیح، و کتابخانه، به مثابه نهادهای اقماری و پیرامونی مسجد محسوب می شوند. تعریف رایج در اذهان جامعه امروز ما، درباره مسجد، جایی است که در آنجا نماز و برخی مراسم مانند مراسم ختم و یا در ماه هایی مانند محرم و صفر مراسم عزاداری امام حسین (ع) برگزار می شود به همین دلیل از ابتدای انقلاب تا کنون برخی با هرگونه فعالیتی جز امور یاد شده در مسجدها مخالفت می کنند. بدیهی است با توجه به این کارکرد مسجد هرگز اجاز نمی دهند در زمانی که نماز یا مراسم ختم یا عزادرای برگزار می شود، هیچ گونه فعالیتی مانند آموزش نظامی، حرفه ای، هنری و مانند این ها در مسجد انجام گیرد، افزون بر آن مسجدها معمولا براساس همین کاردکردها ساخته شده اند و ساختمان آنها گنجایش فعالیت هایی فراتر از آن را ندارد.
به همین دلیل در کنار مساجد، ساختمان هایی را با عنوان کانون های فرهنگی هنری مساجد؛ بسیج کتابخانه، مرکز مشاوره مانند این پیش بینی شده است. بدون تردید مسجدهایی که از چنین قابلیتی برخوردار باشند، می توانند نقشی موثرتر و گسترده تر در مسیر تمدن سازی نوین ایفا کنند. چنانکه می توان مکان های را برای آموزش های تخصصی با عنوان آموزش مسجد محور پیش بینی کرد؛ برخی موسسات مردمی در شهر مشهد و جزآن در حال اجرای آموزش های مسجد محور هستند. انگیزه این گروه برای راه اندازی این شیوه آموزش به عنوان جایگزین آموزش های رایج در مدارس، نقدهایی است که نسبت به شیوه ها و محتوای آموزشی رایج در مدارس دارند؛ پس مهیا شدن زیرساخت های نظری و زمینه های مالی و مکانی برای اجرا، این آموزش ها می تواند به حوزه های هنری، صنعت، تکنولوژی گشترش یابد و زمینه و زیرساخت های لازم برای تعمیق و گسترش تمدن دینی با محوریت مساجد را فراهم آورد.
نظر شما