به گزارش خبرگزاری شبستان، پویایی هر اقتصادی به‌طور مستقیم وابسته به میزان تعاملات و مراودات در آن است و رشد متوازن، بهترین مدل رشد اقتصادی است. مدلی که در آن همه سطوح و دهک‌های درآمدی جامعه به‌صورت متوازن ارتقا می‌یابند. این نوع رشد، مستلزم کمک دهک‌های بالایی و افراد توامند به دهک‌های پایین جامعه و افراد نیازمند است؛ چرا که این رشد در دهک‌های پایین، سبب افزایش قدرت خرید آنها به‌عنوان جامعه هدف فعالیت‌های اقتصادی خواهد شد و به تبع آن سرچشمه رشد اقتصادی دهک‌های بالاتر را فراهم می‌کند.
قرض چه انواعی دارد؟
کمک مالی به افراد نیازمند به چند روش انجام می‌شود که در یک مورد آن، وجه پرداختی در اصطلاح بلاعوض است که به آن صدقه گفته می‌شود و در خصوص اجر دنیوی و اخروی آن نیز سخن بسیار است. اما در دو نوع دیگر کمک مالی، فرد گیرنده ملزم به بازپرداخت وجه دریافتی خود است که به آن را قرض می‌گویند. حال اگر در قبال این کمک مالی، فرد کمک‌کننده، وجهی مازاد بر مبلغ پرداختی طلب کند، این قرض، معامله ربوی است که یکی از گناهان کبیره در اسلام شناخته می‌شود. در مقابل این نوع معامله نیز قرضی است نیکو، به نام قرض‌الحسنه که فرد کمک‌کننده با ایمان بر این که قطعاً روزی و برکت مال، موضوعی است که تنها از سمت خداوند متعال به بندگان ارزانی می‌شود، برای مقطع زمانی مشخصی، وجهی را به فردی نیازمند قرض می‌دهد تا بلکه گره‌ای از کار او بگشاید.
قرض‌الحسنه در اصطلاح بین مردم به «وام گرفتن» معروف است که در ازای دریافت آن سودی نباید پرداخت کنند. در اصطلاح فقها، قرض آن است که مالی به دیگری تملیک شود؛ به‌طوری که او نیز ضامن بازپرداخت عین یا مثل یا قیمت آن چیز باشد. قرض‌الحسنه در فرهنگ و اصطلاح قرآنی، معنایی جامع دارد که شامل قرض‌الحسنه فقهی نیز می‌شود؛ زیرا از منظر قرآن کریم هر کار خیری که انسان برای خدا انجام دهد، قرض‌الحسنه برای اوست. خواه عبادت اصطلاحی باشد مانند نماز و روزه، خواه انفاق مالی یا کارهای خدماتی و عام‌المنفعه باشد مانند ساخت مسجد و مدرسه، یا رفتن به جبهه جنگ و جهاد در راه خدا.
آثار اقتصادی قرض‌الحسنه
قرض موجب به کار افتادن پول‌های راکد و بی‌استفاده مردم می‌شود؛ چرا که قرض‌گیرندگان معمولاً از پولی استفاده می‌کنند که از پول‌های ذخیره شده و بلااستفاده افراد است. همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، قرض در کاهش فاصله طبقاتی نیز نقش دارد و می‌تواند جریان پول را از طبقات ثروتمند به سوی طبقات کم درآمد سوق دهد و در جهت عدم تمرکز ثروت و از میان بردن فقر نقش فعال داشته باشد؛ به‌طوری که با ایجاد امکانات برای طبقات کم‌درآمد، فاصله طبقاتی کاهش می‌یابد و از سوی دیگر قرض‌گیرنده ملزم به پرداخت قرض شده و در نتیجه انگیزه کار کردن در وام‌گیرنده افزایش می‌یابد.
در ادامه به ابعاد مختلف نیکی و عظمت این امر حسنه از منظر آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصوم(ع) اشاره می‌کنم.
عملی که بهتر از صدقه است
هر چند اسلام بر امر کمک به هم‌نوع تأکید فراوانی دارد، اما با این وجود اجر اخروی قرض را بالاتر از صدقه برمی‌شمارد؛ زیرا قرض سبب می‌شود تا فرد قرض‌گیرنده در تکاپوی جبران وجه دریافتی باشد، در حالی که در موضوع صدقه، مسئله بازپرداخت اصلاً مطرح نیست و طبیعتاً فرد گیرنده نیازی به تلاش برای تأمین مجدد آن وجه ندارد. گواه این سخن آنکه حضرت محمد (ص) می‌فرمایند: «شبى كه به معراج برده شدم، دیدم بر در بهشت این چنین نوشته شده بود: صدقه 10 برابر پاداش دارد و قرض‌الحسنه 18 برابر. به جبرئیل گفتم: چرا قرض‌الحسنه برتر از صدقه است؟ گفت: چون قرض‌گیرنده همیشه به خاطر نیازش وام مى‌گیرد، اما نیازمند تقاضاى كمك مى‌كند، اگر چه بی‌نیاز باشد.» در جای دیگری نیز پیامبر گرامی اسلام (ص) در خصوص این برتری می‌فرمایند: «مسلمانى که مالش را يك بار قرض دهد، مانند اين است كه همان مال را دو بار صدقه داده است.»
معامله با خدا
هر فردی در معامله خود به دنبال بهترین سود است و هر چه طرف مقابل معامله بالاتر و بلند مرتبه‌تر، سود آن معامله نیز بیشتر است. خداوند در آیه 245 سوره مبارکه بقره خود را طرف معامله در امر قرض‌الحسنه معرفی می‌کند و می‌فرماید: «کیست که خدا را وام (قرض‌الحسنه) دهد و خدا بر او به چندین برابر بیفزاید؟» این مسئله آن‌چنان مورد تأکید خداوند قرار دارد که در آیه 17 سوره تغابن نیز بدین مضمون به آن اشاره دارد: «اگر به خدا قرض نیکو دهید، برای شما چندین برابر گرداند و هم از گناه شما درگذرد و خدا بر شکر خلق نیکو پاداش‌دهنده و بردبار است.»
راه استجابت دعا
در متون دینی توصیه‌های زیادی در خصوص راه‌های استجابت دعا مطرح شده است. یکی از آنها که بسیار مورد تأکید معصومان (ع) قرار داشته، موضوع قرض‌الحسنه بوده است. پیامبر اکرم(ص) در این خصوص می‌فرمایند: «کسی که می‌خواهد خداوند دعایش را مستجاب و غم و اندوهش را برطرف کند، سعی و تلاش کند غم و اندوه اشخاص تنگدست را برطرف نماید.»
قرض‌الحسنه، پشتوانه روزهای سختی
دوران زندگی برای هر فرد یکسان نیست و همه ما افت و خیزهای فراوانی را تجربه کرده و می‌کنیم. اگر در دوران خوشی زندگی به فکر دیگران باشیم، می‌توانیم امیدی هم به کمکشان در دوران سختی داشته باشیم. به قول آن ضرب‌المثل معروف «تو نیکی می‌کن و در دجله انداز، که ایزد در بیابانت دهد باز». در همین خصوص امیرالمؤمنین علی (ع) در نامه 31 نهج‌البلاغه که متن وصیت‌نامه ایشان است، خطاب به فرزند گرامی‌شان امام حسن مجتبی (ع) می‌فرمایند: «اگر كسي در حال بي‌نيازي‌ات از تو قرض خواست، آن را غنيمت بشمار تا اينكه در روز تنگدستي و احتياج، او نيز قرض تو را جبران کند.»
آداب و شرایط قرض
دین اسلام علاوه بر تأکید بر امر پسندیده قرض‌الحسنه، به ارائه نکاتی در خصوص آداب و شرایط انجام این امر نیز پرداخته است. خداوند در آیه 282 سوره مبارکه بقره در تشریح شرایط قرض‌الحسنه می‌گوید: «اى کسانى که ایمان آوردهاید! هنگامى که بدهى مدتدارى (به خاطر وام یا داد و ستد) به یکدیگر پیدا می‌کنید، آن را بنویسید و باید نویسندهاى از روى عدالت (سند را) در میان شما بنویسد و کسى که قدرت بر نویسندگى دارد، نباید از نوشتن خوددارى کند، پس باید بنویسد، و آن کس که حق بر عهده اوست، باید املا کند و از خدا که پروردگار اوست بپرهیزد و چیزى را فروگذار نکند». به این نکته در روایات منقول از ائمه معصوم (ع) در متونی از جمله کتاب ارزشمند وسائل‌الشیعه از شیخ حر عاملی نیز تأکید شده است. بنابراین با توجه به تأکیداتی که از جانب اسلام برای استحکام امر قرض بیان شده، اگر ما کوتاهی کرده و خسارتی دامان ما را گرفته، نباید آن را به حساب دین بگذاریم. زیرا خداوندی که توصیه به این امر پسنده کرده، دستورالعمل اجرای آن را هم ارائه کرده است.
در آموزه‌های دینی آداب و شرایط دیگری نیز در خصوص قرض دادن و قرض گرفتن مطرح شده که از این جمله می‌توان به مواردی از قبیل اینکه، «قرض همراه با اخلاص باشد»، «با دل خوش و رضایت کامل باشد» و «قرض از مال حلال باشد» اشاره کرد. همچنین ذکر شده است، کسى که به مؤمنى قرض دهد، منتظر بماند تا پرداخت قرض براى او امکانپذیر شود؛ یعنی همان‌طور که روا نیست بدهکار با فرض توانایى، پرداخت مال را به تأخیر بیندازد، همین‌طور اگر طلبکار مىداند بدهکار توانایى ندارد، صحیح نیست او را تحت فشار قرار دهد.
پرداخت نکردن دِین
همان‌طور که اسلام افراد را به قرض دادن تشویق می‌کند، بر ادای دین توسط قرض‌گیرنده در موعد مقرر تأکید فراوانی دارد و به‌شدت خلف وعده در این زمینه را بد می‌داند، چرا که این امر سبب کاهش تمایل افراد به این امر خداپسندانه می‌شود. در این زمینه امام محمد باقر (ع) می‌فرمایند: «هر گناهي با شهادت در راه خدا بخشيده و پاك مي‌شود، مگر قرض كه كفاره‌اي ندارد، جز اينكه توسط شخص بدهكار يا شخص ديگري پرداخت شود يا اينكه طلبكار گذشت کند.» همچنین پيامبر اكرم (ص) نیز در تقبیح تأخیر در ادای به قرض می‌فرمایند: «كسي كه قادر به پرداخت حق ديگران است، اگر طلبكار را معطل كند، در مقابل هر روز تأخير، گناه شخص باجگير در نامه عملش ثبت خواهد شد.» حضرت محمد (ص) در جای دیگری نیز تأخير در پرداخت قرض توسط انسان توانمند و غني را نوعی ظلم بر‌می‌شمارند. امام رضا (ع) نیز کسی را که قرض گيرد، در صورتي كه تصميم داشته باشد آن را پس دهد، تا زمان پرداخت قرض در امان خدا می‌دانند و می‌فرمایند: «اما اگر تصميم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، پس او دزد محسوب مي‌شود.»
نویسنده: محمدامین شرکت‌اول
نظر شما