مسجد «امام خمینی(ره)»؛ دومین مسجد جامع بزرگ تهران

خبرگزاری شبستان، گروه مسجد و کانون های مساجد- فاطمه اقبالی: مسجد امام خمینی(ره) یا مسجد شاه بازار در سال های هزار و دویست و بیست و دو تا هزار و دویست و چهل هجری قمری ساخته شده است، از معمار و سازنده مسجد نامی به میان نیامده است اما به نظر می رسد شخصی به نام «عبدالله خان معمار باشی»، معمار دربار فتحعلی شاه، معمار و سازنده این بنا بوده است که در ساخت و معماری کلی آن و حتی پاره ای از جزییات به مسجد وکیل شیراز توجه داشته است. البته ناگفته پیداست در ساخت و تزیین مسجد هنرمندان بسیاری از شیراز و اصفهان و سایر نقاط کشور شرکت داشته اند. بعد از پایان کار مسجد، فتحعلی شاه برای امامت مسجدی که ساخته بود فردی به نام «سید محمد مهدی» از علما سادات خاتون را از اصفهان به تهران آورد.

یکی از سنت های بسیار عجیب دوران قاجاری بست نشینی در اماکن مقدس بوده است. مسجد امام از مکان های مورد علاقه متهمان و مجرمان برای بست نشینی بود تا مورد عفو ملوکانه قرار بگیرند. ناصرالدین شاه با حکمی که از سید ابوالقاسم امام جمعه گرفت بست نشینی را در مسجد امام ممنوع و موقوف نمود و بعد از آن این مکان مقدس از شر مجرمان قجری آسوده گشت.

مسجد امام خمینی(ره) یا همان مسجد شاه بازار در برابر ارگ تهران مقابل خیابان ناصر خسرو بنا شده است. بعد از ساخت این مسجد در زمان فتحعلی شاه، بازار تهران و راسته های آن تا ارگ تهران توسعه یافته و بازارهای متفرق، یکی شده و بازار واحدی را می سازند. مسجد بعد از مدتی به یکدیگر از ورودیه های اصلی بازار تهران تبدیل می شود و به همین جهت در جلوخان مسجد از ابتدای بنای آن تعدادی حجره و مغازه ساخته می شود که این ها همه وقف خود مسجد هستند.

این مسجد با قدمتی در حدود ۱۸۰ سال از زیباترین مساجد تاریخی تهران است. بنابر شواهد تاریخی این مسجد دومین مسجد جامع بزرگ تهران بعد از مسجد جامع بازار یا جامع عتیق بود.

مسجد امام از مساجد چهار ایوانی کامل مشتمل بر صحن وسیع میانی، گنبد خانه، شبستان های ستون دار، رواق ها، سردر ها و جلوخان شمالی به همراه تزیینات زیبایی می باشد؛ تزیینات مسجد شامل کاشی کاری، گچ کاری، مقرنس، حجاری و کتیبه های خطی می باشد. سردر شمالی دارای فضای جلوخان مستطیل شکل است که با هفده پله سنگی از سطح خیابان به ایوان شمالی مسجد راه پیدا می کند.

دو شبستان ستون دار بزرگ که هر کدام از آن ها دارای چهار دهانه در جهت صحن می باشند در طرفین غرب و شرق گنبد خانه با پوشش چشمه طاق مشاهده می شود. در هریک از این شبستان ها دو محراب قرار دارد. یک شبستان ستون دار دیگر نیز در ضلع شمالی  این مسجد قرار گرفته است که به خاطر افتاب گیر بودن آن، به نام شبستان گرم شهرت گرفته است.

درهای چوبی این مسجد هنر هنرمندانی است که دویست سال پیش با قلم و تیشه و چکش و ابزار دیگر از چوب خام پیکره ای جاندار ساخته اند با رنگ و لعاب و روغنی نو تا ببینی و یاد کنی خالق آن درخت و چوب حاصل از آن درخت را.تزئینات کاشی کاری مسجد به دو نوع خشتی و معقلی بوده که سطوح داخلی ایوان به وسیله کاشی های معقلی پوشیده شده است.

در پشت ایوان جنوبی گنبدخانه قرار دارد که فضای مریعی است که در بالا با گوشه سازی به کثیر الاضالع تبدیل گشته و گنبدی در بالای آن قرار گرفته است. ویژگی خاص گنبد ابن بنا طوقه یا گنبد کوچک تر با روزنه هایی در ساق آن است که آن را بر راس گنبد اصلی بنا ساخته اند و پوشش ورقه های زرین دارد. فضای زیر گنبد با کاشی کاری و گچ کاری های زیبا تزیین شده است و در ضلع جنوبی آن محراب قرار گرفته  و در اضلاع دیگر آن درگاه هایی وجود دارد که به ایوان جنوبی و شبستان های ستون دار جانبی راه پیدا می کند.

از کتیبه های موجود در مسجد می توان به سنگ نوشته متضمن به تاریخ هزار و دویست و بیست و نه هجری قمری، نام فتحعلی شاه، شکیات نماز به خط ثلث “مهدی ملک الخطاب”، کتیبه قرآنی  گنبد خانه، و کتیبه هایی متضمن قصیده هایی از فتحعلی خان ملک الشعرا و مجتهد الشعرا اشاره کرد.

صحن وسیع مسجد به شکل مربع و ابعاد شصت و پنج در شصت و پنج متر با سطح سنگفرش شه در میانه دارای حوض بزرگی است. در میان این حوض یکی از قدیمی ترین ساعات های ایران قرار دارد که با توجه به حرکت خورشید و سایه ای که روی آن می افتد می توان تعیین زمان کرد.

مسجد امام شاهد وقایع تاریخی بسیاری در طول عمر خویش بوده است از حضور پادشاهان قاجاری به قصد ادای فریضه یا حضور در مراسمی مذهبی گرفته تا تحصن بازاریان بعد از به چوب بسته شدن بازاریان توسط حاکم تهران در جریان انقلاب مشروطه و ترور رزم آرا نخست وزیر ایران و شهادت شهید لاجوردری در مسجد هنگام انتقال به بیرون بازار و هزار هزار واقعه کوچک و بزرگ تاریخی که در زندگی مردم ایران تاثیر گذاشته است.

این مسجد از جاهایی است که هنوز مورد توجه عوام و خواص می باشد و به نظر می رسد باید فکری برای حجره ها و مغازه های اطراف و جلوخان سردر شمالی مسجد نمود و تا اندازه ای شغل ها را با فضای فرهنگی و معنوی مسجد امام مرتبط ساخت.این مسجد در تاریخ ۱ مهر ۱۳۶۳ با شمارهٔ ثبت ۱۶۶۷ به ثبت ملی رسیده‌ است.