شهید باقر صدر یک فقیه تحول خواه بود

خبرگزاری شبستان- مشهد- مرضیه وحدت؛ مرحوم شهید «سید محمد باقر صدر» یکی از شخصیت های بی نظیر در جهان اسلام بود، او یک انسان نابغه، یک فقیه جامعه الشرایط و نو اندیش، تحول گرا و در عین حال یک ادیب و یک نویسنده بزرگ بود که متاسفانه دشمن خیلی زود این شخصیت والا و پرافتخار را از جهان تشیع گرفت. به مناسبت سالروز شهادت آیت الله سید محمد باقر صدر و خواهر ایشان با حجت الاسلام موسی دانش پژوهشگر بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی گفتگویی داشته ایم که در ادامه تقدیم می شود.

در خصوص ویژگی های علمی، سیاسی و معنوی شهید باقر صدر توضیح بفرمایید.

شهید سید محمد باقر صدر یکی از شخصیت های بی نظیر در جهان اسلام بود که از توصیف خارج است، او یک انسان نابغه، یک فقیه جامعه الشرایط و نو اندیش، تحول گرا و در عین حال یک ادیب و یک نویسنده بزرگ بود که متاسفانه دشمن خیلی زود این شخصیت والا و پرافتخار را از جهان تشیع گرفت، مرحوم شهید صدر ویژگی هایی داشته که ما کمتر در دیگر علما می بینیم، وی یک فقیه تحول خواه بود یعنی می خواست در حوزه و از جهات دیگر تحول ایجاد کند و یک اندیشه تربیتی و آموزشی خاص داشت.

سبک آموزش حوزه های شیعی در قم، نجف و مشهد که شبیه به یکدیگر هستند، قدیمی است، کتابهایی که تدریس می شود با همان سبک قدیمی است و کتابهایی که نوشته شده مربوط به بیش از 100 سال پیش است و اصلا سازگاری با شرایط امروز ندارد و همچنین سبک نگارش این کتابها با زبان 100 سال پیش نوشته شده ، مطالب آن خیلی پیچیده است و خیلی کتابها قطور و پرحجم است.

در نتیجه برای خواندن و یاد گرفتن این کتابها عمر یک طلبه ضایع می شود. ایشان می خواستند این کتابها را به یک سبک جدید بنویسد به عنوان مثال کتاب «رسائل» و کتاب « کفایه الاصول» که در حوزه تدریس می شود، شهید می خواستند این کتابها را به سبک جدید و با قلم روز بنویسد لذا کار خود را شروع کردند و کتابهایی نیز در این خصوص نیز تالیف کرده است از جمله کتاب «حرقات الاصول» که اصول ابتدایی است و طلبه های مبتدی این کتاب را می خوانند و در حال حاضر این کتاب در حوزه های علمیه مشهد، نجف و قم تدریس می شود.

ایشان می خواست سطوح عالیه را به همین ترتیب بنویسد و به سبک جدید در بیاورد اما متاسفانه دشمن اجازه نداد و این عالم و فقیه بزرگ و تحول خواه را که باعث افتخار شیعه بود خیلی زود از ما گرفت. شهید صدر

آثار مطرح ایشان چیست و چه کاربردی در حوزه های علمیه ما دارد؟

ایشان آثار زیادی دارد از جمله در رشته فلسفه «فلسفتنا» نوشته که در برابر فلسفه های غرب فلسفه اسلامی را مطرح می کند و کتاب «اقتصادنا». همان طور که می دانید مسئله اقتصاد امروز درجهان حرف اول را می زند و هر کشوری که اقتصاد قوی دارد، می تواند در جهان حرفی برای گفتن داشته باشد. نظام های اقتصادی مختلف در جهان مطرح است که بالاترین و بزرگترین نظام های اقتصادی مطرح نظام سوسیالیسم و کمونیسم که پدید آورنده آن مارکس المانی بود  و دیگری نظام سرمایه داری غرب است که اکنون در امریکا، اروپا و در جهان غرب حاکم است.

اما در مسئله اقتصاد قبل از شهید صدر اثری پدید نیامده بود که اقتصاد را از دیدگاه اسلام مطرح کند که آیا این راه، روش اقتصادی و نظام اقتصادی دارد یا نه و این شهید صدر بود که برای اولین بار کتاب «اقتصادنا» را نوشت و در اینجا ایشان اقتصاد سوسیالیسم و کمونیسم و اقتصاد سرمایه داری را رد می کند و تنها اقتصادی را که برای جامعه اسلامی مناسب می داند، اقتصاد اسلامی است. ایشان می گوید: اسلام از خود اقتصاد و نظام اقتصادی، مذهب و روش اقتصادی دارد و کتاب اقتصادنا در همین راستا نوشته شده است.

همچنین تمام نظریات جدیدی که ایشان مطرح کردند چه درباره حوزه، حکومت، تدوین قانون اساسی، تشکیل نظام اسلامی و معتبر و علمی بوده است.

درباره اثری که شما از شهید صدر کار ترجمه آن را انجام دادید توضیح بفرمایید.

اثر بنده ترجمه کتاب «اندیشه تربیتی شهید صدر» تالیف یکی از شاگردان شهید صدر است. در این کتاب زندگی مرحوم شهید صدر را بیان می کند و در ادامه روش های تربیتی و آموزشی ایشان را در این کتاب به رشته تحریر در آورده است و نقدی که بر روش ها و آموزش های سنتی دارد و بعد به عنوان جایگزین روش های جدید و روش هایی که مطابق با چهان امروز باشد را مطرح می کند.

کتابی بسیار جالب و زیبا است که اکنون در دست چاپ است و تا یک ماه دیگر توسط بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر می شود. این کتاب به ویژه برای حوزیان و مدیران حوزه که یک روش و یک سبک جدید از آموزش را برای حوزویان مطرح می کند، بسیار مهم است.

حزب بعث از ابتدا با حوزه نجف و به‌خصوص امثال شهید صدر دشمنی داشت، این دشمنی حزب بعث و صدام با شهید صدر چه‌زمانی تشدید شد و تصمیم گرفت شهید صدر را از سر راه بردارند؟

بنده شهید باقر صدر را یکی از شهدای انقلاب اسلامی میدانم نه یک شهید عراقی، به این دلیل که او قبلا هم در نجف و مخالف با رژیم بعث عراق بود اما رژیم کمتر مزاحم ایشان می شد و اختلافات به گونه ای نبود که رژیم درصدد دستگیری او باشد، زمانی رژیم بعث شهید صدر را دستگیر کرد و در مورد ایشان حساس شد که وقتی امام خمینی وارد ایران شد و پیروزی انقلاب اسلامی را اعلام کرد ایشان اولین عالم اسلامی بود که به امام پیروزی انقلاب اسلامی را تبریک گفت و همین تبریک گفتن و نامه فرستادن ایشان به امام موجب شهادت ایشان شد.

زمانی که انقلاب را تبریک گفت و همکاری و اطاعت خود را از امام خمینی اعلام کرد، رژیم بعث از ایشان خواست که نامه خود را پس بگیرند و آن را ابطال کند اما شهید باقر صدر قبول نکرد. بارها حذب بعث افراد را واسطه قرار داد که شهید صدر از پشتیبانی انقلاب ایران و از امام خمینی دست بردارد اما شهید صدر نپذیرفت، در اینجا بود که حساسیت رژیم نسبت به ایشان خیلی زیاد شد و موجب شد که ایشان و خواهرشان را دستگیر و به شهادت رساندند.

علت ماندگاری آثار شهید باقر صدر چه بوده است؟

اولا آثار ایشان علمی است و آثاری است که موضوعات ابتکاری را مطرح کرده یعنی یک چیزهای جدید را خلق کرده است و نوآوری هایی را به وجود آورده است و راههایی را پیش پای علما و طلاب می گذارند که آنها با استفاده از این راهها می توانند تحولی در حوزه ایجاد کنند. همچنین اسلامی بودن نظریات ایشان و اینکه از قران، روایات و منابع اسلامی این نظریات گرفته شده است دلیل دیگر ماندگاری اثار ایشان است.

ایشان برداشت های نویی از همین منابع اسلامی داشته که کار هرکس نیست و یک دلیل دیگر ماندگاری آن این است که آثارشان در سطح بالایی از رتبه علمی قرار دارد و آثار ایشان آثار نویی است که قبلا وجود نداشته است و ایشان در موضوعاتی قلم زده است که این موضوعات مورد نیاز امروز است مثل «فلسفتنا» که درباره فلسفه اسلامی و رد فلسفه کمونیسم و امپریالیسم صحبت کرده است که مورد نیاز امروز جامعه ما است.

یا کتاب « اقتصادنا» که درباره اقتصاد اسلامی صحبت می کند و روش بانکداری بدون ربا نمونه ای از آن است در حالی که قبلا این مطرح نبود و در حوزه های علمیه چنین کتابی نوشته نشده بود و تا همین الان علما و نمایندگان مجلس از همین کتاب « البنک اللاربوی فی الاسلام (بانک بدون ربا در اسلام)» ایشان استفاده می کنند و کتابی به روز است و نظیر آن وجود ندارد.

بیشتر تالیفات ایشان در چه موضوعاتی بوده است؟

تالیفات ایشان در مورد فقه، اصول، فلسفه، منطق، ریاضی و موضوعات مختلف است ایشان در ریاضی یک نابغه بوده است به قدری در مورد ریاضی دارای هوش سرشاری بود که اساتید ریاضی در بغداد برای حل مسائل ریاضی نزد ایشان می آمدند و نبوغ ایشان در همه مسائل بوده است.

شهید باقر صدر گرایش زیادی به امام خمینی داشتند، چرا؟

ایشان می گفت یک مرجع تنها وظیفه او بیان مسائل عبادی مردم نیست بلکه وظیفه مرجع تقلید این است که مشکلات مردم را درک کند و باید یک نظام اسلامی تشکیل دهد و چون شهید صدر آن چیزی را که خود دبنال آن بود و نتوانسته بود در عراق پیاده کند، با پیاده شدن آن در ایران توسط امام راحل، شیفته امام شد به گونه ای که به شاگردان خود می گفت« «ذوبوا فی الإمام الخمینّی کما ذاب هو فی الإسلام» در امام خمینی ذوب شوید یعنی کاملا از ایشان اطاعت کنید. او خواسته و هدف خود را در امام خمینی می دید به همین دلیل تا آخرین نفس از حمایت امام راحل دست برنداشت.

حوزه در آن زمان شخصیت هایی چون امام خمینی، امام موسی صدر و یا باقر صدر را پرورش داد اما الان حوزه های الان نتوانسته شاگردانی مثل این افراد را تربیت کند، این خلا چطور باید جبران شود و چه اتفاقی باید در حوزه های ما بیفتد که افراد این چنینی تربیت شوند؟

شخصیت هایی چون امام خمینی و شهید صدر این گونه افراد در هر زمانی و اندک زمانی نمی شود تربیت کرد. تربیت این افراد زمان می برد و حوزه های علمیه اگر می خواهد افراد را شناسایی کند باید افراد با استعداد را شناسایی و تربیت کند و برنامه هایی ویژه ای برایشان بگذارند اما اگر به طور طبیعی بخواهد این گونه شخصیت ها را تربیت کند زمان می برد و چندین سال باید بگذرد.

در پایان مطلبی اگر دارید که باید در این خصوص ذکر شود، بفرمایید.

باید آثار افرادی چون شهید مطهری و شهید صدر را احیا کنیم و عملا اندیشه های این ها را در زندگی خود پیاده کنیم، به ویژه مدیران حوزه باید همین روش را دنبال کنند. یکی از هدف های شهید صدر این بود گه یک روحانی نباید تنها به کتابهای حوزه بسنده کند باید در کنار آن مسائل دیگر و رشته های دیگر را فراگیرد. الان در حوزه افرادی داریم که فقط در فقه و یا در اصول و یا در کلام و تفسیر تخصص دارد و اینها نمی تواند پاسخگوی مسائل جامعه باشد.

فردی چون شهید صدر که خود در چندین رشته تخصص داشته باشد پیدا نمی شود و بسیار نادر است و سالها زمان می برد که یک فردی این چنینی تربیت شود اما افراد معمولی را باید هر کدام در یک رشته ای متخصص تربیت کنیم بعضی افراد در فقه، اقتصاد، کلام، سیاست و امور تربیتی و افراد را تقسیم بندی کنیم و در رشته های مختلف اینها را تربیت کنیم تا بتوانیم پاسخگوی مسائل و نیازهای جامعه باشیم