نقش مسجد در اقتصاد محله

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان،دین اسلام از پیوندى دوگانه مستقیم و غیرمستقیم با اقتصاد برخوردار است. پیوند مستقیم اسلام  با اقتصاد از آن جهت است که مستقیما یک سلسله مقررات اقتصادى در خصوص مالکیت ها مبادلات، مالیات ها، ارث، صدقات، وقف، مجازات هاى مالى دارد.

پیوند مستقیم اسلام با اقتصاد از طریق اخلاق است. در این جهت، برخى مذاهب دیگر نیز کم و بیش چنین مى باشند. دین اسلام، مردم را به امانت، عفت و عدالت، احسان، ایثار، دورى از دزدى، خیانت، رشوه توصیه مى کند. از این رو از طریق تبلیغ در مساجد و تأثیرگذارى اخلاقى در ذهنیت فرد به تربیت فرد از نقطه نظر اقتصادى پرداخته و از این رو جامعه را از اقتصادى اسلامى برخوردار مى نمایند. مساجد مى توانند در رشد و توسعه زندگى مردم حتى با وجود کمبود صنایع، نقش مهمى ایفا کنند. مساجد مى تواند به بسیج مردم جهت اقدام جمعى براى انجام لازم امور مطلوب اجتماعى کمک کنند. در این راستا، مساجد قادرند با انگیزه دادن به مردم، به رشد روحیه خودیارى و انجام امور داوطلبانه در سطح محله اى کمک به سزایى نمایند. در این جاست که باید متذکر شد، تا زمانى که مساجد نقش مبتکرانه خود در مسایل اجتماعى را ایفا نکنند، به هیچ وجه قادر نخواهند بود تا به توان اجتماعى در جوامع انسانى دست یابند.

به منظور رشد و توسعه ارزش هاى اجتماعى اسلامى، سازماندهى اجتماعى و نیز به منظور افزایش قدرت مانور و تحرک جمعى مسلمانان به ویژه در سطوح محله اى، لازم است فعالیت هایى در سطح محدود محلى و محله اى صورت گیرد تا نهایتا از آن طریق بتوان تخصیص، توزیع و بهره ورى از منابع اقتصادى و ملى را تحت نظارت درآورد.

 مسجد به طور مستقیم داراى کارکرد اقتصادى نمى باشد. در روایات و احادیث نیز انجام معاملات اقتصادى در مساجد باطل و بى اثر خوانده شده و انجام معاملات اقتصادى اعم از خرید و فروش کالا و... مکروه قلمداد شده است. کارکرد اقتصادى مساجد به صورت غیرمستقیم بوده و عمدتا از طریق موعظه و نصیحت و نیز بیان احکام خرید و فروش و انجام فعالیت هاى اقتصادى صورت مى گیرد. نقش اساسى مساجد در حوزه اقتصاد، تأکید فراوان بر رعایت انصاف و عدالت در انجام معاملات و فعالیت هاى اقتصادى تنها با هدف رضایت خداوند و رفع حوایج و نیاز مسلمانان و نه در نظر گرفتن انگیزه هاى مادى و سودجویانه است که چنین نقشى خود زمینه هایى جهت ایجاد رقابت سالم و تأثیر مثبت در روند معاملات و فعالیت هاى اقتصادى را به همراه دارد.

در صدر اسلام، اکثریت تجار و بازرگانان به محض ورود به شهرها و محلات به مساجد مراجعه مى نمودند؛ از این رو حضور آنان در مساجد نشان از ورود کالاهاى جدیدى داشت که به محض اتمام نماز، خریداران کالا وارد بحث و مذاکره براى خرید و فروش یا مبادله مى شدند.

در آن زمان اگرچه خرید و فروش و فعالیت هاى اقتصادى مستقیما در داخل مساجد صورت نمى گرفت و هنگام حضور در مساجد اصل همه کارها بر محور عبادت و نیایش استوار بود و دید و بازدید و گفت وگو براى تبادل و خرید بعد از انجام عبادى صورت مى گرفت، اما محوریت اقتصادى مساجد در رونق اقتصاد محلات و شهرها همواره از اهمیت خاصى برخوردار بود. از جمله دیگر کارکردهاى اقتصادى مساجد که با مشارکت و همیارى مردم و در جهت کمک اقتصادى به مردم صورت مى گیرد، مى توان به تشکیل صندوق هاى قرض الحسنه، حفظ سپرده هاى مردمى و واگذارى وام بدون بهره اشاره نمود که از طریق شوراى صندوق قرض الحسنه مساجد صورت مى گیرد.این سنت حسنه قرون متمادى است که در میان مؤمنین نمازگزار مساجد انجام مى شود.

با توجه به تأکیدات فراوان آیات و روایات درخصوص منع انجام معاملات ربا، تشکیل صندوق هاى قرض الحسنه از جمله بهترین روش هاى اقتصادى براى رفع احتیاجات مالى و اقتصادى مردم به شمار مى آید که خاستگاه اولیه تشکیل آنها، مساجد بوده اند. علاوه برآن مى توان از تشکیل فروشگاه ها و تعاونى هاى مصرف محله نام برد که توسط هیأت امناى مساجد جهت رفع نیازهاى ضرورى خانوارهاى محلى، ساکن در حوالى مساجد صورت مى گیرد.

از انواع دیگر فعالیت هاى اقتصادى که عمدتا مساجد در شکل گیرى آنها نقش اصلى را ایفا مى کند مى توان به جمع آورى پول براى مستمندان و نیازمندان، خرید جهیزیه براى خانواده هاى کم درآمد، شغل یابى و فراهم ساختن فرصتهاى شغلى مناسب  و پویا براى افراد بیکار و جمع آورى کمک و اعانه براى ساخت کارگاه هاى تولیدى و مرکز کوچک اقتصادى محله اى اشاره نمود. از جمله دیگر نقش هاى غیرمستقیم مساجد در امر اقتصاد، جلسات وعظ و خطابه و سخنرانى ائمه جماعات و سخنرانان در مساجد درخصوص رعایت اخلاق اسلامى در معاملات اقتصادى مى باشد.

با توجه به اینکه مساجد در اکثر جوامع اسلامى داراى محوریت اصلى بوده و از نقش فعالى در مراکز بازار و مراکز اقتصادى شهرها و محلات برخوردار مى باشند. از این رو به هنگام نماز، مساجد محل مراجعه بازاریان، کسبه و اصناف بازار و مراکز اقتصادى محله مى باشند. امام جماعت نیز در هر جلسه نماز، ضمن دعوت نمازگزاران که عمدتا در فعالیت هاى اقتصادى فعال مى باشند، آنان را به رعایت اخلاق اسلامى و اقتصادى و رعایت انصاف و عدل در معاملات و فعالیت هاى اقتصادى دعوت مى کند. این قبیل موعظات و سخنرانى هاى ائمه جماعات در مساجد تأثیرى عمیق در نمازگزاران ایجاد کرده و به تبع، آنان از نظر اخلاقى و براى رعایت مسائل شرعى ملزم و مقید به فعالیت سالم اقتصادى مى شوند. به طور کل مى توان گفت که مساجد و بازرگانان، خدمات متقابل و نهایتا دستاوردهاى متنابهى براى یکدیگر دارند. به عبارت دیگر همچنان که مساجد در امور اقتصادى به کمک تجار و بازرگانان مى شتابند، بازرگانان نیز با احداث مساجد نقش مهمى در گسترش و توسعه اسلام و شکوفایى اقتصادى دیگر محلات داشته اند.

با وجودى که هیچ یک از ادیان بزرگ من جمله دین مبین اسلام، از رهیافت ضد سرمایه دارى برخوردار نمى باشند و سرمایه دارى از نظر علمى درست و از نظر عملى ناگزیر و بى جانشین است. اما گویى بار اخلاقى منفى دارد. در این راستا، ادیان بزرگ و به ویژه دین اسلام به این پیامدهاى منفى اخلاقى منتج از سرمایه دارى و زراندوزى توجه داشته و چاره هایى من جمله دریافت خیرات و مبرات واجب، صدقات مستحق، وقف و انجام امور خیریه تأکید داشته اند. در اسلام که مساجد به کانون محوریت انجام امور عبادى، فرهنگى، اقتصادى و... معرفى و در نظر گرفته شده اند عهده دار مبارزه با چنین پیامدهاى منفى اخلاقى در امور اقتصادى از طریق دریافت خمس و زکات از تجار و بازرگانان و صرف آن جهت تأمین افراد نیازمند و نهایتا تأثیرگذارى در شکوفایى و رونق اقتصادى جامعه به ویژه اقتصاد خرد (اقتصاد محله اى) مى باشند. بهره ورى مفهومى بسیار گسترده داشته و در برگیرنده بهینه سازى تمامى عوامل مؤثر در فعالیت سازمان ها و نهادهاى دولتى، مردمى، تعاونى و... مى باشد.

تلاش براى بهبود بهره ورى در کلیه عرصه ها به منظور استفاده عقلایى و بهینه از توانمندى ها و استعدادهاى بالقوه و بالفعل با هدف  ارتقاى جایگاه نهادها نه تنها در کشورهاى در حال توسعه بلکه در کشورهاى صنعتى نیز همچنان ادامه داشت و موضوع مربوط به گذشته نیست، بلکه همواره در حال و آینده مدنظر مدیران، سیاستگذاران و برنامه ریزان مى باشد.

  متأسفانه در اغلب کشورهاى در حال توسعه با وجود ثروت هاى طبیعى فراوان، نیروى انسانى و... مسیر توسعه اقتصادى همواره با موانعى روبروست که بخش اعظم آن ناشى از فقدان توان مدیریتى کارآمد در بهره گیرى از استعدادها و توانمندى هاى بالقوه و بالفعل مى باشد. در اینجاست که نظام مدیریت اسلامى با عنوان نظام مدیریت مشارکتى با تأکید بر رشد و توسعه بهره ورى در هر مجموعه اقتصادى ـ اجتماعى با یارى گرفتن از مشارکت مردم به ویژه در سطح محله اى، در شناسایى تنگناها و یافتن راه هاى مناسب براى غلبه بر آنها، به سرعت اقدام نموده و توفیق مى یابد. در این حالت با واگذارى امور به مردم و فراهم آمدن امکان مشارکت و حضور آنان در صحنه هاى گوناگون اجتماعى و سپارش فعالیت هاى اجتماعى، اقتصادى، فرهنگى و... و مدیریت آن به خود مردم، از تصدى دولت کاسته شده و مردم خود داوطلبانه به مشارکت در فعالیت هاى اجتماعى، اقتصادى، سیاسى مشتاق و علاقه مند مى گردند. از جمله دیگر اقداماتى که مى توان به واسطه مساجد با مشارکت مردم در راستاى تسهیل روند ارتقاى بهره ورى و توسعه اقتصادى به ویژه در سطح محله اى مى توان از موارد ذیل نام برد:

 1 ـ ایجاد پایگاه هاى تحقیق و توسعه در کلیه زمینه ها و امور، در مساجد به ویژه مساجد منطقه اى و محله اى.

2 ـ برنامه ریزى دقیق با توجه ویژه به بافت فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى هر منطقه و محله.

3 ـ فراهم سازى امکان برخوردارى همگان از فرصت مشارکت در امور و تقویت زمینه هاى مشارکت در راستاى حذف تبعیض ها و فرصت هاى رانت جویى و فساد ادارى و اقتصادى.

4 ـ تربیت نسل پرتلاش، خلاق، مدیر و مدبر در تمامى زمینه ها و تخصص هاى مورد نیاز جامعه امروز جهت هموارسازى مسیر ارتقاى بهره ورى.

نقش مساجد در اقتصاد محله اى

از جمله مهمترین کارکردهاى مساجد در اقتصاد محله اى مى توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1 ـ شناسایى افراد مستمند و مسکین نمازگزار محل.

۲ـ جمع آورى هدایا و کمک هاى اهالى براى نیازمندان محل.

3 ـ کمک در جمع آورى کمک هاى مردمى براى حوادث غیرمترقبه نظیر سیل، زلزله، جنگ و... .

 4 ـ برگزارى جلسات مشاوره براى خانواده ها و امر ازدواج.

5 ـ تشکیل فروشگاه تعاونى مصرف مسجد.

6 ـ خیریه، اعانات، خیرات و صدقات به واسطه نصب صندوق هاى خیریه در مساجد.

7 ـ راه اندازى صندوق قرض الحسنه.

8 ـ راه اندازى درمانگاه و داروخانه.

9 ـ دعوت از مستمندان در ایام اطعام عمومى.

 10 ـ برگزارى مراسم جشن هاى مردمى و ازدواج با کمترین هزینه.