ایشان نخستین نوه پیامبر گرامی اسلام (ص) و نخستین فرزند امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) هستند، کنیه مبارکشان «ابومحمد» بود و نامشان «حسن»، البته ایشان به خاطر بخشندگی و سخاوتندی فراوانشان به «کریم اهل بیت (ع)» هم مشهور هستند.
ایشان بین شیعیان اثنی عشری به امام حسن مجتبی (ع) مشهور هستند، امامی که 10 سال از سال 40 قمری و پس از به شهادت رسیدن حضرت امیرالمومنین علی (ع) تا سال 50 قمری که توسط «جعده (لعنت الله علیها)» که همسر امام (ع) بود، به شهادت رسیدند، زعامت شیعه را بر عهده داشتند.
ایشان یکی از افرادی هستند که نام مبارکشان در مسئله «کساء» که شرح داستان و اتفاق آن به حدیث «کساء» مشهور است، آمده است، ایشان همچنین در واقعه مباهله هم حضور داشتند که آیه ای هم در این رابطه به پیامبر گرامی اسلام (ص) نازل شد، همچنین ایشان یکی از افرادی هستند که آیه «مودت» در مورد آنان نازل شده است.
این امام همام (ع) چند مرتبه با پای پیاده به سفر حج رفتند و می فرمودند: «شرم دارم از پروردگار، او را ملاقات کنم ولی گامی به سوی خانه او بر نداشته باشم.»، ابن شهر آشوب در صفحه 14 جلد چهارم کتاب «المناقب» نوشته است: «زمانی که ایشان وضو می گرفتند، تمام مفاصلشان می لرزید و رنگ رخ ایشان زرد می شد و زمان ورود به مسجد می فرمودند: «ای نیکوکار، ای نیکوکار! خطاکار به درگاه تو آمده، پس بدی هایم را در مقابل خوبی هایت نادیده بگیر».
نقل شده ایشان 2 مرتبه تمام زندگی خویش را به نیازمندان بخشیدند و سه مرتبه هم اموال خویش را به 2 قسمت کردند و نیمی خود برداشتند و نیمی هم به نیازمندان هدیه کردند، پیامبر گرامی اسلام (ص) در حدیثی فرمودند: «هر کس حاجتی از برادر مؤمنش برآورده کند، مانند کسی است که سالیان دراز به عبادت مشغول بوده است»، از این رو ایشان طواف و اعتکاف خود را نیمه تمام می گذاشتند و به رفع گرفتاری های مردم می پرداختند.
علامه مجلسی در کتاب «بحار الانوار» جلد ۴۳، صفحه ۳۵۲، نوشته است، ایشان رفتار مناسبی با زیردستان خود داشتند، روزی خدمتکار ایشان خطایی کرد زمانی که نزد امام حسن مجتبی (ع) آمد، گفت: «و العافین عن الناس (به معنی: و خشم خود فرونشانند و از (بدیِ) مردم درگذرند)»، پس امام (ع) فرمودند: «از تو گذشتم»، او ادامه داد: «و الله یحب المحسنین (به معنی: و خدا دوستدار نیکوکاران است)»، امام (ع) فرمودند: «تو در راه خدا آزاد هستی و دو برابر دستمزدی که به تو می‌دادم، به تو می‌بخشم.» (توضیح اینکه این 2 متنی که خدمتکار امام (ع) گفت بخش هایی از آیه شریفه 134 سوره مبارکه «آل عمران» بوده است.)
از ایشان 250 حدیث نقل شده است که برخی از آن احادیث را ایشان به نقل از پیامبر (ص)، امام امیرالمومنین علی (ع) و یا حضرت زهرا (س) فرموده اند.
همچنین پیامبر (ص)، ایشان و برادر گرامیشان امام حسین (ع) را به عنوان سید جوانان اهل بهشت معرفی کرده اند، حضرت محمد (ص) در رابطه با امام حسن (ع) فرمودند: «هر که از او پیروی کند از من است و هر که از او سرپیچی کند، از من نیست.» (حموی شافعی، فرائد السمطین،ج ۲، ص ۳۵.)
مهمترین رویداد سیاسی در زندگی حسن بن علی(ع)، جنگ با معاویه است که به صلح انجامید، ایشان تا 50 روز بعد از شهادت امیرالمومنین (ع) هیچ اقدامی برای جنگ یا صلح با معاویه (لعنت الله علیه) نکردند، پس از شنیدن اعزام لشکر شام به سوی کوفه، نیروهای خود را از کوفه خارج و سپاهی به فرماندهی «عبیدالله بن عباس» به سوی لشکر کفر اعزام کردند.
پس از آنکه سپاه معاویه شکست خورد، وی با خدعه و نیرنگ به فرمانده سپاه امام (ع)، عنوان کرد، [امام] حسن بن علی [(ع)]، به من پیشنهاد صلح کرده است، پس من هم به تو پیشنهاد دریافت یک میلیون درهم می کنم، پس عبیدالله بن عباس به معاویه پیوست و فرماندهی سپاه را «قیس بن سعد» بر عهده گرفت و به خیال آنکه سپاه امام (ع) ضعیف شده است، جنگ دوباره درگرفت پس شامیان شکست خوردند و بازهم همان رویه نیرنگ را در پی گرفتند که این بار خدعه آنان کاری از پیش نبرد.
در نهایت در «ساباط» مدائن، یکی خوارج که در سپاه امام (ع) بود، با خنجر به پای امام (ع) وارد کرد پس از آن امام (ع) را به مدائن منتقل کردند و در خانه سعد بن مسعود ثقفی سکنی دادند تا امام (ع) درمان شدند، معاویه در این بین با ایجاد شایعه به اینکه امام (ع) صلح کردند و «قیس به سعد» به معاویه پیوسته است، باعث سستی در مردم شد.
زید بن وهب جهنی نقل کرده است که امام حسن (ع) در مدت مداوای خود در مدائن به او فرمودند: «به خدا سوگند اگر با معاویه بجنگم، مردم عراق گردن مرا می‌گیرند و مرا تسلیم او می‌کنند، به خدا سوگند اگر در حال عزت با معاویه صلح کنم، بهتر است که در اسارت به دست او کشته شوم یا بر من منت گذارد و از کشتنم صرف نظر کند و برای همیشه ننگی بر بنی هاشم باقی بماند.» (طبرسی، الاحتجاج، ج ۲، ص ۲90.)
پس از آن ایشان به خاطر حفظ شیعیان و شرایط زمان و سستی مردم با معاویه صلح کردند و خلافت به وی واگذار شد، معاویه کاغذ سفیدی را مُهر کرد و نزد امام (ع) فرستاد و امام از مردم نظرخواهی کرد، زمانی که مردم بر مسئله «صلح» تاکید کردند، ایشان هم صلح را پذیرفتند.
امام حسن (ع) در خطبه ای با حضور معاویه فرمودند: «معاویه پنداشته است که من او را شایسته خلافت دانسته و خود را سزاوار آن ندیده‌ام، معاویه دروغ می‌گوید، به خدا سوگند ما در کتاب خدا و در سخنان رسول خدا سزاوارترین مردم به مردم هستیم، ولی ما اهل بیت (ع) از زمانی که رسول خدا (ص) از دنیا رفت، همواره بیمناک و ستمدیده بوده ایم، خدا میان ما و آنان که بر ما ستم کردند داوری کند.» (طبرسی، الاحتجاج، ج ۲، ص ۲۸۸.)
تاریخ برقراری صلح، 25 ربیع الاول و در برخی منابع، ربیع الاخر یا جمادی الاولی سال 41 قمری ثبت شده است، صلح امام (ع) با معاویه مفاد مختلفی داشت که بعدها تمام آن موارد را معاویه زیرپا نهاد و در کوفه گفت: «هر شرطی که کردم، پس می‌گیرم و هر وعده‌ای که دادم زیر پا می گذارم، من با شما نجنگیدم تا نماز و روزه و حج انجام دهید، بلکه جنگیدم تا بر شما حکمرانی کنم.»
امام حسن مجتبی (ع) بر اساس سند تاریخی شیعه و اهل سنت به زهر به شهادت رسیدند، شیخ مفید در این رابطه می گوید: «زمانی که معاویه می خواست برای ولایتعهدی «یزید بن معاویه (لعنت الله علیهما)» بیعت بگیرد، یکصد هزار درهم به «جعده دختر اشعث بن قیس (لعنت الله علیها)»، فرستاد و وعده داد در صورت از بین بردن امام حسن (ع)، آن زن را به عقد یزید در می آورد، پس از این امام (ع) به شهادت رسیدند»، منابع تاریخی نوشته اند پس از آن معاویه هم از اجرای وعده به جعده سر باز زد.
امام حسن (ع) به برادرش امام حسین (ع) وصیت کرده بودند که در جوار قبر مبارک حضرت رسول (ص) دفن شوند، این مورد را به عایشه هم فرمودند و او هم قبول کرد پس از آنکه مروان بن حکم خبردار شد و به معاویه گزارش داد، معاویه به شدت خواست از این کار جلوگیری شود.
ایشان وصیت کرده بودند در زمان دفن شان هیچ خونی ریخته نشود، پس زمانی که تابوت را برای دفن پیکر شریف امام (ع)، به سوی قبر مطهر حضرت رسول (ص) می بردند، مروان (لعنت الله علیه) سلاح کشید و مانع شد، گفته می شود، عایشه در نهایت گفت: «خانه خانه من است، اجازه نمی دهم کسی در آن دفن شود.» (قبر حضرت رسول (ص) در یکی از اتاق های خانه ایشان بود).
پس از این اموی ها پیکر امام حسن (ع) تیر باران کردند که تاریخ نوشته است 70 تیر از پیکر ایشان بیرون کشیده شد و امام حسین (ع) و سایر بنی هاشم به خاطر وصیت ایشان از دفاع و مقابله با کافران، صرف نظر کردند.
روز شهادت ایشان را برخی 28 صفر و برخی هفتم صفر می دانند و سال شهادت ایشان 50 قمری است البته نقل قول های دیگری هم هست ولی این تاریخ درست تر است، ایشان را در قبرستان بقیع و در جوار مادر بزرگشان «فاطمه بنت اسد (سلام الله علیها)» به خاک سپردند، البته بعدها سه امام دیگر (امام سجاد (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع)) هم در کنار این امام همام (ع) دفن شدند که در شیعه این ائمه به ائمه بقیع یا چهار امام بقیع مشهور هستند، گفته می شود در زمان دفن ایشان بقیع مملو از جمعیت بود و بازارهای مدینه تا هفت روز تعطیل بودند و مدینه سیاه پوش «نوه بزرگ حضرت رسول (ص)» شدند.
دُر کلام امام حسن مجتبی (ع)
ما تَشاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلى رُشدِهِ
هیچ قومى با یکدیگر مشورت نکردند مگر آن که به راه پیشرفت خود رهنمون شدند. (تحف العقول، ص ۲۳۳)
صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُّ أن یُصاحِبوکَ بِه.
با مردم به گونه اى رفتار کن که دوست دارى با تو آن گونه رفتار کنند. (أعلام الدّین، ص ۲۹۷)
إنَّ أَحسَنَ الحَسَنِ الخُلُقُ الحَسَنِ.
نیکوترین نیکو، خُلق نیکو است. (الخصال، ص ۲۹)
مَن عَبَدَ اللّه َ عَبَّدَ اللّه ُ لَهُ کُلَّ شَىء.
هر کس خدا را بندگى کند، خداوند همه چیز را بنده او گرداند. (تنبیه الخواطر، ج ۲، ص ۱۰۸)
المِزاحُ یَأکُلُ الهَیبَةَ.
شوخى هیبت را مى بَرد. (بحار الأنوار، ج ۷۸، ص ۱۱۳)
لا یَغُشُّ العاقِلُ مَنِ استَنصَحَه.
خردمند به کسى که از او نصیحت مى خواهد، خیانت نمى کند. (بحار الأنوار، ج ۷۸، ص ۱۲۰)
اَلإخاءُ الوَفاءُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخاء.
نشانه برادرى، وفادارى در سختى و آسایش است. (بحار الأنوار، ج ۷۸، ص ۱۱۴)
إذا سَمِعتَ أحَدا یَتَناوَلُ أعراضَ النّاسِ فَاجتَهِد أن لایَعرِفَک.
هر گاه شنیدى شخصى آبروى مردم را مى ریزد، بکوش تا تو را نشناسد. (بحار الأنوار، ج ۷۸، ص ۱۹۸)
لَیْسَتِ العِفَّةُ بِدافِعَةٍ رِزْقا وَ لاَ الْحِرْصُ بِجالِبٍ فَضْلاً فَاِنَّ الرِّزْقَمَقْسومٌ وَ اسْتِعْمالُ الْحِرْصِ اسْتِعْمالُ الْمَآثِمِ.
نه پاکدامنى، روزى را از انسان دور مى کند و نه حرص، روزى زیاد مى آورد؛ چون روزى قسمت شده است و حرص زدن باعث مبتلا شدن به گناهان مى شود. (تحف العقول، ص ۲۳۴)
تُجهَلُ النِّعَمُ ما أقامَت، فإذاوَلَّت عُرِفَ.
نعمت‌ها تا هستند ناشناخته اند و همین که رفتند [قدرشان] شناخته مى شوند. (بحار الأنوار، ج ۷۸ ص ۱۱۵)
مَن عَدَّدَ نِعَمَهُ مَحَقَ کَرَمَه.
هر که احسان هاى خود را بر شمرد، بخشندگى خویش را از بین برده است. (بحار الأنوار، ج 78، ص 113)
- مساجد و کانون های مزین به نام و یا القاب امام حسن مجتبی (ع)
حجت الاسلام «یوسف سلمان زاده»، رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد استان فارس در رابطه با تعداد مساجد مزین به نام و یا القاب امام حسن مجتبی (ع)، گفت: 79 باب مسجد در فارس به نام و یا القاب مطهر امام حسن مجتبی (ع) مزین هستند که 11 باب مسجد آن در شیراز قرار دارد.
حجت الاسلام «حسین امیدی»، در رابطه با تعداد کانون های فرهنگی هنری مساجد مزین به نام و یا القاب امام حسن مجتبی (ع) هم گفت: 26 باب کانون فرهنگی هنری مساجد در استان فارس به نام و یا القاب حضرت امام حسن مجتبی (ع) مزین هستند و از این تعداد 2 کانون فرهنگی هنری مساجد در شیراز قرار دارند، برخی کانون ها به القاب حضرت نظیر «کریم اهل بیت (ع)» مزین هستند.
مدیر ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد فارس اضافه کرد: 44 باب مسجد در استان فارس به نام و یا القاب ایشان مزین است و هشت باب آن در شیراز قرار دارد، که این مساجد میزبان کانون های فرهنگی هنری مساجد هستند.
گزارش: محسن تورع
نظر شما